Hoe kan het dat er nu meer mensen allergisch zijn? En andere vragen over allergieën beantwoord

Koemelk, noten, huisstofmijt: steeds meer Nederlanders hebben een allergie. Uit cijfers van het CBS blijkt dat het aantal allergische mensen de laatste 10 jaar is gestegen van 18 naar 21 procent. Professor Joost van Neerven legt uit hoe dit kan.

Van Neerven werkt bij de Wageningen University & Research (WUR) en is gespecialiseerd in allergieën, immuniteit en infecties.

1. Wat is een allergie?

Er zijn verschillende soorten allergieën, legt Van Neerven uit. "Maar de meest voorkomende is de zogenaamd IgE-gemedieerde allergie. Typisch heb je het dan over hooikorts, astma, eczeem en voedsel allergie. Bij deze soort reageert het immuunsysteem overdreven sterk op een stof van buitenaf."

"Deze stoffen worden ook wel allergenen genoemd. Als je allergisch bent en wordt blootgesteld aan zo'n allergeen, ontstaat er een acute ontstekingsreactie." Voorbeelden van symptomen hiervan zijn huiduitslag, benauwdheid, zwellingen, jeuk, rode ogen en een loopneus.

2. Wat zijn de meest voorkomende allergieën?

De meest bekende is hooikoorts, zegt Van Neerven. "Dat is een allergie voor graspollen en boompollen. Astma en voedselallergieën komen ook vaak voor. Bij astma is iemand meestal allergisch voor huisstofmijt en schimmels. Een voedselallergie is erg uitlopend. In Nederland zijn de meestvoorkomende voedselallergieën die voor pinda's, eieren, of melk."

Allergieën kunnen mild tot zeer ernstig, en soms zelfs dodelijk zijn, vertelt van Neerven. "Meestal krijgen mensen milde lokale allergische reacties, in dat geval is er niet vaak sprake van een levensbedreigende situatie. Maar mensen kunnen ook - met name bij sommige voedselallergieën en bijensteken - een systemische reactie krijgen. Dat betekent dat het hele lichaam erop reageert. Mensen kunnen daarvan zelfs in shock raken en daardoor overlijden."

"De mensen die een ernstige voedselallergie of een bijengif-allergie hebben, dragen dan ook vaak een EpiPen bij zich. Dat is een injectiespuit met adrenaline erin. Als ze dus zo'n heftige ontstekingsreactie krijgen bij blootstelling aan een allergeen, kunnen ze die adrenaline injecteren om te voorkomen dat ze in shock raken."

3. Hoe kun je een allergie herkennen?

Er zijn heel veel verschillende klachten per allergie - van benauwdheid tot prikkelende lippen. De anamnese, het verhaal van de patiënt aan de dokter, geeft een aanwijzing aan welke kant je het kunt zoeken, legt Van Neerven uit.

"Je kunt altijd diagnostisch onderzoek laten doen. Met behulp van bloedafname en immunologische technieken kun je aantonen of er IgE-antistoffen aanwezig zijn tegen een breed scala aan allergenen. Dit is eigenlijk de eerste stap. Zo kun je zien of iemand veel antistoffen heeft tegen bijvoorbeeld huisstofmijt, graspollen of boompollen. Op die manier kun je bepalen waar de allergie vandaan komt."

Daarnaast kun je het onderzoek verfijnen met een huidtest, vervolgt Van Neerven. "Hierbij worden kleine prikjes met verschillende allergenen in de huid gezet. Als er een bultje ontstaat, wijst dat op een allergische reactie. Bij voedselallergie is dit iets minder duidelijk, en worden mensen in het ziekenhuis blootgesteld aan het voedingsmiddel om vast te stellen hoeveel ze van een allergeen kunnen tolereren en wanneer ze allergische klachten krijgen."

4. Is elke allergie behandelbaar?

Dat ligt nogal genuanceerd, zegt Van Neerven. Zo kun je aan de ene kant de symptomen behandelen. "Tot ongeveer 25 jaar geleden was dat de meest belangrijke behandeling. Denk aan antihistamine bij hooikoorts, en aan corticosteroïden bij astma. Dat zijn middelen die de ontstekingsreactie remmen. Maar daarmee behandel je niet de allergie zelf."

Maar wat nu ook steeds meer wordt gedaan, is immunotherapie. "Daar word je actief behandeld met het allergeen waar je allergisch voor bent. Denk bijvoorbeeld aan een injectie waar je kleine hoeveelheden allergenen injecteert. De bedoeling hiervan is dat de afweerrespons tegen allergenen langzamerhand verandert. Deze therapie werd al wel eerder gedaan maar wordt steeds vaker toegepast, met name bij pollen-allergie."

Bij deze methode behandel je dus niet alleen de symptomen maar ook de onderliggende ziekte, zegt van Neerven. "Dat betekent niet dat je 100 procent van je klachten af bent, maar studies laten zien dat er duidelijk sprake is van een afname van de klachten en dat dit na de behandeling ook enkele jaren het geval blijft."

5. Hoe kan het dat tegenwoordig meer mensen allergisch zijn dan eerder?

Van Neerven: "Dat heeft deels te maken met de genetische achtergrond: hoe word je geboren? Maar vooral omgevingsfactoren spelen een rol: leef je op het platteland of in de stad? Heb je huisdieren? Drink je rauwe melk? Hoe meer je daarmee in aanraking komt, hoe minder groot de kans is dat je daar een allergie voor ontwikkelt."

Het feit dat steeds meer mensen een allergie ontwikkelen, heeft dan ook niet specifiek één oorzaak. "Het heeft te maken met verandering in de maatschappij. Denk aan urbanisatie, oftewel het fenomeen dat steeds meer mensen in een stad gaan wonen, de verandering van ons dieet, kleinere gezinnen, en het feit dat we gemiddeld gezien minder worden blootgesteld aan 'viezigheid', zorgen ervoor dat we juist gevoeliger worden."

Blootstelling aan bacteriën is altijd belangrijk geweest om het afweersysteem te ontwikkelen, concludeert Van Neerven.

6. Wat is het verschil tussen een allergie en een intolerantie?

Het zijn allebei negatieve reacties van het lichaam, maar de mechanismen zijn totaal verschillend, legt van Neerven uit. "Bij een allergie zorgt het afweersysteem voor problemen."

Een intolerantie is daarentegen niet gelinkt aan het afweersysteem. Neem bijvoorbeeld een lactose intolerantie. Mensen die lactose intolerant zijn, maken het enzym dat lactose af kan breken niet meer aan. Als lactose niet goed wordt verteerd, kan dat leiden tot vervelende symptomen zoals winderigheid, een opgeblazen gevoel, diarree en buikpijn, legt van Neerven uit.

7. Kunnen allergieën verdwijnen of veranderen na verloop van tijd?

Van Neerven: "Ja, dat zie je vaak bij voedselallergie. De meeste allergieën ontstaan in de jeugd. Met name jonge kinderen hebben last van allergieën voor melk en ei. Opvallend is dat de meeste van hen daar rond hun 4de overheen zijn gegroeid. Het kan ook gebeuren bij inhalatie-allergieën, zoals hooikoorts. Ook daar kun je ook overheen groeien, maar dat gebeurt niet bij iedereen."

Of dat puur door blootstelling komt? "We vermoeden van wel. Er zijn een aantal studies gedaan, bijvoorbeeld over mensen van één bevolkingsgroep (Asjkenazische joden) in Londen die vaak een pinda-allergie hadden, terwijl dezelfde Asjkenazische joden in Israël dat niet hadden. Deze mensen zijn genetisch vrijwel identiek, dus er moest wel iets in de omgeving anders zijn."

"Toen ontdekte men dat kinderen in Israël vaak een soort snack kregen die pinda bevatte. Hierdoor concludeerde men dat wanneer jonge kinderen op vroege leeftijd worden blootgesteld aan pinda's, ze een kleinere kans hebben om een allergie te ontwikkelen."

Het afweersysteem moet op jonge leeftijd leren waar het wel of niet op moet reageren, concludeert Van Neerven. "Want als je op alles wat je eet en op alle bacteriën waarmee je in aanraking komt een ontstekingsreactie zou krijgen, zou je niet overleven. Dat het afweersysteem op deze manier leert pinda te negeren (of tolereren) is dus zo gek nog niet."