Domper voor Defensie: JSF maakt veel meer herrie dan verwacht, wat gevolgen kan hebben voor het aantal vluchten

De F-35, ook wel bekend als de 'Joint Strike Fighter', maakt veel meer herrie dan was voorspeld. Dat is niet alleen een tegenvaller voor omwonenden van de vliegbasis, maar ook voor eigenaar Defensie.

"Je weet als je hier woont dat hier lawaai is. En we zijn ook niet tegen de vliegbasis. Maar er komt wel een hoop extra herrie bij, en daar zijn we wel verontrust over. Nu zijn er nog een paar F-35's, straks is het een heel squadron." Al bijna 25 jaar woont Albert Sinnema op zo'n 700 meter van de vliegbasis Leeuwarden. In het huis ernaast is hij geboren, daar woont nu zijn broer. Tot ruim een jaar geleden doorkruisten hier alleen F-16's het luchtruim. Die maken ook herrie, maar beduidend minder, en heel anders.

Bezorgd over schoolkinderen

Sinnema: "Het geluid van dit toestel is veel zwaarder. En als ze landen, hebben ze een heel irritante pieptoon. Dat komt doordat ze op automatische piloot vliegen, is mij verteld. Dat geeft meer lawaai, omdat ze steeds gas bijgeven. Door de turbulentie zie je de bomen ook bewegen."

De buurt maakt zich ook zorgen over de fietsers op het fietspad. "Er fietsen hier heel veel schoolkinderen. Tijdens piekmomenten, als ze het gas opentrekken, schrikken mensen op het fietspad zich het apezuur en het is ook niet gezond voor het gehoor."

Jarenlang gesteggel

Jarenlang is er over gesteggeld: de aanschaf van een opvolger van de F-16. De keuze valt uiteindelijk op de 'Joint Strike Fighter', of de F-35 Lightning II, zoals het toestel eigenlijk heet. Het is een miljardeninvestering voor Defensie. In totaal heeft Nederland 46 gevechtstoestellen besteld, waarvan er 8 permanent op een vliegbasis in Arizona in de Verenigde Staten staan. De overige 38 worden, behalve op de vliegbasis in Friesland, ook in het Brabantse Volkel gestationeerd. Daarnaast wil Defensie ook vliegbasis De Peel weer in gebruik nemen.

In oktober 2019 landt de eerste F-35 in Leeuwarden. Het is niet de eerste kennismaking voor de omwonenden met het vliegtuig. In 2016 vliegt het toestel al een testvlucht. Het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR) wordt ingeschakeld om geluidsmetingen te doen. Conclusie: het valt wel mee met de herrie. Het geluid van de F-35 is bij de start gemiddeld 3 decibel luider, bij de landing 7 decibel. Omwonenden vinden dat het meevalt: ze ervaren het geluid wel als harder, maar niet per se veel hinderlijker dan de F-16.

Piek in aantal klachten

Maar hoe anders is dat nu. Het afgelopen jaar piekte het aantal klachten uit de omgeving als nooit tevoren. Een speciale geluidscommissie, die onderzoek doet naar de overlast van het toestel, constateerde onlangs dat de F-35 niet 3 decibel, maar gemiddeld 10 decibel meer herrie produceert dan de F-16.

"Het afgelopen jaar was het eerste volle jaar dat de F16 én de F35 vliegen", zegt Geert Verf van Dorpsbelang Marsum, een dorpje aan de zuidkant van de vliegbasis. Hij zit namens de omwonenden in de geluidscommissie. "Nu blijkt dat het veel meer is dan de 3 decibel van die testvlucht. Wij hechten veel meer waarde aan de cijfers van heel 2020 dan die van één meting die eerder gedaan is. Dit is de werkelijkheid hè?" Volgens Verf is het verschil van gemiddeld 10 decibel 'gigantisch'. "Elke 3 decibel is al een verdubbeling."

Permanent geluidsmeetnet

Een belangrijke overwinning voor de omwonenden was de komst van een permanent geluidsmeetnet rond de vliegbasis. Op kleine en grotere afstand van de basis staan vijftien geluidsmeters, die het geluid van de toestellen continu meten. Daarmee is het mogelijk om te controleren of de vliegbasis binnen de geluidsnormen blijft.

Die normen worden elk jaar, onder andere aan de hand van het aantal starts en landingen én de hoeveelheid geluid die een vliegtuig produceert, berekend. De vliegbasis mag die zogeheten 'geluidscontouren' niet overschrijden, en Defensie beloofde de omwonenden zich daar ook aan te gaan houden.

'Metingen liegen niet'

Maar kunnen ze die belofte ook waarmaken? Op verzoek van EenVandaag buigt geluidsdeskundige Rein Muchall zich over alle geluidsmetingen van het afgelopen jaar. Conclusie: bij de start maakt de F-35 gemiddeld ruim 5 decibel meer lawaai dan de F-16, bij de landing maar liefst een kleine 12 decibel. "Het is veel meer dan ik had verwacht, zeker bij de landingen. Dit is een ernstig signaal. Die metingen liegen niet."

Muchall, expert in vliegtuiggeluid, berekent dat de start van de F-35 in de geluidscontouren meetelt voor drie F-16's. "En bij de landing staat de JSF zelfs gelijk aan vijftien F-16's."

Tegenvaller

Dat is niet alleen een tegenvaller voor de omwonenden. Muchall voorziet ook een groot probleem voor Defensie zelf. "Als je alleen met de F-35 vliegt in plaats van de F-16, dan betekent dat je veel minder vluchten kan maken. Stel dat je in 2019 1.000 vluchten met de F-16 zouden zijn gemaakt, dan mag je maar 380 vluchten met de F-35 maken."

Muchall vermoedt dat Defensie 'helemaal niet blij' zal zijn met de meetresultaten. "En ze zullen dat ook niet accepteren." Muchall denkt dat Defensie tijd zal willen kopen. Er zal, vermoedt hij, een commissie komen die zich over het probleem gaat buigen, en met voorstellen zal komen. Het doet hem denken aan het getouwtrek rond de geluidsnormen bij Schiphol die in de jaren 90 begonnen te knellen. Na jaren van discussie werden ze uiteindelijk toch aangepast.

Vliegbasis: te vroeg voor conclusies

Defensie erkent in een reactie dat de F-35 meer lawaai maakt dan de F-16, en dat dit kan betekenen dat er minder kan worden gevlogen. Maar voor definitieve conclusies vindt commandant Henk Doorten het nog te vroeg. "Wij vliegen nu net zo als met de F-16, omdat we eerst ervaring moeten opdoen met het toestel. Straks als er meer vluchten gevlogen zijn en we meer ervaring hebben opgedaan, dan kunnen we misschien kijken hoe we dat eventueel kunnen aanpassen."

Het verminderen van avond- en nachtvluchten, die bij de berekening van de geluidsnormen veel zwaarder meetellen dan vluchten overdag, zou volgens Doorten de overlast kunnen verminderen. "En van de dorpen hebben we ook wel eens de suggestie gehad met vol motorvermogen te starten, omdat het toestel dan eerder van de grond komt en eerder hoog in de lucht is. Maar dat betekent gelijk dat er op een andere plek weer meer geluid ontstaat."

Keiharde toezegging

Ook geluidsdeskundige Muchall ziet mogelijkheden om de hoeveelheid herrie omlaag te krijgen, zoals het aanpassen van routes en de manier van landen. Maar hij denkt niet dat daarmee het hele probleem kan worden opgelost. Hij vermoedt dat het aanpassen van de geluidsnormen uiteindelijk 'onontkoombaar' is.

Als het zover komt zullen de omwonenden daar niet zonder slag of staat mee akkoord gaan, zegt Gerard Veldman, die de bewoners aan de noordkant van de basis vertegenwoordigt. "We hebben de keiharde toezegging van Defensie dat dit niet gebeurt, en daar houden we ze ook aan. Dus de enige oplossing lijkt mij dat er minder vluchten met de F-35 uitgevoerd gaan worden. En dat zal dan mogelijk ten koste gaan van het oefenprogramma van de Luchtmacht. Maar de geluidscontour is wat ons betreft heilig."