Nederland slechtste jongetje van de klas bij registreren van ras? 'Indirect wordt er wel naar etniciteit gevraagd'

In geen enkel democratisch land in de wereld wordt op zo'n grote schaal ras geregistreerd als in Nederland. Althans dat beweert oud-Kamerlid van GroenLinks en historicus Zihni Özdil, maar klopt dit wel?

Özdil sprak zich hierover uit naar aanleiding van het nieuws van vandaag dat de Belastingdienst toe heeft gegeven strenger te zijn geweest bij het controleren van belastingaangiftes van mensen met een dubbele nationaliteit.

Ras wordt in Nederland niet geregistreerd

"Voor zover ik weet wordt ras in Nederland helemaal niet geregistreerd", zegt jurist Vincent Böhre van Privacy First. "Er zijn hele goede historische redenen om dat nooit meer te doen."

Wel wordt er in Nederland vaak onderscheid gemaakt tussen een westerse en niet-westerse allochtoon. "Als je tussen de regels door leest, dan zie je dat het wel degelijk gaat om ras", legt Özdil uit.

Registratie van geboorteland

Dat onderscheid tussen westerse en niet-westerse persoon met een migratieachtergrond werd in de jaren 90 door het CBS geïntroduceerd. De definitie hiervoor is gebaseerd op de economische beoordeling van het desbetreffende land.

In Nederland worden uit de Basisregistratie Personen en de Enquête Beroepsbevolking gegevens verzameld van het geboorteland van mensen. "Daarmee wordt dus niet het ras bijgehouden, maar simpelweg de geboortelanden van de persoon zelf en van de ouders", legt Tanja Traag, woordvoerder van het CBS, uit.

Ras wordt in het Verenigd Koninkrijk en de VS wél geregistreerd

Het registreren van je geboorteland en dat van je ouders is volgens Traag niet uniek voor Nederland. "Deze enquête (Labour Force Survey) wordt in vrijwel alle EU-landen verspreid. En deze informatie wordt vervolgens voor alle landen door Eurostat gepubliceerd", licht de woordvoerder van het CBS toe.

Zijn er andere democratische landen waarin rassen wél worden geregistreerd? Ja, zegt Han Entzinger, emeritus hoogleraar Migratie- en Integratiestudies aan de Erasmus Universiteit. "Ik denk onder andere aan het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, daar worden op alle mogelijke plaatsen de uiterlijke en etnische kenmerken geregistreerd."

Racistisch onderscheid

Begrippen als westers en niet-westers hebben als het aan de hoogleraar Entzinger ligt de langste tijd wel gehad. "Sinds we ook uit niet-westerse landen veel kennismigranten krijgen, heeft het onderscheid behoorlijk aan kracht verloren. Er zit bovendien iets heel willekeurigs in."

De hoogleraar noemt als voorbeeld dat een land als Japan ineens als westers werd bestempeld, omdat daar rijke mensen vandaan kwamen. Entzinger kan zich dus wel vinden in het punt dat Özdil probeert te maken. "Er is in zekere zin sprake van een racistisch onderscheid. De Antillen, waar de meerderheid van de inwoners een Nederlands paspoort heeft, is dan weer niet-westers. Dus dan ga je toch een beetje naar het uiterlijk kijken", concludeert Entzinger.

Verschillen benadrukken

Cultureel antropologe Marleen van der Haar van kennisinstituut Het PON kan zich ook voorstellen dat er een raciaal component aan vastkleeft. En dat is niet van deze tijd, vindt zij. "Je zult heel weinig tot nooit de vraag krijgen: 'Rekent u zich tot de niet-westerse groep allochtoon?'. Maar, er wordt dus wel veel gevraagd naar je eigen geboorteland of dat van je ouders." Van der Haar ziet dat er vaak op een indirecte manier naar etniciteit wordt gevraagd, en dat Özdil dus wel degelijk een punt heeft.

"Het is heel belangrijk om aan de ene kant goed te kunnen kijken of er ongelijkheid is in de samenleving. Tegelijkertijd is het heel erg ingewikkeld, omdat het juist ongelijkheden en verschillen versterkt en extra benadrukt. Dat maakt deze discussie zo lastig."

Etnische profilering bij de Belastingdienst

Wel is duidelijk geworden dat de Belastingdienst haar boekje te buiten is gegaan en zich schuldig heeft gemaakt aan etnisch profileren. Tussen 2012 en 2015 zijn mensen op basis van hun dubbele nationaliteit onterecht geselecteerd voor een extra controle door de Belastingdienst. Zo onthulden Trouw en RTL Nieuws.

Dionne Abdoelhafiezkhan van Controle Alt Delete, een organisatie die zich inzet tegen etnisch profileren door wetshandhavers, is erg ontsteld. "Wat ons betreft zou dit niet mogen. Etniciteit mag nooit een onderdeel zijn van iemands risicoprofiel. Niet bij de Belastingdienst, niet bij de politie, niet bij de Koninklijke Marechaussee of bij welke andere instantie dan ook die etniciteit op een verkeerde manier gebruiken."