Geen schuilkelders waar we in Nederland kunnen schuilen als er bommen vallen, maar daar hebben we wel recht op

Er zijn in Nederland geen bunkers of schuilplekken voor de bevolking, voor het geval we betrokken raken bij een groot gewapend conflict. Dat blijkt uit een rondgang langs verschillende ministeries. Intussen hebben we er wel gewoon recht op.

Tijdens de Koude Oorlog waren er overal in Nederland schuilkelders en atoombunkers, maar inmiddels is daar niets meer van over. Dat is het gevolg van de afschaffing van de Wet Burgerbescherming in 1986. Met het einde van de Koude Oorlog in zicht waren ze niet meer nodig, was de gedachte.

Geen wetgeving meer voor burgerbescherming

"Maar de afwezigheid ervan ontslaat de regering niet van haar plicht om burgers te beschermen in tijden van oorlog of crisis. En hier ook al preventief voorzorgsmaatregelen voor te treffen", zegt advocaat en strafrechtdeskundige Geert Jan Knoops kritisch.

Hij verbaast zich erover dat er sinds 1986 geen wetgeving en beleid meer is voor burgerbescherming in tijden van oorlog of crisis. Knoops wijst erop dat er sinds 2004 verschillende zaken zijn geweest waarin de overheid werd aangesproken op het niet beschermen van burgers in een oorlogs- of crisissituatie. "Terwijl de overheid had kunnen en móeten weten dat er een risico was."

Europees Hof: recht op bescherming

Toch hebben burgers Europees gezien gewoon recht op bescherming, betoogt Knoops. "De internationaal rechtelijke basis is eigenlijk nog duidelijker dan onze nationaal rechtelijke basis", geeft hij aan.

"Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft in verschillende uitspraken aangegeven dat de burger op basis van het mensenrechtenverdrag een zogenaamd positieve plicht kan ontlenen aan de staat, om te voorkomen dat het leven in gevaar komt. Dat gaat vrij ver."

Nederlandse staat aansprakelijk

Op basis van eerdere zaken is er wat Knoops betreft voldoende jurisprudentie om overheden te dwingen te anticiperen op bijvoorbeeld oorlogsgeweld. "Zeker in deze tijden, de laatste twee decennia, waarin we een toenemend aantal internationale gewapende conflicten zien."

"Dan kun je zeggen dat Nederland die plicht heeft", vervolgt hij. "Als het die plicht niet invult en er zou hier iets plaatsvinden en burgers zouden het leven verliezen, dan is de staat hiervoor aansprakelijk."

Meer op eigen benen staan

Wat oud-inlichtingenofficier Danny Pronk van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst betreft is het sowieso hard nodig om Nederland en Europa weerbaarder te maken. Hij voorziet in de nabije toekomst een 'verschuivende machtsbalans'.

"China komt op en gaat zich meer en meer gedragen als een wereldmacht, wat betekent dat Amerika zich minder kan bemoeien met Europa." Europa en daarmee ook Nederland zal voor haar veiligheid steeds meer op eigen benen moeten leren staan, concludeert hij.

Weerstandsvermogen maatschappij

Begin deze week hebben alle 27 Europese landen een verdrag gesloten onder de noemer 'Strategisch Kompas'. Hierin zijn afspraken gemaakt over hoe Europa meer strategische autonomie kan creëren.

"Dat geldt voor samenwerkende krijgsmachten, maar ook voor het weerbaarder maken van een samenleving", vertelt Pronk. "Daar hoort bij dat er wordt gekeken naar het weerstandsvermogen van een maatschappij. Dus dan ga je inderdaad kijken naar schuilplekken, bunkers. Maar ook naar hoe de alarmdiensten zijn uitgerust bijvoorbeeld."

Ver weg

Het lastige is volgens advocaat Knoops dat we ons rampen en conflicten moeilijk voor kunnen stellen. "Een vuile bom, een aanslag, een nucleair ongeluk of oorlog, het lijkt allemaal ver weg", zegt hij.

"Maar als we kijken naar de afgelopen 10 jaar is het er niet veiliger op geworden." Volgens hem is het dan ook niet zo dat de Nederlandse overheid niet zou kunnen voorzien dat er in de toekomst meer bescherming voor de burgerbevolking nodig is.