'Een fraudebeleid dat zo streng was dat levens van mensen zijn vermorzeld'. Dat concludeert de parlementaire enquetecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening. Bianca werd 2 jaar geleden bestempeld als fraudeur en herkent zich in het rapport.
De commissie onderzocht de afgelopen 2 jaar hoe het fraudebeleid in de sociale zekerheid en toeslagen tot stand is gekomen, hoe het wordt uitgevoerd en hoe de overheid tekort is geschoten in de dienstverlening aan mensen.
Recherche op bezoek
Bianca Verweg weet maar al te goed wat er gebeurt als je als fraudeur bestempeld wordt. Ze heeft een baan en krijgt een aanvullende bijstandsuitkering. De gemeente vindt dat zij fraudeert, omdat ze niet heeft doorgegeven dat haar vriend af en toe bij haar overnacht. Zij heeft daarmee de inlichtingenplicht geschonden. De gemeente stelt dat zij samenwoont, maar Bianca ontkent dat.
2 jaar geleden stelde de gemeente Almelo een onderzoek in naar de situatie van Bianca na een anonieme tip. Het resulteerde in hard gebonk op de deur om zeven uur 's ochtends door de sociale recherche. "Ik was heel erg geschrokken", herinnert Bianca zich. "Ze kwamen binnen en vonden de werkkleding van mijn vriend. Hij had die nacht op mijn bank geslapen. Er is verder geen tandenborstel, geen kleding, niets. Maar omdat ze hem hebben gezien, zeggen ze dat."
'Alles schoot omhoog'
De recherche zou Bianca allemaal vragen hebben gesteld, maar ze was zelf erg gestresst, vertelt ze. "Toen mijn opa en oma in een en dezelfde nacht overleden, had mijn vader ook hard op de deur gebonkt. Dat kwam weer boven. En ik ben op mijn werk (bij een tankstation, red.) ook wel eens overvallen. Alles schoot tegelijk omhoog, waardoor ik er helemaal niet bij was in het gesprek."
Volgens haar advocaat Narda Teke-Bozkurt wist de gemeente van het verleden van Bianca. "En toch hebben ze het onderzoek zo gedaan. Ze hebben haar nooit gewoon uitgenodigd voor een gesprek om wat dingen uit te leggen. Dat had veel kunnen schelen."
Geen kans om advocaat te spreken
Toen de recherche vertrok, werd Bianca uitgenodigd om diezelfde ochtend om 9 uur op verhoor te komen. "Daarbij werd vermeld dat ze een advocaat mocht raadplegen", zegt Teke-Bozkurt. "Maar een normaal advocatenkantoor opent pas om 9.00 uur. Die mogelijkheid heeft ze niet gehad en vervolgens is ze op het verhoor heel erg onder druk gezet. Ze heeft dingen niet goed verklaard, terwijl de uitleg er wel gewoon was."
Volgens Bianca werden haar woorden in de mond gelegd en moest ze iets ondertekenen, omdat anders haar uitkering stopgezet zou worden. "Dat heb ik dus meteen gedaan." Vervolgens werd haar uitkering toch stopgezet.
Watergebruik
De gemeente zag onder anderen dat het watergebruik van Bianca hoog was en dat de auto van haar vriend vaak voor de deur stond. Beide kan ze met doktersbrieven eenvoudig verklaren, zegt Teke Bozkurt. "Door een medische aandoening moet haar dochter heel vaak onder de douche."
Bianca zou de auto wel eens gebruiken om met haar dochter naar het ziekenhuis te rijden, voor dezelfde medische aandoening. Die uitleg gaf ze niet duidelijk in het verhoor en daar houdt de gemeente aan vast. Het bezwaar en beroep zijn daardoor ongegrond verklaard. Ze gaat nu in hoger beroep.
Enorme schuld
Ondertussen krijgt Bianca wekelijks brieven, zowel aan haar als aan haar en haar vriend gericht. Haar schuld is opgelopen tot meer dan 40.000 euro, bijna vier keer haar jaarsalaris. "Het is niet helder wat ze willen", vertelt ze. "Het geeft enorm veel stress. Ik lig er wakker van, word vergeetachtig, ik heb continu last van stress, en dat werkt nu weer door in mijn rug. Ik weet niet waar ik dat geld vandaan moet halen. Ik heb ook niks verkeerd gedaan, dus waarom moet ik dat? Dit speelt nu al 2 jaar en ik schiet constant in de stress."
"Bianca is een van de weinige cliënten met mijn mobiele nummer", zegt advocaat Teke-Bozkurt. "Bij elke brief appt ze me, want ze weet niet wat ze ermee aan moet en is gestresst. Contact met de gemeente is vrij moeizaam. Ze sturen alleen maar brieven."
Vertrouwen in overheid verloren.
Teke-Bozkurt staat ondermeer cliënten bij die verdacht worden van bijstandsfraude. Zij herkent dan ook de bevindingen van de enquetecommissie, zoals het punt dat mensen die een foutje maken, worden behandeld als fraudeur. "Dat speelt in meerdere zaken. Het komt mij in het brede geheel van de overheid helaas bekend voor."
"Ik schrik van de werkwijze van de overheid", vervolgt ze. "Een staat hoort je te beschermen. Als burger sta je 10-0 achter, want je hebt niet de middelen en kennis die de overheid heeft. Fraude moet je bestrijden, maar de echte fraudeurs worden zo niet gepakt. Al mijn cliënten zijn het vertrouwen in de overheid verloren."
'Verrot mensbeeld'
Ook wethouder sociale zaken in Dordrecht en voorzitter van een commissie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Peter Heijkoop, sluit zich erbij aan. "Je wordt een beetje stil van het rapport. Er wordt heel krachtig verwoord wat er vreselijk mis is gegaan. Dat kwetsbare inwoners van Nederland een hoge prijs hebben moeten betalen."
Heijkoop werkte mee aan het herstel van de toeslagenaffaire en herkent de mechanismes. Dat er beleidskeuzes werden gemaakt op basis van gevoel in plaats van feiten, vindt hij getuigen van een verrot mensbeeld. "Er is verschil tussen fraude en een foutje. Die nuances zijn compleet weggevallen. Natuurlijk moet je misstanden aanpakken, maar probeer in beginsel uit te gaan van vertrouwen."
Conclusies en aanbevelingen van de parlementaire enquetecommissie Fraudebeleid en dienstverlening
Kabinet, parlement en rechtspraak zijn blind geweest voor mens en recht, waardoor levens van mensen zijn vermorzeld. De commissie stelt dat dit voorkomt uit een verhard politiek en maatschappelijk klimaat. Het kabinet en het parlement hebben gefaald, de uitvoering heeft onrechtmatig gehandeld en de rechtspraak is tekortgeschoten in het bieden van bescherming van mensen, staat in het rapport 'Blind voor mens en recht'.
Verkeerde keuze bij ontwerp, invoering, uitvoering en aanpassing van wet-en regelgeving hebben volgens de commissie de basis gelegd voor veel ellende.
De commissie schrijft ook dat de politiek financiële keuzes heeft gemaakt zonder oog voor de gevolgen voor mensen. En dat Kamerleden actief hebben bijgedragen aan een hard fraudebeleid. De enquetecommissie doet verschillende aanbevelingen om het fraudebeleid te verbeteren. Zo zouden wetten zowel voor-als achteraf aan de Grondwet getoetst moeten worden en moeten de vergoedingen voor de sociale advocatuur omhoog. Daarnaast pleit de commissie voor 'politiek lef' door het toeslagenstelsel af te schaffen.
De enquetecommissie is een vervolg op de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag. Die stelde vast dat veel ouders in de kinderopvangtoeslagaffaire ongekend onrecht is aangedaan en dat bij de uitvoering van de toeslagen de grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden.
Het kabinet Rutte-3 trad af naar aanleiding van het rapport over de kinderopvangtoeslagaffaire. De parlementaire commissie Fraudebeleid en Dienstverlening, onder voorzitterschap van SP-Tweede Kamerlid Michiel van Nispen, heeft haar rapport vandaag aangeboden aan Kamervoorzitter Martin Bosma.
Vragen? Stel ze!
Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.