Met alleen vaccins komen we er niet, ook medicijnen blijven nodig in de strijd tegen corona

Alle ogen zijn gericht op de vaccins die ons moeten helpen corona te verslaan. Toch wordt er intussen ook nog druk gewerkt aan medicijnen tegen COVID-19. En ook al is straks een groot deel van ons land gevaccineerd, die medicijnen blijven hard nodig.

"Afgelopen jaar werkte ik intensief samen met artsen van de intensive care. Het ziekenhuis lag vol met mensen die ernstig ziek waren door het coronavirus. Veel patiënten overleden, we hadden geen idee hoe we hen konden helpen. Er waren geen medicijnen, er was geen behandeling."

Strijd zonder wapens

Aan het woord is klinisch farmacoloog Koos Dijkstra van Amsterdam UMC. Hij herinnert zich nog goed de strijd zonder wapens die hij en zijn collega's moesten voeren tijdens de eerste coronagolf. En nog steeds worden sommige mensen heel ziek door corona en liggen de ziekenhuizen vol. Toch is er inmiddels veel meer bekend over het ziektebeeld en over de schade die corona in het lichaam aan kan richten.

"We weten dat een aantal bestaande geneesmiddelen ook werkt tegen COVID-19, bijvoorbeeld het reumamedicijn tocilizumab", vertelt Dijkstra. "Dat zorgt ervoor dat het coronavirus zich niet ongebreideld kan vermenigvuldigen in het lichaam."

Bestaande geneesmiddelen tegen COVID-19

Dan is er ook nog dexamethason, een ontstekingsremmer die al vele jaren wordt ingezet voor uiteenlopende aandoeningen zoals allergieën, reuma en astma. Dat geneesmiddel blijkt ook bij coronapatiënten die zuurstof toegediend krijgen of aan de beademing liggen, een positief effect te hebben.

Al kunnen ze dus helpen, werken deze bestaande middelen niet heel gericht, en ook niet bij elke patiënt even goed. Over de hele wereld worden daarom op dit moment, naast nieuwe vaccins, ook medicijnen ontwikkeld die specifiek tegen het coronavirus kunnen worden ingezet. Er lopen meer dan 800 onderzoeken, waarvan ongeveer een kwart naar vaccins: de rest richt zich allemaal op geneesmiddelen.

Twee soorten medicijnen nodig

In de strijd tegen corona zijn twee soorten medicijnen belangrijk. Antivirale medicijnen moeten voorkomen dat het coronavirus zich door het lichaam kan verspreiden als iemand besmet is geraakt. Anderen medicijnen worden juist ontwikkeld om de symptomen te kunnen bestrijden wanneer iemand al volop ziek is.

Onder meer farmareuzen Regeneron, Eli Lilly en GlaxoSmithKline zijn volop bezig met medicijnonderzoek. Ook Pfizer, dat in samenwerking met het Duitse Biontech al vooropliep bij de vaccinontwikkeling, is bezig met een antiviraal middel tegen COVID-19.

Pfizer: 'Eind dit jaar hopelijk effectief coronamedicijn'

"We hopen eind van het jaar een effectief coronamedicijn te hebben", zegt medisch directeur Marc Kaptein van Pfizer Nederland. "Het gaat om een antiviraal geneesmiddel waarmee zowel de duur als de ernst van de infectie aanzienlijk gereduceerd zou kunnen worden."

Kaptein denkt dat dit nieuwe medicijn ook bij andere coronavirussen kan werken. "Dat zou heel belangrijk kunnen zijn bij een eventuele volgende epidemie. We weten uit het verleden dat het daarbij vaak om coronavirussen gaat." Wat zo'n medicijn gaat kosten laat Kaptein voorlopig nog in het midden.

Video: voorbereiden op nieuwe pandemie is nodig, zegt viroloog Koopmans

Potentieel wondermiddel

Het afgelopen jaar passeerden veel bestaande medicijnen de revue als potentieel 'corona-wondermiddel'. Onder meer de malariamedicijnen chloroquine en hydroxychloroquine, het anti-schurftmiddel ivermectine en verschillende voedingssupplementen zoals zink of vitamine D. Maar vooralsnog blijken ze geen van allen afdoende te werken. "Er zit duidelijk een psychologische component achter dit soort hypes", zegt farmacoloog Koos Dijkstra.

"De schrik en onmacht is groot bij zo'n wereldwijde uitbraak van een onbekend virus. Daarom wordt begrijpelijkerwijs alles wat ook maar in de verste verte effect lijkt te hebben gauw omarmd als mogelijk redmiddel." Het is volgens Dijkstra lastig balanceren tussen alles gebruiken wat lijkt te werken en gedegen onderzoek afwachten. "Maar zonder goede studies kun je nooit zeggen of een geneesmiddel écht iets doet tegen de ziekte. En vaak wordt over het hoofd gezien dat elk medicijn wel bijwerkingen geeft. Zomaar van alles voorschrijven is echt niet ongevaarlijk."

'Niet of-of maar en-en'

Op de vraag of medicijnen straks nog wel nodig zijn als een groot deel van de bevolking is gevaccineerd kan ziekenhuisapotheker Dijkstra duidelijk zijn: "Jazeker, mensen zullen nog steeds ziek worden, bijvoorbeeld omdat ze door een andere ziekte niet ingeënt kúnnen worden."

"Daarnaast zal er altijd een groep zijn die zich niet wil laten vaccineren. En er is ook het risico op mutaties die resistent zijn tegen de bestaande vaccins. Als er dan weer meer mensen ziek worden wil je die goed kunnen behandelen. Het is dus niet of-of, maar en-en."