Draagvlak voor excuses slavernijverleden stijgt, maar meerderheid blijft tegen

Het draagvlak voor landelijke excuses voor het Nederlandse slavernijverleden neemt langzaam toe. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder 30.000 mensen. Maar de meerderheid is nog steeds tegen zulke excuses.

Een jaar geleden, tijdens de grote anti-racisme demonstraties, was 20 procent voorstander van excuses. In mei van dit jaar was het draagvlak iets hoger: 26 procent. In juli bood burgemeester Halsema excuses aan namens de stad Amsterdam. Ook adviseerde een commissie in opdracht van het ministerie van Buitenlandse Zaken om excuses te maken. Het draagvlak voor landelijke excuses is nu gestegen tot 30 procent.

Erkenning voor het verleden en kijken naar de toekomst

Voorstanders zien excuses vooral als een manier om het leed van de tot slaaf gemaakten te erkennen. Bovendien is het een manier om een beladen periode uit het verleden af te sluiten en naar de toekomst te kijken.

Onder sommige groepen in de samenleving ligt het draagvlak hoger dan gemiddeld. Aan het onderzoek deden ruim 800 deelnemers met een Surinaamse of Antilliaanse migratieachtergrond mee. Onder hen is het draagvlak het hoogst: bijna driekwart (73 procent) is voor.

Steun van kiezers, jongeren en hoger opgeleiden

Ook onder kiezers van een aantal politieke partijen zijn uitgesproken voorstanders te vinden. De achterbannen van Bij1 (97 procent) en GroenLinks (80 procent) scoren het hoogst. Ook onder kiezers van Volt (67 procent), D66 (55 procent) en Partij voor de Dieren (53 procent) is een meerderheid voor.

Onder jongeren en hoger opgeleiden is meer steun voor excuses dan gemiddeld. Bij jongeren onder de 35 jaar is bijna de helft (45 procent) voorstander. Onder hoger opgeleiden is dat 41 procent. Bij beide groepen is de helft (respectievelijk 49 en 51 procent) tegen.

Parallel met discussie over Zwarte Piet

De roep om excuses voor slavernij past in een bredere maatschappelijke discussie over racisme. Ook de discussie over het aanpassen van het uiterlijk van de 'traditionele' Zwarte Piet is hier onderdeel van. EenVandaag peilt al jaren het draagvlak hiervoor. In 2013 was nog maar 5 procent voor aanpassing. In 2020 was dat opgelopen tot een derde (34 procent).

Er zijn opvallende overeenkomsten tussen de Pietendiscussie en die over excuses voor slavernij. Niet alleen neemt het draagvlak langzaam, maar wel steeds een beetje toe. Ook zien we dat jongeren hier een voortrekkersrol in vervullen, onder hen is inmiddels een meerderheid voor het aanpassen van Zwarte Piet.

Meerderheid wil geen excuses

Ondanks het gestegen draagvlak blijkt uit het onderzoek ook duidelijk dat de meerderheid tegen excuses is. Zes van de tien van alle ondervraagden (60 procent) vinden dat de regering geen excuses hoeft te maken voor het Nederlandse slavernijverleden.

Het belangrijkste argument dat ze daarbij gebruiken, is dat je van mensen van nu niet kunt verlangen dat dat ze excuses maken voor iets dat in het verleden gebeurd is. Driekwart (74 procent) kan zich in deze uitspraak vinden. Veel mensen benadrukken dat het om een tijd gaat met hele andere normen en waarden. Daar in de huidige tijd, nu we er inmiddels heel anders over denken, nog excuses voor maken gaat hen te ver.

'Zeker geen schadevergoeding'

Sommige panelleden zijn bang dat er na excuses ook gevraagd gaat worden om een schadevergoeding. Voor herstelbetalingen aan de nabestaanden van de tot slaaf gemaakten is geen steun: slechts 8 procent is hier voor. Acht van de tien (80 procent) vinden dit niet aan de orde.

Volgens hen is niet meer vast te stellen wie op welke manier is benadeeld door fouten die in het verleden gemaakt zijn. Bovendien is dan het einde zoek, want er zijn wel meer groepen die te lijden hebben gehad in het verleden en die krijgen ook geen cent.

Geld reserveren voor kansarmen

Een deel van de tegenstanders maakt zich ronduit boos over de kwestie van de herstelbetalingen. Ze hebben de indruk dat het meer over geld vangen gaat dan over het leed van vroeger en nu.

Deelnemers met een Surinaamse of Antilliaanse achtergrond in het onderzoek zijn verdeeld. Een derde (34 procent) is tegen herstelbetalingen. Vier van de tien (44 procent) zien wel wat in een vorm van compensatie. Maar zeggen velen er nadrukkelijk bij, niet voor zichzelf, maar voor speciale projecten voor kansarme groepen, bijvoorbeeld in het onderwijs.

Positief over slavernijmuseum

In het onderzoek werden ook andere mogelijkheden voorgelegd om aandacht te geven aan het slavernijverleden. Twee derde vindt het een goed idee als er in Nederland een nationaal museum over het slavernijverleden komt.

Ook voor meer aandacht op scholen is steun.