Russische cyberaanval op ons energienetwerk is kwestie van tijd, zeggen experts: 'Stroomuitval kan keten van chaos veroorzaken'

Hacks, sabotage, vernielingen: sinds de Russische invasie van Oekraïne zien de inlichtingendiensten het aantal cyberaanvallen op ons energienetwerk fors toenemen. De gevolgen kunnen dramatisch zijn, waarschuwen experts. "Het raakt echt alles."

Het klinkt als het script van een rampenfilm: een totale blackout. Wat als heel Nederland wekenlang zonder stroom komt te zitten? Zo onrealistisch is dat scenario niet. Vorige maand kregen we al een voorproefje van de kwetsbaarheid van onze computersystemen. Door een wereldwijde computerstoring moesten vluchten worden geannuleerd en operaties uitgesteld. Volgens experts moeten we de risico's van cyberaanvallen niet onderschatten.

Keten van chaos

Een grootschalige cyberaanval op ons energienetwerk kan desastreuze gevolgen hebben, stelt cybersecurity-expert Dave Maasland. "Als de stroom niet meer werkt ontstaat er een domino-effect. Ziekenhuizen vallen om, ICT-systemen werken niet meer, transport is niet meer mogelijk. Stroomuitval kan een hele keten van chaos veroorzaken. Het raakt echt alles."

Volgens deskundigen is zo'n cyberaanval realistischer dan ooit, zeker nu Rusland zijn vizier nadrukkelijk op het kloppend hart van ons energienetwerk heeft gericht: de Noordzee. "We weten dat Nederland politiek en logistiek gezien een cruciale rol speelt en de aanvallen nemen zichtbaar toe", zegt Maasland. "Als we nu nog niet doorhebben dat Rusland ons in het vizier heeft zou dat heel vreemd zijn."

Eerste aanvallen al gepleegd

De vraag is niet of er een Russische cyberaanval in de Noordzee komt, maar wanneer, zegt ook Paul Flos, expert op dit terrein bij de Koninklijke Marine. "Ze doen het eigenlijk nu al, dus we moeten ervan uitgaan dat ze ook op ons gedeelte van de Noordzee dit soort aanvallen gaan plegen."

De dreiging is volgens Flos af te lezen aan de Russische boten die veelvuldig rondvaren op de Noordzee. "Ze varen rond knooppunten van pijpleidingen en kabels. Wat die schepen daar precies doen weten we niet, maar ze zitten daar niet omdat ze het weer zo mooi vinden."

Kabels vernietigen of manipuleren

Dat de Russen kwaad in de zin hebben staat volgens de marinier als een paal boven water. "Ze kunnen die kabels vernietigen, zoals bij Nord Stream 2. Dan heb je een groot probleem", zegt Flos.

"Maar ze kunnen ook kijken wat er in die kabels gebeurt. Je kunt ze manipuleren en bespioneren", vervolgt hij. Sinds de invasie van Oekraïne zien de inlichtingendiensten een forse toename van het aantal Russische cyberaanvallen op ons energienetwerk.

Geen zicht op zeebodem

Maar het is volgens hem lastig om de cruciale infrastructuur op de Noordzeebodem te beveiligen: "We weten nu zeer beperkt wat er speelt.

De Noordzee is een heel druk bevaren zee en er liggen heel veel kabels en cruciale infrastructuur", legt hij uit. "Het is ondiep, heeft een zandbodem en het water is heel troebel. Het is één van de meest ingewikkelde zeeën om van te begrijpen wat er zich onderwater afspeelt."

Grootschalig conflict in 2028

Om de Noordzeebodem te beschermen is daarom dit jaar het SEASEC-project van start gegaan. Het is een samenwerking tussen Nederland, Duitsland en de Scandinavische landen waarin kennis wordt uitgewisseld over hoe er met onderwatercamera's, drones en andere hoogwaardige apparatuur het energienetwerk beter beveiligd kan worden.

Dit is volgens Defensie cruciaal, zegt Flos. "We moeten ons voorbereiden op een grootschalig conflict. De NAVO denkt dat dat rond 2028 hier in Europa uit kan breken."

'Bereid je voor'

Volgens critici hebben we liggen slapen als het om cyberveiligheid gaat, maar zo ver wil Flos niet gaan. "We hebben niet zitten slapen, maar zijn misschien wel een klein beetje naïef geweest."

Als in Nederland alsnog massaal de stroom uitvalt, is de burger volgens Flos in eerste instantie op zichzelf aangewezen. Hij wijst op het belang van goede voorbereiding. "Zorg dat je de eerste dagen zelf doorkomt. Verwacht niet dat de overheid meteen kan bijspringen als er iets gebeurt. Zorg voor voldoende water, voor een radio op batterijen."