Nieuwe immuuntherapie tegen uitgezaaid melanoom vanaf januari in basispakket: 'De kanker was helemaal weg, ik kon het niet geloven'

Goed nieuws voor mensen met uitgezaaide huidkanker: op 15 januari wordt de zogenoemde TIL-therapie opgenomen in het basispakket. De therapie is nog volop in ontwikkeling, maar blijkt een krachtig wapen tegen sommige vormen van kanker.

Vorig jaar kerst zou haar laatste worden. De toen 64-jarige Truus van Strien had een agressieve vorm van huidkanker, met uitzaaiingen in haar hele lichaam. De artsen hadden haar laten weten dat ze uitbehandeld was.

Tegen alle verwachtingen in

"Het was middenin coronatijd en je mocht maar een paar mensen op bezoek vragen met kerst. Toen zei ik tegen mijn man en kinderen: 'Ik wil jullie allemaal nog 1 keer samen zien, met alle kleinkinderen erbij, we gaan het gewoon met 14 man vieren.'"

Maar tegen alle verwachtingen in werd 2021 toch niet haar laatste kerst. "Mijn oncoloog in Breda wees me op een onderzoek in het Antoni van Leeuwenhoek in Amsterdam", vertelt Truus. "Een aantal mensen met mijn vorm van melanoom konden daaraan meedoen, dus ik besloot ervoor te gaan."

Gestrande afweercellen

Dat ging niet zomaar: Truus werd vooraf intensief gescreend om te bepalen of haar conditie goed genoeg was voor deze zogeheten TIL-therapie (TIL staat voor tumor infiltrerende lymfocyten).

Het is een vorm van immuuntherapie waarbij cellen van het afweersysteem uít de tumor zelf worden gehaald. Afweercellen die als het ware gestrand zijn in de tumor en niet meer in staat om kwaadaardige cellen op te ruimen.

Kleine stappen

"Deze afweercellen kweken we vervolgens op in het lab tot een miljarden groot leger dat bij terugplaatsing beter in staat is om kankercellen te bevechten", vertelt internist-oncoloog John Haanen van het Antoni van Leeuwenhoek (AVL).

Haanen doet al jaren onderzoek naar TIL-therapie: "Ruim 10 jaar geleden behandelden we de allereerste patiënt in Nederland. Het gaat in kleine stappen, maar we leren steeds meer, en de groep patiënten die baat heeft bij de TIL-therapie wordt steeds groter."

Therapie in basispakket

Het Zorginstituut heeft enkele dagen geleden bekendgemaakt dat de TIL-therapie vanaf medio januari voor een bredere groep melanoom-patiënten zal worden vergoed vanuit het basispakket. Het is een belangrijke, hoopgevende stap, volgens Haanen.

"Tot nu toe behandelden we mensen alleen in studieverband met TIL-therapie. Straks kunnen we deze behandeling aan meer patiënten aanbieden, en ook in andere ziekenhuizen."

'Het zal wel weer mis zijn'

Voor Truus pakte de TIL-therapie wonderbaarlijk goed uit. "Het was wel een heel zware behandeling, ik werd er erg ziek van. Na 6 weken werd er een scan gemaakt om te kijken of er al iets was veranderd. De artsen wilden toen ook een biopt nemen uit een uitzaaiing in mijn hals. Ze zochten met het echoapparaat, maar konden de tumor niet vinden. Ik dacht toen dat die ene uitzaaiing misschien toch iets was geslonken en daardoor moeilijk vindbaar was geworden."

"Maar in het uitslaggesprek na die eerste scan zeiden de artsen: 'Gaat u maar zitten.' Oh nee, dacht ik, we hebben al zo vaak slecht nieuws gehad, het zal wel weer goed mis zijn. Toen zeiden ze: 'We kunnen niets meer vinden, de kanker is helemaal weg.' Ik kon het gewoon niet geloven."

'Het werkt niet bij iedereen zo goed'

"De TIL-therapie werkt lang niet bij iedereen zo goed", benadrukt hoofdonderzoeker John Haanen van het AVL. "Bij sommige mensen met huidkanker doet deze therapie veel minder, of zelfs helemaal niets. We proberen te snappen hoe dat komt, en wat we daaraan kunnen doen."

Ook kijken de onderzoekers wat er bij andere kankervormen gebeurt als deze met TIL-therapie worden behandeld. "We zijn nu bezig met onderzoek bij long- en baarmoederhalskanker, en hopelijk in de toekomst ook borstkanker", vertelt Haanen. "We hopen dat deze vorm van immuuntherapie ook bij die groep kankerpatiënten aan gaat slaan."

'Bijzondere tijden voor oncologen'

"Ik denk dat dit bijzondere tijden zijn voor oncologen", zegt René Medema. Hij is voorzitter van de Raad van Bestuur en wetenschappelijk directeur van het Antoni van Leeuwenhoek. "Het veld is enorm in beweging gekomen. Niet voor niets halen de laatste tijd allerlei oncologische ontwikkelingen het nieuws."

"We hebben jaren van fundamenteel onderzoek achter de rug, naar immuuntherapie en naar meer gepersonaliseerde kankerbehandelingen. Iedereen heeft zich erop gestort. Alle oncologen willen weten: waarom werkt een behandeling bij de ene patiënt wel en bij de andere niet. En hoe kunnen we dat wel bereiken? Inmiddels kunnen we veel van dat onderzoek daadwerkelijk vertalen naar patiënten."

65.000 euro per patiënt

Er zijn nog meer ontwikkelingen gaande in de oncologie, en dat heeft alles te maken met de kosten van behandelingen. De TIL-therapie is op dit moment met een prijskaartje van zo'n 65.000 euro per patiënt per jaar nog relatief duur, maar kan volgens Haanen goedkoper worden als het voor meer patiënten beschikbaar wordt.

"Bij ons onderzoek hebben we geen hulp nodig gehad vanuit de farmaceutische industrie. En in de toekomst willen we dat zo houden."

Bijzondere stap

Het AVL zet daarom de bijzondere stap om zelf goedkeuring voor de TIL-therapie aan te vragen bij de EMA, het Europees Geneesmiddelenbureau. "Dat is inderdaad vrij uniek", beaamt Haanen.

"We faciliteren en produceren de behandeling voor een belangrijk deel zelf, hier in het ziekenhuis en tegen de kostprijs. Dat is een heel ander bedrag dan een farmaceutisch bedrijf zou vragen. Dan gaat er gauw een factor 5 overheen."

3,8 miljoen voor registratie TIL-therapie

KWF Kankerbestrijding heeft deze week 3,8 miljoen euro toegekend aan het Antoni van Leeuwenhoek om de nogal bewerkelijke registratie van TIL-therapie als geneesmiddel te versnellen. "Immuuntherapie is een van de grootste recente doorbraken in kankeronderzoek. We financieren veel onderzoeken, maar we willen ook dat de resultaten de patiënt zo snel mogelijk bereiken", zegt KWF-directeur Johan van de Gronden.

"Het is uniek dat een onderzoeksinstituut een traject voor Europese registratie start voor een geneesmiddel dat in eigen huis is ontwikkeld en geproduceerd zonder tussenkomst van een farmaceutisch bedrijf. Dat willen we steunen."