De winst van de PVV bij de Tweede Kamerverkiezingen is volgens leden van het EenVandaag Opiniepanel hét politiek moment van het jaar. De val van het kabinet en het aangekondigde vertrek van Mark Rutte volgen op flinke afstand.
EenVandaag legde het Opiniepanel tien momenten voor waar de panelleden er maximaal drie uit konden kiezen. Er deden ruim 31.000 mensen mee aan het onderzoek. Volgens verreweg de meeste ondervraagden was de verkiezingswinst van de PVV het meest bepalende politieke moment van 2023.
Niet eerder zo'n uitgesproken winnaar
"In alle jaren dat we onze panelleden vragen naar het belangrijkste politieke moment, zagen we niet zo'n uitgesproken nummer 1", vertelt Charlotte Nijs van het Opiniepanel over de uitslag.
BBB die onvrede verzilverde met winst bij de Provinciale Statenverkiezingen in maart, de val van het kabinet in de zomer, het daaropvolgende aangekondigde vertrek van Mark Rutte: het zijn volgens haar allemaal gebeurtenissen die een opmaat lijken te zijn geweest naar dit moment.
'Het heeft impact op mensen in het land'
Zelfs het beruchte 'functie elders'-briefje van Kajsa Ollongren tijdens de vorige kabinetsformatie - dat uiteindelijk 'Politiek Moment van 2021' zou worden - werd destijds niet zo vaak aangevinkt als de PVV-winst nu, zegt Nijs. "Dat zegt genoeg over de impact van dit moment op mensen in het land."
"Ineens kan Geert Wilders premier van Nederland worden. Tot een paar weken geleden had niemand verwacht dat dit nu kan gebeuren", legt ze uit. "Of de PVV straks als grootste partij in een coalitie zit of met 37 zetels in de oppositie: Wilders heeft met deze winst hoe dan ook een flinke invloed op de politieke koers die Nederland de komende jaren inslaat."
Politiek moment voor rechts én links
Niet alleen rechtse kiezers zien dit als hét politieke moment, ook bij kiezers van bijna alle linkse partijen staat deze gebeurtenis op één. Wel hebben rechtse kiezers er een wat positiever gevoel bij dan linkse kiezers. Een BBB-kiezer zegt daarover: "De politiek is veel te lang linksaf gegaan terwijl Nederland rechtsaf wilde. Eindelijk kunnen ze daar niet meer omheen."
Wat meer naar het politieke midden is men niet uitgesproken blij, maar kunnen ze PVV-kiezers wel volgen in hun onvrede over de politiek van de afgelopen jaren. "Dat de PVV zou winnen had ik nooit verwacht, maar het zegt alles over de grote onvrede van de Nederlanders", zegt een NSC-kiezer. "Ik sta er niet achter, maar ben het er wel mee eens dat het anders moet."
VVD-kiezers: 'Eigen schuld dat PVV won'
Hoewel de PVV-winst ook door VVD-kiezers veel werd aangevinkt, zijn zij er minder enthousiast over. Zij lichten toe dat hun partij, en vooral partijleider Dilan Yeşilgöz, de PVV groot heeft gemaakt door Wilders eerst niet uit te sluiten om daar later op terug te komen toen zijn partij bleek te groeien in de peilingen.
"Je kunt nu wel zeggen dat de VVD verkeerde keuzes heeft gemaakt. Ik kon de deur op een kier naar de PVV wel volgen, maar het heeft Wilders ook groot gemaakt", zegt een VVD-kiezer in het Opiniepanel.
Vertrouwen in Yeşilgöz gekelderd
Ook over het optreden van hun partijleider na de verkiezingen zijn VVD-kiezers niet gelukkig. Tot onvrede van kiezers en leden wil Yeşilgöz voorlopig niet in een meerderheidscoalitie met de PVV stappen. In de eerste zetelpeiling van EenVandaag en Ipsos na de verkiezingen heeft die houding geresulteerd in flink zetelverlies.
De VVD kan nu rekenen op 18 zetels, 6 minder dan bij de verkiezingen. Ook heeft nog maar de helft van de kiezers die een maand geleden VVD stemden nog vertrouwen in Yeşilgöz als partijleider.
Zorgen bij linkse kiezers om 'extreemrechts'
Linkse kiezers zijn nog een stuk pessimistischer over de winst van Wilders bij de Tweede Kamerverkiezingen. Een GroenLinks-PvdA-kiezer schrijft over een historisch moment in negatieve zin: "Dit is echt een doorbraak: extreemrechts is 'normaal' geworden. In wat voor een vreselijk land leven we?"
Ook op de linkerflank denken kiezers dat de PVV niet zo groot had kunnen worden zonder de VVD: "De VVD heeft het kabinet niet alleen voor niks laten vallen, ze hebben er eigenhandig de winst voor de PVV mee veroorzaakt. Bedankt Dilan", zegt een panellid dat D66 heeft gestemd.
Top 5 van politieke momenten
Op grote afstand van de verkiezingswinst van de PVV volgt op de tweede plek het moment waarop Rutte zijn vertrek uit de Nederlandse politiek aankondigde. De val van het kabinet-Rutte IV over asielmaatregelen maakt de top 3 compleet.
Maar ook de 20 zetels die Pieter Omtzigt binnensleepte met zijn nieuwe partij NSC was voor veel ondervraagden opmerkelijk en komt uit op plek 4. De winst van de BBB bij de Provinciale Statenverkiezingen eerder dit jaar, waarbij de partij van Caroline van der Plas in alle provincies de grootste werd, eindigt op de vijfde plek.
Over het onderzoek
Het onderzoek is gehouden van 8 tot en met 12 december 2023. Aan het onderzoek deden 31.288 leden van het EenVandaag Opiniepanel mee. De uitslagen zijn na weging representatief voor zes variabelen: leeftijd, geslacht, opleiding, burgerlijke staat, spreiding over het land en stemkeuze bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2023.
Deelnemers kregen een lijst van 10 belangrijke politieke momenten van het afgelopen politieke jaar voorgelegd. Uit die lijst kon iedere deelnemer drie momenten kiezen. Iedere deelnemer kreeg de antwoordopties in willekeurige volgorde voorgelegd en mensen konden buiten de lijst ook een eigen moment aandragen.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.