Hoe vaak moeten ontgroeningen bij studentenverenigingen nog fout gaan voordat ze verboden worden? En andere vragen beantwoord

Groepsdruk in combinatie met alcohol: het is meestal geen goede combinatie. Er komen wel vaker berichten naar buiten over ontgroeningen bij studentenverenigingen waar het mis gaat. Wij vroegen wat jullie over de deze kennismakingsperiode wilden weten.

Sociaal psycholoog Roos Vonk aan de Radboud Universiteit Nijmegen en hoogleraar straf(proces)recht Joost Nan van de Erasmus Universiteit geven antwoord.

1. Waarom is ontgroenen nodig?

Nodig is het niet per se, maar sociaal psycholoog Vonk kan wel verklaren waarom veel studentenverenigingen dit doen. Zo is bekend uit psychologisch onderzoek dat het samen meemaken van vervelende of spannende dingen een band kan scheppen.

Maar volgens de sociaal psycholoog hoeven die gebeurtenissen niet zó vernederend te zijn als de wanpraktijken die de afgelopen jaren het nieuws hebben gehaald. Ze doelt onder andere op dodelijke ontgroening van een Belgische studentenvereniging, en uitspraken van een Amsterdamse vereniging.

Een andere reden waarom studentenverenigingen aan ontgroeningen doen, is dat die kennismakingsperiode ervoor kan zorgen dat mensen hun lidmaatschap uiteindelijk meer waarderen, zegt Vonk. "Uit onderzoek blijkt dat wanneer mensen veel moeite doen voor iets, ze het ook meer op prijs stellen."

"In het geval van ontgroening, zullen mensen achteraf bepaalde dingen goedpraten en bagatelliseren die ze hebben meegemaakt, omdat ze zo hun best hebben gedaan om erbij te horen. Veel mensen kennen dit verschijnsel als cognitieve dissonantie-reductie. Als ze dat niet zouden doen, blijven ze achter met een onprettig gevoel van spanning."

2. Waarom zijn de ontgroeningen vaak vernederend?

Vonk denkt dat dat te maken heeft met de behoefte van ouderejaars om macht uit te oefenen op anderen. "Het kleineren van mensen die onderaan de 'hiërarchische ladder' staan, voedt die behoefte." De reden dat daar in veel gevallen niks over wordt gezegd heeft volgens Vonk te maken met een andere aangeboren behoefte: de drang om ergens bij te horen.

"Iedereen wil het gevoel van samenzijn ervaren, dat onderschatten we heel erg. We denken allemaal wel dat we heel erg individualistisch zijn, maar dat groepsgevoel is oersterk. Dat zorgt er voor dat mensen tijdens zo'n ontgroening niet snel zullen opstaan en zeggen: 'Ho eens, wat gebeurt hier?' Ze zijn bang dat ze anders buiten de groep vallen."

3. Wat zegt het strafrecht over ontgroeningen?

In algemene zin wil het strafrecht begrip opbrengen voor studentenpraktijken zoals ontgroenen, zegt hoogleraar straf(proces)recht Nan. "Maar alleen als het binnen de perken blijft. Tijdens zo'n kennismakingsperiode kan het voorkomen dat mensen zich beledigd voelen, maar dat is niet voldoende om iemand strafrechtelijk te vervolgen."

"Bij heftige zaken maakt het strafrecht geen uitzonderingen meer. Als je tijdens de ontgroeningsperiode iemand zwaar mishandelt, als je iemands privacy schendt (filmen wanneer iemand dat niet weet bijvoorbeeld, red.), of als je iemand heel ongezonde dingen te eten geeft, dan is het geen spelletje meer." Daar kunnen verschillende straffen tegenover staan, legt hij uit.

"Als een situatie levensbedreigend is of de dood heeft veroorzaakt, is de kans groot dat daar een gevangenisstraf tegenover staat. Bij een minder zwaar incident, zou je eerder aan een taakstraf kunnen denken."

4. Waarom nemen universiteiten hier geen afstand van?

"Als het gaat om grensoverschrijdend gedrag, nemen universiteiten er zeker wel afstand van. Universiteiten maken namelijk afspraken met besturen van studentenverenigingen. Die verenigingen horen zich daar aan te houden. Als blijkt dat dat niet het geval is, dan wordt daar naar gehandeld", legt Nan uit.

Dan betaalt de universiteit bijvoorbeeld geen beurzen meer van bestuursleden van die vereniging, zegt hij. "Maar ook kan het zijn dat die specifieke vereniging niet mee mag doen met de activiteiten van de introductiedagen."

5. Hoeveel misstanden moeten er nog komen voordat ontgroenen wettelijk verboden wordt?

Ontgroenen heeft altijd een zeker risico omdat het mensenwerk is, ziet Nan. "Het zit wel zo ingebakken in de universitaire wereld, dat ik het niet zo snel zie gebeuren dat het helemaal verboden wordt. Dan zou het structureel fout moeten gaan. Daarmee wil ik niet zeggen dat er geen misstanden zijn die niet de media halen."

6. Worden daders voldoende aangepakt en wordt er geluisterd naar slachtoffers die aangifte doen?

Als er aangifte wordt gedaan en het is een strafzaak, dan heeft de persoon die slachtoffer zegt te zijn recht op een correcte bejegening, zegt Nan. "Denk aan spreekrecht bij heftigere zaken. De officier van justitie zal daar ook rekening mee houden. Dus bij echte misstanden hebben slachtoffers zeker een plek in het strafrecht."

Een bekende zaak is het leestafelincident bij Minerva, het studentencorps van Leiden, vervolgt Nan. "De regel was: als de bestuurstafel vanuit de sociëteit op straat komt te staan, dan moet het bestuur aftreden. Tijdens een huisreünie hebben een aantal (oud-)leden geprobeerd die tafel, die honderden kilo's woog, buiten te krijgen. Iemand van het bestuur probeerde dat tegen te houden. Dat ging niet goed: de tafel viel op het bestuurslid, waarna hij twee polsen brak."

"Dat heeft geleid tot een strafzaak, een geweldsmisdrijf. Bij zulk soort zaken, maar ook bij zaken die gaan over ontgroeningen, houdt de rechter enerzijds rekening met het volgende: in hoeverre is iets lollig bedoeld in een studentikoze setting en in hoeverre schieten mensen door?"