Mening over Europese Unie positiever door samenwerking tijdens oorlog in Oekraïne

Sinds de inval van Rusland in Oekraïne lijkt de Europese Unie in sommige opzichten misschien wel belangrijker dan ooit. In hoeverre verandert de oorlog de manier waarop er naar de EU wordt gekeken? Meer mensen zien er de voordelen van in.

Samenvattend is het antwoord daarop: ja. In veel opzichten zijn mensen nu positiever over Europese samenwerking dan ze de afgelopen jaren zijn geweest. Dat blijkt uit onderzoek onder het EenVandaag Opiniepanel. Maar het is niet allemaal positief: de oorlog legt voor veel mensen ook bloot hoe verdeeldheid tussen de lidstaten zorgt voor een stroperig en traag proces.

Vooral voordelen

Minister van Financiën Sigrid Kaag noemde de Europese Unie tijdens een toespraak in maart 'belangrijker dan ooit' voor de veiligheid in Europa. De positieve blik waarmee ze juist in deze tijden naar de EU kijkt, wordt door velen gedeeld.

Voor het eerst in jaren vindt de grootste groep (44 procent) dat de Europese Unie vooral voordelen oplevert. Een half jaar geleden was dat nog 38 procent, en in 2020 vond zelfs slechts een derde dat de EU vooral voordelen voor Nederland opleverde.

EU-lidmaatschap

De oorlog versterkt voor veel mensen het gevoel dat de EU nodig is als blok op het wereldtoneel, zeker nu een grootmacht heeft laten zien niet te terughoudend te zijn bij het inzetten van zijn middelen tegen een Europees land. "De EU is een wrak, maar ik zou geen alternatief weten", verzucht een deelnemer. "De dreiging van Rusland bewijst dat wij in Europa samen móéten werken. Het is niet anders."

Het aantal mensen dat vindt dat Nederland uit de EU moet, is sinds de metingen van EenVandaag in 2016 dan ook niet zo laag geweest: 25 procent. De ruime meerderheid, tweederde, vond in februari dat Nederland lid moet blijven van de EU. "We moet om te overleven samenwerken en een geheel vormen tegen grootmachten", schrijft iemand. "Niet alleen economisch en politiek, maar zeker ook op het terrein van defensie."

Samenwerken op defensie

Deze persoon verwoordt hiermee een gevoel dat meer mensen hebben. De EU is nu een economisch en politiek samenwerkingsverband tussen 27 landen. De oorlog in Oekraïne heeft die grenzen iets opgerekt: voor het eerst in de geschiedenis werd er eind februari in EU-verband geld uitgegeven aan de aankoop en levering van defensief materiaal.

Deze week werd bekend dat dat bedrag wordt verdubbeld; er komt nog eens 450 miljoen euro bij voor wapens en munitie. Ook wordt er vanaf 2025 een zogenaamde 'flitsmacht' samengesteld: een snel inzetbare brigade van 5000 man als aanvulling op de NAVO.

Europees leger

Een goede ontwikkeling, vinden veel mensen, al mag de Europese samenwerking op het gebied van defensie voor sommigen nog verder gaan. Nu een oorlog zo dichtbij plaatsvindt, wordt meer samenwerking op het gebied van defensie en een Europees leger in het bijzonder, door meerdere mensen gezien als belangrijke toevoeging op de bestaande samenwerkingen.

Dat gevoel is ook terug te zien in de cijfers. Want de grootte van de groep die vindt dat er minder bevoegdheden naar de EU moeten, neemt flink af na de Russische inval. Het aandeel dat vindt dat er méér bevoegdheden naar Brussel moeten, is weliswaar een stuk kleiner, maar stijgt juist gestaag.

Stroperigheid duidelijk door Oekraïne

Hoewel er door de oorlog wat positiever over het Nederlandse lidmaatschap van de EU wordt gedacht, is het juist die oorlog die ook duidelijk maakt waar Europese samenwerking nog niet goed gaat. De 'niet eerder vertoonde eensgezindheid en daadkracht' die Sigrid Kaag beschrijft, is bij lange na nog niet voor iedereen zichtbaar.

Het beeld is voor velen juist tegenovergesteld: de lidstaten zijn het nooit met elkaar eens en moeten heel lang vergaderen om tot beslissingen te komen. De oorlog in Oekraïne legt voor velen juist dát bloot.

Europees denken

Vooral bij het bepalen van de eerste financiële sancties tegen Rusland, stoorden mensen zich aan de instelling van de lidstaten die daar hun eigen voorwaarden aan wilden stellen. Voor veel deelnemers is daar een beeld ontstaan of bevestigd van een onnodig traag proces van besluitvorming dat afstraalt op de eenheid en slagkracht van de EU. Gevaarlijk, schrijven sommigen, 'want Poetin ziet dat ook en die neemt de EU als eenheid zo niet meer serieus'.

Hoe het dan wel moet? Minder vanuit eigen belangen denken: "Als we willen samenwerken, moeten we het goed doen. Dan moeten landen meer Europees gaan denken - alleen dan kunnen we een vuist maken."

EU-lidmaatschap Oekraïne pas 'op termijn'

Ondertussen is Oekraïne zelf geen lid van de EU. President Zelensky heeft eind februari wel een officiële aanvraag ingediend voor het EU-lidmaatschap. Driekwart (74 procent) vindt dat Oekraïne inderdaad mag toetreden, maar niet versneld, zoals sommige Oost-Europese landen in de Unie willen. Zes op de tien (61 procent) vinden dat Oekraïne op de langere termijn, pas als het land voldoet aan alle eisen die aan een EU-lidmaatschap verbonden zijn, mag toetreden.

Dat is ook de weg die nu in de praktijk wordt bewandeld. Er wordt eerst geïnventariseerd welke aanpassingen het land op het gebied van bijvoorbeeld de economie moet doorvoeren om überhaupt te voldoen aan criteria om lid te kunnen worden. Op basis daarvan beslissen de regeringsleiders of Oekraïne, in eerste instantie, 'kandidaat-lid' wordt. Als dat mag, volgt een proces van jaren totdat het land officieel de status EU-lidstaat zou krijgen.