Nieuwe plasticfabriek bij Antwerpen veroorzaakt stikstofneerslag in Nederland: 'Het is volstrekt idioot'

Het moet de schoonste plasticfabriek van Antwerpen worden: Project One van chemiereus INEOS. De Vlaamse regering is dolenthousiast, maar Nederlandse provincies, milieuorganisaties en boeren maken zich zorgen om de stikstofuitstoot.

Op een paar kilometer afstand van de fabriek, vlak over de Nederlandse grens, ligt namelijk het Natura2000-gebied Brabantse Wal. Een gebied van bijna 4900 hectare. Deze natuur heeft ernstig te lijden onder stikstofdepositie, waarvan volgens onafhankelijk stikstofonderzoeker Ton Brouwer zo'n 60 procent vanuit het buitenland komt. Voornamelijk uit België.

Bos takelt af

Volgens INEOS behoort Project One tot de schoonste plasticfabrieken in zijn soort. Maar toch zorgt het voor extra stikstofdepositie op het natuurgebied. Volgens Brouwer komt dit overeen met ongeveer vier à vijf flinke melkveebedrijven direct grenzend aan het Natura2000-gebied. "Nederland zou die extra moeten uitkopen om de depositie van de nieuwe industriebron te compenseren."

Dit terwijl het al niet best gesteld is met natuurgebied Brabantse Wal. "Het bos takelt af", vertelt boswachter Erik de Jonge. "Stikstof zorgt ervoor dat de bodem verzuurt. Zeker in combinatie met verdroging."

Eiken vallen om

Voor het hele gebied geldt dat de zogenoemde kritische depositiewaarde (KDW) flink wordt overschreden. De KDW is een wetenschappelijk vastgestelde grens, als deze wordt overschreden bestaat er een kans dat de natuur schade oploopt. In de Brabantse Wal slaat bijna overal meer dan twee keer te veel stikstof neer.

"Bepaalde soorten redden het hier niet meer", ziet De Jonge. "Eikensterfte neemt hard toe, dat heeft te maken met wortelnetwerken die kapot gaan. Daardoor vallen eiken met honderden tegelijk om. Het is een stille ramp die zich voltrekt. Het gaat heel hard de verkeerde kant op."

Provincies vechten vergunning aan

De natuur staat zelfs zo onder druk dat de provincie Noord-Brabant vorig jaar besloot een vergunningenstop in te lassen. Iedere aanvraag die stikstof-effecten heeft op Natura2000-gebieden, zoals Brabantse Wal, wordt niet behandeld en dus liggen veel projecten stil. De provincie maakte samen met de provincie Zeeland en milieuorganisaties bezwaar tegen de plannen van INEOS.

"Beide provincies vallen liever Vlaanderen aan, dan dat ze hun eigen verantwoordelijkheid nemen voor het voeren van een stikstofbeleid", zegt het Vlaamse ministerie daarover tegen EenVandaag. "Mijn minister blijft herhalen dat de Nederlandse overheid hierin in gebreke blijft."

Maar: fabriek komt er alsnog

Het bezwaar bleek succesvol, want de Raad voor Vergunningsbetwistingen stuurde INEOS en de Vlaamse stikstofminister afgelopen zomer terug naar de tekentafel. De invloed van de fabriek op kwetsbare natuur was niet duidelijk genoeg.

Maar rond de jaarwisseling werd er - na verduidelijking - alsnog een vergunning gegeven. Inmiddels zijn de eerste palen van de nieuwe plasticfabriek in de Antwerpse haven geslagen en rijdt bouwmaterieel er af en aan.

'Europa kan niet zonder'

Ruim 5 jaar geleden kondigde chemiereus INEOS aan de nieuwe, state-of-the-art ethaankraker in Europa te willen bouwen. Hier gaat ethaangas in en komt etheen uit. Daarmee kun je allerlei kunststoffen maken, voor onder andere schoenen, auto-onderdelen en windmolenwieken.

Europa kan niet zonder, betoogde INEOS-eigenaar Jim Ratcliffe. ''In de afgelopen 20 jaar is er niet meer zo'n grote investering gedaan in de Europese chemiesector. Zonder zul je zien dat de plasticmarkt in Azië en de VS zo groot wordt dat we daar compleet afhankelijk van worden'', waarschuwde hij jaren geleden.

Belang voor Vlaamse welvaart

De fabriek moest in Rotterdam of Antwerpen komen. Maar al snel bleek dat de Vlaamse havenstad de beste papieren had. Mogelijk werkten de strenge klimaatregels in Nederland ook niet mee. Na jaren aan voorbereiding, juridische procedures en een eerdere vernietiging van een vergunning, heeft de Vlaamse stikstofminister Zuhal Demir inmiddels opnieuw een omgevingsvergunning verleend en is het bouwen begonnen.

"Het belang van de investering ter plekke mag niet onderschat worden. Deze vergunning gaat over veel meer dan de aanvrager zelf. Dit gaat over Vlaamse onderaannemers, Vlaamse jobs en Vlaamse welvaart", vertelt de minister aan EenVandaag. "Dit toont aan dat Vlaanderen een aantrekkelijke regio is om in te investeren, daar waar dergelijke investeringen in Nederland door het uitblijven van enig stikstofbeleid veel moeilijker is."

Over de grens wel stikstof uitstoten

Varkensboer Jos Naalden uit Bergen op Zoom is kritisch op de komst van de fabriek. Hij is al jaren in de weer om zijn bedrijf te verduurzamen. ''Ik heb bijvoorbeeld een luchtwasser staan die de lucht filtert die uit de stal komt", vertelt hij. ''Dat levert een reductie van 85 procent op.''

Daarnaast wil hij graag uitbreiden, maar hier krijgt hij geen vergunning voor. ''Het is onbegrijpelijk dat er over de grens een bedrijf bijkomt dat extra stikstof uitstoot. En dat dit in Europees verband en met Europese regels kan.''

'Ook Vlaamse gebieden lijden onder Nederlandse uitstoot'

De Vlaamse overheid laat daarop weten dat ook hun natuurgebieden te lijden hebben onder de Nederlandse stikstofuitstoot. Volgens stikstofminister Zuhal Demir heeft Vlaanderen - in tegenstelling tot Nederland - inmiddels al juridisch verankerd hoe de uitstoot wordt tegengegaan, waardoor het verlenen van een vergunningen mogelijk wordt gemaakt.

"Ik stel vast dat Nederland daar nog steeds niet in geslaagd is, hoewel Nederland ook een verantwoordelijkheid heeft voor haar impact op Vlaanderen. Voor de eigen burgers, boeren en bedrijven, maar ook die in Vlaanderen, volgt ze beter het Vlaamse voorbeeld. We roepen daartoe op."

'Volstrekt idioot'

Ook boswachter De Jonge houdt zich bij Brabants Landschap bezig met boerenbedrijven die land pachten. "Ik ben met boeren betrokken bij uitkoopprocessen. Met pijn in hun hart moeten die boeren weg. En dan mag er wel zo'n fabriek bij komen. Dat is volstrekt idioot."

Volgens Vlaams milieu-advocaat Isabelle Larmuseau, die zich al haar hele carrière bezighoudt met natuur- en omgevingsrecht, is de vergunning voor Project One een doodlopende weg.

'Losse eindjes'

Dit heeft volgens haar alles te maken met de Europese Habitatrichtlijn uit 1992. Daarin is afgesproken dat de lidstaten er samen voor moeten zorgen dat kwetsbare natuurgebieden beschermd en in stand gehouden worden. Voor de Brabantse Wal geldt inmiddels: er kan eigenlijk geen gram stikstof meer bij.

Maar tóch heeft INEOS een vergunning gekregen. ''De adviesverlenende overheden hebben niet gekeken hoe het precies zit in Nederland'', vertelt Larmuseau. ''Er zijn dan ook nog een hoop losse eindjes in het vergunningsbesluit.'' De provincie Noord-Brabant laat weten zich over de vergunning te buigen en binnenkort te bepalen of er opnieuw bezwaar gemaakt wordt.