Als je jarenlang meerdere keren per week getuige bent van de gevolgen van ernstige auto-ongelukken, kan het je op een gegeven moment te veel worden. Oud-brandweerman Cor Bruijn (62) weet daar alles van.
Na ruim 30 jaar bij de brandweer te hebben gewerkt ging bij hem het licht uit. Posttraumatische stressstoornis (PTSS), was uiteindelijk de conclusie.
Twee ernstige ongelukken per week
Dat Cor bij de brandweer zou gaan, was al vroeg in zijn leven duidelijk. "Mijn halve familie deed dat werk. Ik wist niet anders dan dat ik het ook zou gaan doen. Dat wilde ik ook, het beroep spreekt tot de verbeelding. Vraag in een basisschoolklas wat leerlingen later willen worden en brandweerman zit daar zeker een paar keer tussen."
Cor deed verschillende functies bij de brandweer. Maar de meeste indruk maakte het werk bij de ongevallendienst, dat hij op vrijwillige basis deed, naast zijn werk als industrieel brandwacht. Hij moest zo'n twee keer per week ter plaatse zijn na een ernstig verkeersongeluk.
Gebeurtenissen relativeren
"Ik heb vreselijke dingen gezien. Denk aan ontploffingen en regelmatig moesten we mensen uit een auto knippen, ook kinderen. Zagen we hoe hele gezinnen uit elkaar werden gerukt." Hoe hij daarmee omging? "Ik probeerde die gebeurtenissen te relativeren, ze op die manier een plek te geven. Af en toe praatte ik er met iemand over en daar bleef het dan bij."
Het ging mis in 2007. "Ik was als bevelvoerder aanwezig op de plek waar een verkeersongeval was gebeurd en ineens werd het zwart voor mijn ogen. Ik kon letterlijk niet meer bewegen. Collega's hebben me thuisgebracht en pas daar kwam ik weer een beetje bij zinnen."
Nare flashbacks
Achteraf gezien ging het al jaren niet goed met hem, vertelt Cor. "Volgens mij was het 2002 toen ik me steeds vaker ging ziekmelden." Zijn werkgever heeft daar steken laten vallen, vindt de oud-brandweerman. "Eigenlijk werd er nooit gevraagd wat er aan de hand was, ik heb nooit écht mijn verhaal kunnen doen. Gek toch?"
De huisarts dacht aan een burn-out. Anderhalf jaar zat Cor vervolgens thuis, om daarna zijn werk weer op te pakken. "Dat ging een tijdje goed, maar toen kwamen de nachtmerries, de nare flashbacks. Ik voelde me moe, lusteloos, had pijn in mijn ledematen."
Diagnose PTSS
Met die klachten ging hij opnieuw naar de huisarts, een andere deze keer, en die begon meteen over PTSS. "Ik had me nooit gerealiseerd dat ik dat zou kunnen hebben. Ik kende ook niemand met mijn beroep met die diagnose." Tegenwoordig is er meer aandacht voor PTSS bij hulpverleners, maar 15 jaar terug was dat nog weinig aan de orde, vertelt hij.
Met een doorverwijzing van de huisarts ging hij vervolgens naar een therapeut. Maar de hulp die hij daar kreeg, haalde weinig uit. Dat gold ook voor de therapeut die hij daarna bezocht en die daarna. "Zodra ik tegen die mensen over mijn werk begon, over de technische zaken, keken ze me glazig aan. Niet dat ze geen goede bedoelingen hadden, maar ze begrepen gewoon niet waar ik het over had. Dan ben je me kwijt."
Belang van ervaringsdeskundige
Het is daarom ook dat ervaringsdeskundigen zo belangrijk zijn voor mensen die trauma hebben opgelopen door hun werk, zegt Cor. "Ik zou er veel aan hebben gehad als ik over mijn problemen had kunnen praten met iemand met dezelfde soort ervaringen. Iemand die begreep waar ik als hulpverlener doorheen ging. Dan had ik het zelf ook beter begrepen, vermoed ik."
Inmiddels kan Cor zeggen dat hij zich beter voelt, mede dankzij verschillende cursussen die hij volgde, waaronder hypnotherapie. Ondanks dat deze methode niet wetenschappelijk bewezen helpt bij de verwerking van trauma, zou Cor graag zien dat hypnotherapie vaker wordt ingezet, omdat hij daar zoveel baat bij heeft gehad.
'Ik gaf mezelf de schuld'
"Gedachten als 'had ik het maar anders gedaan, dan had hij misschien nog geleefd' zijn nu niet meer aan de orde van de dag. Er was een periode dat ik mezelf overal de schuld van gaf. Genezen doe je nooit helemaal, maar je kunt het wel een plek geven, een rustpunt vinden. Dat is me inmiddels zeker gelukt."
Zijn ervaringsdeskundigheid wil Cor nu inzetten om andere hulpverleners met PTSS te helpen om te gaan met wat ze hebben meegemaakt. Hij hoopt dat er bij de brandweer meer ruimte komt voor gesprekken over wat er gebeurt tijdens het werk. En dat dat traumatisch kan zijn.
'Stoere-mannen-beroep'
"Bij de brandweer is het nog altijd 'niet lullen, maar poetsen'. Niet praten over wat je meemaakt en weer doorgaan. En als er wel over wordt gepraat, is het in de vorm van een grap of stoer verhaal, tijdens de borrel. Wat dat betreft is het nog altijd een 'stoere-mannen-beroep'."
"Dat is zo zonde, want daardoor voelen mensen zich niet vrij om hun ervaringen te delen op de werkvloer. Terwijl dat er juist voor kan zorgen dat ze kunnen omgaan met dingen die ze meemaken."
Samen om de tafel
Het delen van zijn ervaringen is wat Cor het meest heeft geholpen bij de verwerking van zijn trauma's, vertelt hij. Dat gunt hij ook anderen. Als hij dat eerder had gedaan, had het zomaar gekund dat hij zijn werk langer was blijven doen, denkt hij.
"Ik vind eigenlijk dat je na elk ongeval met iedereen om de tafel moet, het gesprek erover openen. Gewoon vragen: 'Jongens, wat vonden jullie ervan? Wat doet dit met jullie?' Dan verwerk je het samen, in plaats van dat je het allemaal alleen moet doen. En dan kom je er vanzelf achter of iemand wat stiller blijft en dan kun je die persoon even apart nemen en alsnog vragen of hij wil praten."
PTSS als beroepsziekte
Er is veel te doen over PTSS bij brandweermensen. Dit naar aanleiding van een uitzending van Zembla afgelopen februari. In juni nam de Tweede Kamer een motie aan waarin stond dat PTSS bij brandweermensen landelijk als beroepsziekte moet worden erkend. Zo lang dat niet is gebeurd, worden brandweermensen met PTSS gekort op hun salaris en krijgen ze niet de juiste psychische ondersteuning.
De brandweer heeft beloofd werk te maken van een landelijke regeling voor brandweermensen die uitvallen met PTSS. Het Veiligheidsberaad, waarin de voorzitters van alle 25 veiligheidsregio's bijeenkomen, heeft ingestemd met een voorstel. Het is nog onduidelijk hoe de regeling eruit komt te zien, wie in aanmerking komen en wanneer deze in gaat.
Een woordvoerder van de brandweer laat weten dat een voorstel voor zo'n landelijke regeling waarschijnlijk in december voorligt bij het Veiligheidsberaad.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.