De formatie is begonnen: de opties zijn beperkt, maar dat maakt de klus voor de verkenners niet makkelijker

Verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren staan na gesprekken met alle fractievoorzitters voor een lastige opgave. Welke partijen moeten onderhandelen over een nieuw kabinet? Politiek commentator Joost Vullings over de formatie tot nu toe.

Twee dagen lang hebben Jorritsma en Ollongren met alle 17 fractievoorzitters van de nieuw gekozen Tweede Kamer gesproken over de vraag wie met wie moet gaan regeren. Mark Rutte was als leider van de grootste partij, de VVD, als eerste aan de beurt. Hij deed een verrassend voorstel: VVD, D66, CDA en JA21 moeten met elkaar gaan praten.

JA21 sterkere positie in Eerste Kamer

JA21, onder leiding van Joost Eerdmans, is een afsplitsing van Forum voor Democratie en heeft bij de verkiezingen 3 zetels behaald. Een kleine partij dus in de Tweede Kamer, maar in de Eerste Kamer is hun positie sterker: 7 zetels. "Dat gebruikt Rutte om ze naar voren te schuiven, want hij kent het verkiezingsprogramma van JA21 niet goed", zegt Vullings.

"Rutte telt zeteltjes en hij wil liever 'over rechts' regeren. Daarom wil hij ook per se het CDA erbij hebben. Maar CDA-leider Wopke Hoekstra speelt voorlopig 'hard to get'. Hij heeft gezegd dat zijn partij 'niet wil aansluiten bij een liberaal motorblok'. Ik verwacht dat het CDA uiteindelijk wel zal toehappen. De vraag is vooral met welke andere partij of partijen er verder gesproken zal worden."

Nieuwe coalitie 'langs inhoudelijke lijnen'

De andere partij die, naast de VVD, een voortrekkersrol in de formatie heeft, is D66. Partijleider Sigrid Kaag vindt dat de vorming van een nieuwe coalitie 'langs inhoudelijke lijnen' moet starten. D66 wil een zo progressief mogelijk kabinet. Kaag heeft geen voorkeur voor andere partijen uitgesproken. Wel heeft ze opnieuw gezegd dat D66 niet met de PVV en FvD wil regeren. Regeren met JA21 noemde ze 'moeilijk voorstelbaar'.

Maar Joost Eerdmans vindt het een goed idee. Hij vindt dat er gekeken moet worden naar een kabinet van VVD, D66, CDA en zijn partij, heeft hij tegen de verkenners gezegd. VVD en D66 zitten dus niet op één lijn en dat betekent dat Jorritsma en Ollongren een lastige klus te klaren hebben, zegt Vullings. "De VVD wil met zo min mogelijke linkse partijen, D66 juist wel. En Rutte noemt partijen, terwijl Kaag langs de inhoud wil."

Belofte rechts niet aan meerderheid te helpen

De PvdA is voor beide partijen acceptabel, maar heeft na de rampzalig verlopen deelname aan het VVD-PvdA-kabinet beloofd rechts nooit meer aan een meerderheid te helpen. En de PvdA vindt D66 niet een linkse, maar een middenpartij. "De vraag is dus of de PvdA vast blijft houden aan hun voorwaarde om niet als enige linkse partij te gaan onderhandelen."

"GroenLinks heeft ook gezegd alleen met de PvdA in een kabinet te willen", vertelt Vullings. "En daar zit ook het probleem: Rutte heeft in de campagne nogal afgegeven op GroenLinks, dus als hij met Klaver op het bordes staat, heeft hij wel wat uit te leggen aan zijn achterban."

Door met VVD, CDA, D66 en CU

Voortzetting van het huidige demissionaire kabinet van VVD, CDA, D66 en CU is ook nog een mogelijkheid. Deze partijen hebben samen 78 zetels. D66-leider Kaag heeft er geen geheim van gemaakt dat zij liever niet meer met de ChristenUnie regeert. En ook Gert-Jan Segers van de CU was na afloop van zijn gesprek met de verkenners terughoudend over regeringsdeelname. "Er zijn partijen die veel groter zijn dan de ChristenUnie. Daar ligt de verantwoordelijkheid om te gaan praten."

Toch kan deze variant niet zomaar genegeerd worden, zegt Vullings. "Rutte noemde na JA21 de ChristenUnie. Het komt zelden voor dat een coalitie wint, dus deze optie kun je niet al te makkelijk opzij schuiven."

Verkenners Annemarie Jorritsma en Kajsa Ollongren brengen volgende week hun advies uit. De nieuwe Tweede Kamer debatteert hierover op 31 maart.