Hoe valt schade door hoogwater in de toekomst te voorkomen? En andere vragen beantwoord

Hoogwater veroorzaakt in delen van Nederland overlast. De dijken lijken grote schade vooralsnog te beperken, maar in sommige kelders, straten en op akkers staat wel een flinke laag water. Wij vroegen wat jullie wilden weten over overlast door hoogwater.

De vragen worden beantwoord door expert overstromingsrisico's Ferdinand Diermanse van kennisinstituut Deltares.

1. Wat is de oorzaak van het hoogwater nu?

"De oorzaak is simpelweg de vele regen van de afgelopen maanden", zegt Diermanse. "We hebben in Nederland 3 maanden achter elkaar exceptioneel veel regen gehad, rond de 200 millimeter terwijl dat normaal minder dan 100 mm is." Ook in Duitsland en België was het erg nat.

"Die regen komt in de rivieren terecht, grotendeels via het oppervlaktewater", vervolgt hij. "Maar ook grondwater speelt een rol: de eerste regen valt op een droge ondergrond en wordt makkelijk opgenomen zonder dat het naar rivieren afgevoerd hoeft te worden. Maar naarmate de grond meer verzadigd raakt, en de grondwaterstand hoger wordt, kan de regen niet meer goed worden opgenomen. Dat leidt bij aanhoudende regen tot hoge waterstanden in rivieren."

2. Wordt er samengewerkt met Duitsland en België om overstromingen van rivieren te voorkomen?

"Jazeker, want een rivier trekt zich natuurlijk niks aan van grenzen", zegt Diermanse. "Voor de grote rivieren bestaan er internationale commissies, zoals de Rijncommissie, de Maascommissie en de Scheldecommissie", vertelt hij. "Die maken afspraken over de omgang met hoogwater, maar ook bijvoorbeeld over de waterkwaliteit of de scheepvaart."

"De afspraken en commissies zijn er vooral voor de grote rivieren, maar sinds het in 2021 ook bij kleinere rivieren misging, is daarvoor recent ook internationale samenwerking opgestart. Bijvoorbeeld voor de Vecht en de Geul."

3. Is schade door hoogwater verzekerd?

Diermanse zag het hoogwater deze week zelf ook. Hij legde met collega's een route af langs de IJssel en Vecht. "Van wat ik het heb gezien, was alleen de Overijsselse Vecht extreem hoog, maar dat leidde niet tot bedreigende situaties. Wel zijn op diverse plekken kelders en huizen ondergelopen, wat erg vervelend kan zijn. Vooral omdat schade door hoogwater vaak niet verzekerd wordt."

"2,5 jaar geleden trof het kabinet voor Limburg wel maatregelen om de waterschade te vergoeden. Maar dat ging nauwelijks via verzekeraars en vooral via een 'vangnet-wet' voor rampen, de Wet tegemoetkoming schade."

Je kunt je wel laten verzekeren voor schade door extreme regenval, vertelde een deskundige van het Verbond van Verzekeraars aan EenVandaag na de overstromingen in Limburg in 2021.

Onvoorziene schade aan en in je huis kun je dan verhalen op je inboedelverzekering. Maar als een rivier buiten de oevers treedt, is de kans groot dat het er ineens niet meer zo rooskleurig uitziet voor je dekking. Want bij overstroming is de dekking heel verschillend. Dat wordt alleen gedekt als je dat echt aanvullend hebt geregeld."

De overstromingsexpert verklaart waarom schade door hoogwater vaak niet door verzekeraars gedekt wordt: "Bij verzekeringen hoort meestal een verplichting om maatregelen te nemen. Bij een brandverzekering eist de verzekeraar dat je een rookmelder installeert, bij een fietsverzekering dat je je fiets op slot zet, enzovoort. Maar bij overstromingen gaat dat moeilijk: een verzekeraar kan niet van jou vragen om een dijk te bouwen. Dat is een overheidstaak."

4. Met welke maatregelen valt toekomstige schade door hoogwater te voorkomen?

"In het Deltaprogramma wordt voorbereid op mogelijke toekomstige veranderingen van het Nederlandse water, bijvoorbeeld door klimaatverandering. Maar ook nu nemen we maatregelen om ons te beschermen tegen extreme hoogwaters die immers ook in het huidige klimaat kunnen optreden", zegt Diermanse.

"Die maatregelen zijn in te delen in drie categorieën: goede bescherming, crisisbeheersing en ruimtelijke ordening. In Nederland zetten we, zeker in vergelijking met andere landen, vooral in op goede bescherming. We hebben een groot stelsel van dijken, duinen en stormvloedkeringen dat ons beschermt tegen extreme wateromstandigheden. Nederland heeft daardoor op dit moment de veiligste delta ter wereld."

"In sommige andere landen wordt minder ingezet op het voorkomen van overstromingen en meer op het beperken van de gevolgen. In Australië bijvoorbeeld wordt geaccepteerd dat overstromingen een natuurverschijnsel zijn, en wordt meer ingezet op crisisbeheersing ('iedereen weet wat hij moet doen als er een overstroming komt') en op ruimtelijke ordening, zoals zo min mogelijk bouwen op de meest kwetsbare locaties."

5. Waarom wordt er nog steeds gebouwd vlak naast dijken?

"Omdat we een dichtbevolkt land zijn is in Nederland elke vierkante meter waardevol", zegt Diermanse. "Daarnaast is er ook een grote woningnood, dus de behoefte om te bouwen is groot. We kunnen niet zomaar hele grote gebieden vrijhouden van bebouwing, ook omdat deze nu al (dicht) bevolkt zijn."

Als voorbeeld noemt hij de Randstad, die in een laaggelegen gebied ligt. "Vanuit economisch perspectief is het logisch dat er nog steeds wordt gebouwd in de Randstad, daar ligt het economische hart. Maar zonder goede bescherming tegen overstromingen is het een kwetsbaar gebied vanwege de lage ligging. De Randstad is een dichtbevolkt gebied, als daar een overstroming plaatsvindt, kan het grote gevolgen hebben."

6. Wordt het wateroverschot nog ergens opgeslagen om te gebruiken tijdens droogte in de zomer?

"Moeder Natuur slaat het water via de grond op, want water is altijd welkom onder de grond", zegt Diermanse. "Maar het opslaan van water is een actueel vraagstuk. Sinds de droge zomers van de laatste jaren denken we er steeds meer over na om meer manieren te vinden om het water op te slaan."

"Tot voor kort was het waterbeheer in Nederland er vooral op gericht om overtollig water zo snel mogelijk af te voeren. Nu is het idee om in bepaalde natuurgebieden juist de waterafvoer te vertragen, zo heeft het water tijd om in de grond te trekken en het water daar op te slaan."

"Het hoge water van de Rijn wordt nu deels opgeslagen in onze nationale regenton: het IJsselmeer. Het waterpeil zit nu op recordhoogte, dus in een droge zomer kunnen we dat gebruiken."

"Toch kan het water niet te hoog staan in verband met het stormseizoen, want dat zou weer tot overstromingen kunnen leiden. Maar in het voorjaar, als het stormseizoen voorbij is, kan er meer water worden vastgehouden in het IJsselmeer als het droog begint te worden in Nederland", zegt Diermanse.

7. Waarom staat het water van de Maas niet zo hoog?

"In de Maas is ook meer regen terechtgekomen dan gemiddeld, maar daar was het minder extreem dan in de IJssel. Dat komt doordat de regen de afgelopen maanden vooral terechtkwam in de kleinere grensrivieren in Duitsland, en viel in het oosten van Nederland", zegt Diermanse.

"De IJssel heeft daardoor extra water te verwerken gekregen, dus deze riviertak heeft de meeste aandacht gekregen."

"Maar een volgende keer kan een overstroming weer in de Maas of de Schelde zijn. Ze wisselen elkaar af. En dat geldt ook voor hoe vaak overstromingen kunnen voorkomen, dat wisselt. Een hoge waterstand zoals nu op de IJssel komt gemiddeld eens in de 6 of 7 jaar voor. Maar het kan ook 3 jaar achter elkaar zijn en daarna 20 jaar niet."