De partijleider, de inhoud of toch uit gewoonte? Om deze redenen stemmen kiezers op hun partij

Zijn het de mooie ogen van de partijleider? Is het zijn of haar sekse? Of is toch het partijprogramma bij veel kiezers bepalend voor hun stem? Dat blijkt per kiezersgroep sterk te verschillen.

'Wat is voor jou het meest doorslaggevend bij het bepalen van je stem voor de landelijke verkiezingen?' We vroegen het ruim 17.000 kiezers en legden ze tien mogelijkheden voor waarvan ze er twee konden aankruisen. De uitslag geeft een mooie indruk van de verschillen tussen kiezers, want die zijn er zeker.

Inhoud staat voorop

Allereerst: kiezers zeggen massaal dat ze vooral stemmen op de inhoud. In totaal geeft tweederde aan dat 'het standpunt van een partij op één of meer thema's die ik belangrijk vind', een rol speelt. We zien dat het minst bij de VVD (53 procent), het CDA (53 procent) en de PvdA (54 procent): daar kruisen kiezers dus iets vaker andere opties aan. Het meest op inhoud kiest de achterban van GroenLinks (88 procent), Partij voor de Dieren (86 procent) en D66 (80 procent).

Maar naast de inhoud van het partijprogramma spelen per achterban heel verschillende redenen een rol.

VVD-kiezers: Rutte, Rutte, Rutte

Wat opvalt aan de huidige VVD-kiezers is dat 'de partijleider' veel vaker als doorslaggevend wordt genoemd dan 'de standpunten van de partij'. Sterker nog, de VVD is de enige partij waar een meerderheid van de kiezers aangeeft dat de partijleider het belangrijkst is.

Het versterkt het beeld dat we al maanden zien: dat de persoon van Rutte (en zijn optreden tijdens de coronacrisis) grote groepen kiezers naar de VVD trekt.

PVV'ers: de proteststem

Behalve de inhoud - en dan gaat het PVV-kiezers vaak om de anti-islam- en anti-immigratiestandpunten - speelt bij de achterban van de PVV het protestelement een rol: bijna de helft (46 procent) ziet zijn keuze als een proteststem tegen de huidige regering.

Hoewel Geert Wilders het enige lid van de PVV is, is zijn persoon slechts voor een minderheid van de PVV-kiezers doorslaggevend bij hun stem. Voor drie op de tien is dat het geval, minder dan we bij sommige andere grote partijen zien.

CDA-stemmer wil vooral regeren

Voor CDA-stemmers speelt weer een ander argument. Meer dan tweemaal zo vaak als andere kiezers kiezen zij voor het argument 'de kans dat een partij gaat meeregeren'. Een kwart van de achterban noemt dit doorslaggevend.

De 'kwaliteiten van de partijleider' worden nog vaker genoemd. Wopke Hoekstra lijkt hiermee een stuk belangrijker voor CDA-kiezers dan Hugo de Jonge. Toen die laatste nog partijleider was, vinkte slechts 17 procent van de kiezers aan dat de partijleider belangrijk was bij het maken van hun keuze. Nu is dat 41 procent.

D66-kiezers gaan voor Kaag

VVD-kiezers mogen vrij idolaat zijn van Rutte, de D66-achterban valt bijna even massaal voor Sigrid Kaag. De helft noemt haar persoon één van de doorslaggevende factoren voor hun keuze.

Het feit dat D66 met Kaag, een vrouwelijke lijsttrekker heeft, is voor slechts 6 procent doorslaggevend. Maar dat betekent niet dat het voor de rest helemaal niet meespeelt. Vier op de tien D66-stemmers zeggen dat het feit dat Kaag een vrouw is, op de achtergrond wel een rol speelt bij hun keuze voor de partij.

GroenLinks: Klaver, maar dan liever als vrouw

Zoals gezegd: GroenLinks-kiezers stemmen massaal op de inhoud. Daarna het meest genoemd zijn de kwaliteiten van partijleider Jesse Klaver (25 procent).

Onder zijn achterban is Klaver dus populair, ondanks zijn geslacht. Een derde van de GroenLinks-kiezers had liever gezien dat hun partij een vrouw als lijsttrekker had gehad. Ruim vier keer zoveel als bij andere partijen met een mannelijke leider.

SP-achterban: tegenstem en stem op Leijten

De tegenstem is groot bij de SP: voor bijna een derde (30 procent) is dat een belangrijke reden. Marijnissen is dat veel minder. Voor 14 procent is zij doorslaggevend bij de keuze, de helft minder dan gemiddeld.

Opvallend is dat bij deze kiezersgroep ook veel mensen zélf een reden invullen. Meest genoemd: de ideologie of idealen van de partij en een specifiek Kamerlid. Renske Leijten, de huidige nummer twee, blijkt voor velen bijvoorbeeld een belangrijke reden om SP te stemmen.

PvdA-kiezers stemmen vaak 'uit gewoonte' op de partij

PvdA-stemmers zeggen minder vaak dan gemiddeld dat de standpunten doorslaggevend zijn voor hun keuze (54 procent). Wat speelt nog meer een rol? Drie op de tien stemmen op de partij vanwege Ploumen, niet vanwege haar geslacht, maar vanwege haar kwaliteiten. Voor een kwart speelt haar geslacht op de achtergrond overigens wel mee.

Maar wat vooral opvalt is hoeveel PvdA-stemmers zeggen dat ze relatief vaak 'uit gewoonte' op de partij stemmen. Voor 17 procent is dat de belangrijkste reden voor hun keuze. Dat is veel vaker dan bij andere kiezers: het CDA is de enige die ook maar enigszins in de buurt komt met 8 procent.

ChristenUnie-stemmers gaan voor geloof

Voor meer dan de helft van de kiezers (54 procent), is 'de geloofsovertuiging van de partij' doorslaggevend bij hun stemkeuze. Ter vergelijking: bij het CDA kruist slechts 14 procent dit antwoord aan - veel CDA-kiezers vinden andere zaken dus belangrijker voor hun stem.

Voor ruim een kwart zijn de kwaliteiten van Gert-Jan Segers doorslaggevend en een op de tien stemt op de ChristenUnie omdat ze denken dat die partij weer gaat meeregeren.

Partij voor de Dieren: dierenwelzijn en een tegenstem

Partij voor de Dieren-stemmers geven massaal (86 procent) aan dat de belangrijkste reden om op die partij te stemmen 'de standpunten' van de partij zijn. En het gaat dan, niet geheel onverwacht, over één ding; dierenwelzijn.

Ook bij deze kiezersgroep speelt de tegenstem een relatief grote rol: een kwart van de PvdD-stemmers geeft aan dat ze de partij kiezen omdat ze daarmee protest willen aantekenen tegen de huidige regeringspartijen. De partijleider speelt juist een relatief kleine rol: één op de tien zegt dat Esther Ouwehand doorslaggevend is voor hun keuze.

En de peilingen?

Goed nieuws voor ons peilers, of juist niet? 'De virtuele zetels in de peilingen' worden door vrijwel niemand als belangrijke factor genoemd. Met maximaal 1 procent van de stemmen is het van alle opties de minst aangekruiste. En dat zelfs voor deelnemers aan opiniepeilingen.