Hoe ver kunnen ze vliegen? En andere vragen beantwoord over militaire drones die Nederland voor Oekraïne gaat maken

Defensie trekt 400 miljoen euro uit voor de productie van geavanceerde drones voor Oekraïne. Die zouden essentieel zijn in het snel veranderende slagveld. We vroegen wat jullie wilden weten over militaire drones.

Jullie vragen worden beantwoord door projectleider Humanitaire Ontwapening bij PAX Wim Zwijnenburg en defensiespecialist Peter Wijninga van het Haags Centrum voor Strategische Studies.

1. Hoe lang en hoe ver kan een geavanceerde drone vliegen?

We weten nog niet precies welke drones Nederland gaat produceren, begint Zwijnenburg. "Er zijn verschillende soorten militaire drones, die je zou kunnen onderverdelen in drie categorieën. Uit persberichten van het ministerie van Defensie blijkt dat Nederland waarschijnlijk drones zal produceren van de categorie: kleine tactische drones."

"Dit zijn kleine, geavanceerde types die relatief laag kunnen vliegen en middellange afstanden kunnen afleggen, tussen de 25 en 200 kilometer. Dit kunnen drones zijn die voor verkenning worden gebruikt, maar ze kunnen ook met bommen worden uitgerust en een doelwit aanvallen door een bom te laten vallen of door er met een explosieve lading tegen aan te vliegen. Die laatste worden ook wel kamikaze-drones genoemd."

Hiernaast heb je de Medium Altitude Long Endurance-drones. "Dat is bijvoorbeeld de MQ-9 Reaper, een onbemand verkenningsvliegtuig dat nu ook al in de Nederlandse luchtmacht vliegt. Deze drones beschikken over geavanceerde camera's en kunnen bewapend worden met raketten. In totaal kunnen ze 24 uur in de lucht blijven en een paar duizend kilometer afleggen", vertelt Zwijnenburg.

"En dan heb je nog de High Altitude Long Endurance-drones, die kunnen nog langer in de lucht blijven en heel hoog vliegen. Deze geavanceerde grote drones vliegen voornamelijk voor Amerika en kosten zo'n 100 miljoen per stuk."

2. Hoe groot is de vuurkracht van de drones?

Dit verschilt per type drone, zegt Zwijnenburg. "Er zijn drones waar je een granaat, bom of andere explosieve lading onder kunt hangen. Maar die drones kun je niet al te zwaar beladen met zo'n explosieve lading, vaak ongeveer 1 tot 5 kilo."

"Want", legt hij uit, "hoe zwaarder de drone, hoe meer energie het kost om die in de lucht te houden, en dus hoe korter de afstand is die de drone kan afleggen." Zo kunnen volgens hem de grotere kamikaze-drones die Oekraïne inzet in Rusland daarentegen 20 kilogram aan explosieven meenemen over lange afstanden.

Deze drones zijn effectief om met relatief weinig lading toch een grote ontploffing te veroorzaken. "Daarom worden ze ook veel gebruikt door Oekraïne om aanvallen uit te voeren op Russische oorlogsinstallaties zoals munitieopslagplaatsen en olietanks", weet Zwijnenburg.

Wat vervolgens het bereik en de vuurkracht is van zo'n drone met 20 kilogram aan explosieve lading, verschilt weer per geval.

3. Waar worden deze drones gestationeerd?

In Oekraïne worden drones veelal vlak langs het front gestationeerd, vertelt defensiespecialist Wijninga. "Juist omdat het bereik van kleine drones niet zo groot is, moeten militairen dicht bij het front opereren. Je ziet dan ook teams die zich met een auto naar het front verplaatsen, daar hun missie uitvoeren, de boel weer inpakken en wegtrekken van het front om zich veilig te stellen."

Om gerichter te schieten op de tegenstander, worden drones ook ingezet in loopgraven. "Een drone kan helpen om even over de volgende heuvel te kijken om de positie te bepalen van de tegenstander. Vervolgens geven ze de coördinaten door aan de artillerie." Volgens Wijninga worden zowel aan de Oekraïense kant als aan de Russische kant op deze manier tienduizenden drones gebruikt.

In Nederland zijn op dit moment militaire drones van het type MQ-9 Reaper gestationeerd op de vliegbasis in Leeuwarden, vertelt Wijninga. "Ook hebben we een paar op Curaçao staan, die worden daar ook gebruikt voor niet-militaire doeleinden zoals het opsporen van drugstransporten."

4. Kan een militaire drone een doelwit met gsm-verbinding altijd raken?

Als een drone afvliegt op een doelwit met gsm-verbinding, dan betekent dat niet vanzelfsprekend dat het doelwit ook wordt geraakt. "Voor drones die worden bestuurd met een virtual reality-bril, waarbij de bestuurder meekijkt door de camera van de drone, is er een voortdurende verbinding nodig tussen de bestuurder en de drone", weet Wijninga.

"Die verbinding kan verstoord worden en dan is de bestuurder de drone kwijt. Er wordt daarom voortdurend nagedacht om drones minder afhankelijk te maken van die stuursignalen", voegt hij toe.

Bovendien worden niet alle drones zo geprogrammeerd dat ze op een gsm-signaal afvliegen. "Je kunt ook een coördinaat programmeren in het navigatiesysteem van een onbemand vliegtuigje."

Hij geeft een voorbeeld: 2 weken geleden viel Oekraïne twee Russische munitiedepots aan met drones. "Waarschijnlijk heeft Oekraïne toen met satellietfoto's de coördinatie bepaald, waarna de drone naar die coördinaat vloog en erbovenop klapte. Een doelwit hoeft dus geen zendinstallatie te zijn, en een drone kan ook vliegen naar een doelwit dat geen gsm-signaal uitstraalt", legt hij uit.

5. Zijn alle technologische drone-innovaties straks ook beschikbaar voor particuliere drones?

Wijninga ziet de grens tussen militaire en civiele productie in de drone-industrie enorm vervagen. "Oekraïners en Russen gebruiken eigenlijk veel omgebouwde civiele drones. Dat zijn drones die je bij wijze van spreken bij de MediaMarkt kunt kopen. Het is dus zeker niet zo dat alles wat militair bedacht is ook een militaire oorsprong heeft."

"Andersom zullen er in de oorlog ook innovaties aan de militaire kant plaatsvinden, die de civiele productie weer zullen beïnvloeden. Er is een soort wisselwerking tussen civiele en militaire technologie op dit moment."

Zwijnenburg legt uit dat die wisselwerking moeilijk te reguleren is. "De moderne oorlogsvoering kent allerlei technologieën waarmee je heel dodelijke wapens kan maken, maar het is heel moeilijk om die technologieën te reguleren, want de techniek of de onderdelen op zich maken nog geen militair wapen. Dat is het gebruik ervan."

6. Mogen die drones overal filmen?

Zwijnenburg: "Vaak geldt: waar niet gevlogen mag worden, mag je ook niet filmen. Sowieso moet je je als dronebestuurder registeren, want je hebt natuurlijk kans dat een drone neerstort en misschien wel ongelukken veroorzaakt, en dan wil je kunnen achterhalen wie daarvoor verantwoordelijk was."

"Voor bestuurders die grotere drones willen vliegen, geldt dat ze bovendien een opleiding moeten volgen en een certificaat moeten halen", voegt Wijninga toe. Ook defensie is gebonden aan voorwaarden voor ze een filmopname met een drone mogen maken.