Preventief fouilleren zoals in IJmuiden kan afschrikkend werken tegen wapenbezit: 'Politie is extra zichtbaar'

Om bijna heel IJmuiden is een nieuwe grens getrokken. Sinds vandaag geldt de stad als 'veiligheidsrisicogebied'. Daardoor kan de politie in de strijd tegen escalerend drugsgeweld preventief fouilleren op straat. Een effectief plan, met haken en ogen.

Eerder werd er al cameratoezicht ingezet op verschillende locaties in IJmuiden. Maar het komende half jaar heeft de politie in de stad extra bevoegdheden, waaronder het preventief fouilleren.

Slechts in enkele gemeenten nodig

Uit recent onderzoek blijkt dat een op de vijf gemeenten dit gemiddeld heeft ingezet. In sommige gemeenten, zoals Rotterdam, gebeurt dat geregeld. Soms gebeurt dat incidenteel, zoals bij de avondklokrellen.

"Het kan misschien iets minder opleveren dan gerichte politie-inzet, maar het is een middel", zegt hoogleraar bestuurskunde van de Rijksuniversiteit Groningen Heinrich Winter. "De burgemeester kan dat doen als er incidenten met vuurwapens zijn."

Dertig incidenten in 3 maanden

Burgemeester Frank Dales van de gemeente Velsen, waar IJmuiden onder valt, geeft aan dat hij het middel liever niet had willen inzetten. "Het is hier best veilig, behalve de drugsgerelateerde criminaliteit. Deze verharding heb ik in 8 jaar niet meegemaakt." Daarbij moeten we volgens Dales onder anderen denken aan een woning waar kogels op afgevuurd zijn, diverse adressen waar explosieven aan de deur hingen en steekpartijen.

Het ging om dertig incidenten in de afgelopen 3 maanden waarbij wapens zijn gebruikt, vervolgt Dales. "We hebben de jongens allemaal in beeld. Namen en rugnummers. Het is frustrerend, want we hebben geen bewijs en ze verlinken elkaar niet onderling." Het doel van deze actie is vooral dat jongeren zich niet laten verleiden om de drugswereld in te stappen en dat onschuldigen niet geraakt worden door kogels of explosieven.

Effect niet duidelijk

Wat het effect van het preventief fouilleren is, is nog niet helemaal duidelijk, benadrukt hoogleraar Winter . "Een van de problemen die wij zagen is dat het vrij lastig is vast te stellen of het nou werkt of niet."

Toch geeft het middel waarschijnlijk wel een beeld af. "Als je vuurwapens vindt, dan heb je potentiële dreiging minder. Maar als je niks vindt, heeft het misschien preventief gewerkt. Dat is ook de bedoeling. Dat je als politie laat zien: 'Wij zijn hier en jij hoort geen wapens te hebben'."

Etnisch profileren

Maar het is wel een bot instrument, zegt de hoogleraar. "Het is niet selectief. Je mag mensen niet selecteren op basis van uiterlijk bijvoorbeeld." Daarom wordt er bij acties in IJmuiden een op de drie voorbijgangers gefouilleerd.

"Af en toe houd je dan een dame aan van 65, maar daarmee kunnen we ook laten zien dat het echt objectief is", zegt Dales. "Er worden bodycams gebruikt en iedereen weet ook dat dit de richtlijn is. We zitten er bovenop. Ik wil echt niet procedureel in de fout gaan."

'Politie zelf inschatting laten maken'

Maar persoonlijk vindt Dales dat de politieagenten meer bevoegdheden mogen hebben. "Ik zou willen zeggen: iedereen wordt preventief gefouilleerd. Ik vind het heel erg bureaucratisch dat we a-selectief moeten fouilleren, om te bewijzen dat het niet gericht hebben op bepaalde groepen. Het lijkt me heel frustrerend als politieagent om - als je afspreekt om om de drie mensen te fouilleren - bij nummer twee te denken 'ja, maar dit is hem'. En hem dan moeten laten lopen."

"Preventief fouilleren is enerzijds afgaan op de deskundigheid van de politie. Dat ze zelf een inschatting kunnen maken. Dat ze de oude dame van 65 niet aan hoeven te houden, maar deze jongen van 23 met een hoodie op wel. Dat mag nu niet. En ik zou ook willen zorgen dat iedereen dan ook op dat moment weet: 'Oké, ook ik ben preventief gefouilleerd, part of the game'."

Doelstellen formuleren

Om het effect van het preventief fouilleren beter te kunnen meten, zouden de doelstellingen van te voren duidelijker geformuleerd moeten worden, zegt Winter. "Formuleer dan ook wat er de afgelopen jaar of half jaar heeft voorgedaan. En wat is de huidige veiligheidssituatie en hoe beleven mensen de veiligheid in het gebied? En ga dan, na inzet van het instrument, na: hoe heeft dat veiligheidsgevoel na gevolg van het inzetten van het instrument zich ontwikkeld?"

"Dan heb je iets in handen waarmee je kan zeggen: het heeft geleid tot verandering. En die kan je weer waarderen als positief of minder dan van te voren gewenst." Tot 1 augustus is IJmuiden een veiligheidsrisicogebied. Dales is niet bang dat de situatie daarna weer erger wordt. "Ik mag het verlengen als het nodig is. Maar ik ben ervan overtuigd dat we het tegen die tijd de kop hebben ingedrukt."