Burgemeesters worstelen met wet die ze dwingt asielzoekers op te nemen: 'Ik heb liever dat we het goed kunnen uitleggen'

Is de oplossing van de asielcrisis in zicht? Waarschijnlijk komt het kabinet vrijdag met een wet die gemeenten dwingt asielzoekers op te nemen. De wet ligt gevoelig, vooral bij de VVD, ook lokaal. "Met dwang ondermijn je lokaal draagvlak."

Achter de schermen wordt al weken gesproken over de zogenoemde spreidingswet. Nu de rechter heeft geoordeeld dat asielopvang snel beter moet, loopt de druk op staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) op. Vandaag onderhandelt hij opnieuw met fractievoorzitters van de coalitiepartijen.

VVD ligt dwars

De spreidingswet of dwangwet had er eigenlijk voor 1 oktober al moeten liggen. Het duurt langer omdat de VVD dwarsligt, vertelt politiek verslaggever Marloes Lemsom. "Die partij wil geen dwang."

Dat is ook terug te zien in gemeenten waar de VVD groot is, bijvoorbeeld in Horst aan de Maas. Daar opende afgelopen zomer een noodopvang voor 154 asielzoekers, maar burgemeester Ryan Palmen is 'niet al te gelukkig' met de nieuwe wet.

Lokaal draagvlak

"Met dwang ondermijn je datgene waar gemeenten per definitie aan moeten werken: lokaal draagvlak", zegt Palmen. Hij hoopt dan ook dat in de nieuwe wet, die op 1 januari 2023 moet ingaan, ruimte blijft voor afspraken tussen gemeenten.

"Dat we op basis van een goede samenwerking kunnen zeggen: gemeente X zorgt voor de opvang van asielzoekers en gemeente Y neemt de huisvesting van statushouders op zich. Als daarnaast gemeenten zelf locaties kunnen uitzoeken, kom je dichter bij elkaar."

Geen dwang

Geen dwang dus en meer samenwerking op basis van vrijwilligheid, Palmen geeft toe dat het op die manier tot nu toe in veel gemeentes niet lukt. Toch blijft hij er, net als de partij waar hij vandaan komt, bij dat dwang niet het goede middel is.

"Ik denk inderdaad dat er op verschillende plekken voor gekozen wordt om het proces niet in te gaan. Het is niet leuk om je inwoners te vertellen dat er een azc komt, mensen schrikken ervan. Tegelijk ligt deze opgave er en mag je er vanuit gaan dat gemeenten die serieus nemen. Dat ze een oplossing proberen te bedenken. In Horst aan de Maas is dat gelukt en ik kan me bijna niet voorstellen dat het op andere plekken niet lukt."

Verbinden

Palmen, die afgelopen zomer een noodopvang opende in Horst aan de Maas, denkt dat inwoners van zijn gemeente daar anders mee omgegaan zouden zijn als er sprake was geweest van dwang. "Voor mij was het misschien makkelijker geweest om in een zaaltje te staan en tegen de mensen te zeggen: dit moet nu eenmaal, maar ik heb veel liever dat we het goed kunnen uitleggen en mensen kunnen verbinden."

Mensen reageren moeilijk op verplichtingen, denkt hij. "Over het algemeen zijn er geen volksvertegenwoordigers en bestuurders die tegen inwoners zeggen: u mag van alles vinden, maar zo moet het nu eenmaal. Wij willen liever begrip, mensen meekrijgen. Ze als vrijwilliger aan de slag zetten."

Liever vrijblijvend

Of de zorgen van burgemeesters als Palmen worden meegenomen in Den Haag? "Van der Burg zou het ook liever vrijblijvend doen, maar dat stadium is hij inmiddels voorbij", zegt politiek verslaggever Marloes Lemsom.

"Als draagvlak uit de gemeentes zelf moet komen, kun je lang wachten, merkt hij. Hij hangt bij wijze van spreken elke dag met burgemeesters aan de lijn en nog steeds slapen er mensen op de grond en op stoelen in Ter Apel."

Verdeelsleutel

Hoe de wet er precies uit zal zien is nog niet duidelijk, vertelt Lemsom. "Er zou een verdeelsleutel moeten komen om asielzoekers over gemeenten te verdelen. Gemeenten die meer doen, zouden daar een financiële beloning voor krijgen."

Het is ook nog niet duidelijk wat er gebeurt als een gemeente zich er niet aan houdt, zegt Lemsom. "Een boete wordt bijvoorbeeld niet genoemd. Ze spreken gemeenten vooral aan op het gevoel 'iedereen doet het, dus nu moeten wij ook'." Over hoe lang de wet zal gaan gelden wordt nog onderhandeld.