Hoeveel profiteren supermarkten en boeren van dure boodschappen? 'Er wordt nauwelijks winst gemaakt'

Onoplettend je winkelmandje volgooien zit er voor velen niet meer in. Boodschappen zijn flink duur. Maken supermarkten misbruik van inflatie? En hoe zit het met de winstmarges? Dat vroegen jullie ons in de webchat. Onderzoeker Michiel van Galen legt uit.

De laatste maanden werden de boodschappen zo'n 18 procent duurder.

Graaiflatie

Dat komt door inflatie: een situatie waarbij de gemiddelde prijzen van goederen, producten en diensten zijn gestegen. Oftewel, een ontwikkeling waardoor je minder kan kopen met je geld vergeleken met vroeger. Toch maakte supermarktconcern Ahold Delhaize laatst bekend dat het een recordwinst had geboekt in 2022 van 2,5 miljard euro.

Dat riep bij veel mensen de vraag op: gebruiken supermarkten de inflatie niet als excuus om hun producten te duur te verkopen en zo zelf meer winst te maken? Met andere woorden: is er sprake van graaiflatie?

'Moeilijk om zonder emotie te kijken'

Juist nu mensen meer moeten betalen voor hun boodschappen kan onderzoeker agrarische ketens Michiel van Galen aan de Wageningen University & Research (WUR) zich voorstellen dat mensen zich dat afvragen. "Ik zie dat mensen het moeilijk vinden om zonder emoties naar bijvoorbeeld de miljardenwinst van Ahold Delhaize te kijken. Toch moeten zij wel begrijpen dat dat een bedrijf is met bijna 90 miljard euro omzet. Als jij een bedrijf hebt met zoveel miljarden omzet, dan wil je ook een paar miljard euro winst."

"Je ziet overigens dat de winstmarge van Ahold Delhaize in Europa lager ligt dan bijvoorbeeld in Amerika en dat de procentuele winstmarge in Europa lager was dan in eerdere perioden. Als er sprake zou zijn van graaiflatie bij Ahold in Europa, dan zou de procentuele winstmarge van het bedrijf in 2022 - de periode dat alle prijzen stegen - moeten toenemen. Maar dat is niet gebeurd."

Onderscheid concerns en franchisenemers

"Het is belangrijk om daarbij te zeggen: veel mensen maken geen onderscheid tussen Ahold Delhaize als concern en de franchisers", vervolgt Van Galen. Er zijn heel veel grotere en kleinere en middelgrote franchisenemers van deze grote supermarktketens. Dat zijn gewoon ondernemers met misschien een omzet van een aantal miljoen per jaar. Daarvan boeken ze dan zo'n 200.000 euro winst voor belasting, dat is gewoon hun inkomen.

Dat kan je veel of weinig noemen, zegt Van Galen, "maar als ze een slecht jaar hebben door een kapotte koeling of ze moeten investeren in nieuwe kassasystemen, dan kost dat ze tienduizenden euro's. Het supermarktwezen gaat niet alleen maar over die hele grote concerns."

Soort product

Of supermarkten bewust misbruik maken van de inflatie door de prijzen van hun producten extreem te verhogen, vindt Van Galen lastig te beantwoorden. Het feit dat de prijs van supermarktartikelen schommelt, hangt van veel factoren af, legt hij uit. Waaronder de inkoopprijs van de producten, en die verschilt per product. Nu hangt die prijs weer samen met de gestegen energieprijzen, de gestegen voerkosten door de oorlog in Oekraïne en de droogte waardoor oogsten lager zijn dan verwacht.

Maar in de afgelopen 13 jaar zijn de prijzen van onder andere pluimveevlees, varkensvlees, eieren, aardappelen en zuivel ook al gestegen, zegt Van Galen. "Vanaf 2021 zijn die prijzen enorm gestegen. We zien deze piek in de prijzen voor zowel de consumenten als voor de boeren."

Prijsontwikkelingen op twee niveaus

"Als je kijkt naar de prijsontwikkelingen op supermarktniveau en op producentniveau, dan is het niet zo dat de prijzen op supermarktniveau meer zijn toegenomen dan de prijzen op producentniveau."

Van Galen noemt aardappelen als voorbeeld. "Die zijn op producentniveau in prijs verdubbeld, dus met 200 procent. En op supermarktniveau is de prijs met 70 procent toegenomen. Dat is een stuk minder. Die verdubbeling geldt eigenlijk voor alle producten in de keten, met uitzondering van pluimveevlees. Daar is het ongeveer gelijk." Van Galen denkt daarom dat de supermarkten de consumentenprijzen relatief gezien niet uitzonderlijk verhogen vergeleken met de voorgaande periodes.

Inkoopprijzen omhoog

Waarom de producten dan toch duurder worden? Zo'n 70 procent van de kosten voor supermarkten gaat naar de inkoop van producten die ze verkopen. "Als de inkoopprijzen - dus de prijs die de boer rekent - stijgen, dan nemen de inkoopkosten toe. En die worden weer doorberekend naar de consument.

"Het zou kunnen dat in de laatste maanden de supermarktprijzen verder zijn gestegen dan de producentenprijzen, maar dat zou ik nog moeten onderzoeken."

Lage winstmarges

Ondanks de hogere prijsstijgingen op producentniveau, ziet Van Galen dat supermarkten gemiddeld een iets hogere winstmarge hebben dan boeren. "Maar veel scheelt het niet." Er wordt namelijk nauwelijks winst gemaakt bij de Nederlandse supermarkten en boeren, concludeert hij.

"Supermarkten hadden de afgelopen decennia een winstmarge tussen 3 en 5 procent", legt Van Galen uit. "Veel lager dan 3 procent kan een bedrijf ook niet gaan, dan word je een soort non-profit organisatie. Nu zit Albert Heijn in Europa op 3,7 procent. Bedrijven moeten natuurlijk winst maken om te vernieuwen, stabiel te blijven en om aandeelhouders te trekken. Daarom is 3.7 procent niet zo hoog."