Als ex-gedetineerde weet Marion dat gevangenissen niet geschikt zijn voor ouderen: 'Je moest 20 deuren door voor de medische dienst'

In gevangenissen is de ouderenzorg niet op orde, blijkt uit een rapport van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming. Bejaarde gedetineerden worden gepest, maar missen ook hulp bij aankleden en douchen. 

Vooral voor oudere mannen is het leven binnen de gevangenismuren moeilijk, vertelt ex-gedetineerde Marion van de Laar. Zij werkt bij Bonjo, een belangenorganisatie voor (ex)gedetineerden.

Oma van de groep

"Oudere mannen worden vaak heel erg getreiterd, en hebben het fysiek zwaar. Jonge gedetineerden eisen geld en vragen om sponsoring. Vrouwen hebben dat haantjesgedrag niet", vertelt Van de Laar die zelf 8 jaar vastzat.

"Toen ik zelf binnen zat werkten jonge en oude vrouwen redelijk goed samen. Een oude vrouw is de 'oma' in de groep en jonge vrouwen zijn niet te beroerd om een netje wasgoed voor oma in de wasmachine te gooien."

Schrijnende situaties

Toch is Van de Laar in de gevangenis ook getuige geweest van schrijnende situaties. "Ik heb in een penitentiaire instelling gezeten waar je zeker twintig deuren door moest om bij de medische dienst te komen."

"Dat was echt een eind lopen. Een oude vrouw met een plaat in haar heup kon dat niet, maar de bewaarders hielpen haar niet. Zij zeiden: 'We kunnen moeilijk de dokter hierheen laten komen.'"

Meer oude gevangenen

"Als we nu geen maatregelen nemen, loopt het systeem vast", zegt voorzitter Han Moraal van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ). In 2005 zaten 310 mensen van 65 jaar en ouder in de gevangenis, vorige jaar waren het er 580.

Dat is 1,9 procent van het totaal aantal gevangenen. "En de komende jaren zal het aantal oude gedetineerden alleen maar toenemen, doordat de samenleving vergrijst en er steeds meer langgestraften bijkomen."

Aanpassingen nodig

"De straf moet zitten in de opsluiting, niet in de zware omstandigheden", zegt Moraal. "Ouderen kunnen nu alleen terecht op de Extra Zorg Voorziening-afdeling, maar daar zitten ze tussen alle andere leeftijden. Specifieke ouderenzorg bij fysieke beperkingen is niet te krijgen."

Daarom pleit de RSJ voor betere toegang tot thuiszorg. "Je kunt niet van gevangenisbewaarders verwachten dat ze oudere gedetineerden kunnen helpen met douchen of steunkousen aantrekken." Ook zijn er bouwkundige aanpassingen in bestaande gevangenissen nodig, zegt Moraal. "Zoals handgrepen aan de muur en rolstoeltoegankelijke cellen."

'Bejaardenbajes'

Een andere oplossing zou een speciale 'bejaardenbajes' kunnen zijn. In Duitsland is zo'n aparte gevangenis voor 65-plussers er al sinds 1970. Advocaat Jan-Hein Kuijpers is daar groot voorstander van. "De huidige gevangenissen zijn niet ontworpen voor oude mensen. Steile trappen, smalle deuren, ze kunnen geen kant op."

Dat er in Duitsland wel beleid is, vindt Kuijpers tekenend. "Nederland is aan het slapen. Er wordt geen rekening gehouden met de vergrijzing. Er zou flink geïnvesteerd moeten worden in personeel", vindt hij.

Onleefbare gevangenissen

"Als we nu geen actie ondernemen worden gevangenissen onleefbaar, en ook onwerkbaar voor de penitentiair inrichtingswerkers. Dat moet je absoluut niet willen."

"Je kunt niet iemand van 80 opsluiten en de sleutel weggooien. De straf is vrijheidsbeneming, niet iemand geen aandacht geven en medisch laten wegkwijnen. Dat heeft niets te maken met strafrecht. Het heeft te maken met hoe je met elkaar omgaat. Ook mensen die strafbare feiten hebben gepleegd horen erbij. Zeker als ze wat ouder zijn."

Vriendin gewurgd

Kuijpers stond in 2015 een 83-jarige gedetineerde bij, die een jaar detentie kreeg na het wurgen van zijn vriendin. "Mijn cliënt van 83 had zijn vriendin om het leven gebracht, omdat hij dacht dat zij hem wilde steken."

"Een bejaard strottenhoofd is redelijk broos en dat was snel gebeurd. Dus toen kreeg hij een jaar gevangenisstraf."

Wegkwijnen tussen de jongeren

Toen hij vastzat moest de man eerst bijkomen van wat hij had gedaan, zegt Kuijpers, "en daarna zat hij als een zombie tussen jongere mensen die totaal niet zaten te wachten op een bejaarde die ze moesten helpen met verplaatsen of zelfs moesten schoonmaken omdat niemand anders het doet."

"Dus mijn cliënt zat weg te kwijnen. Hij werd niet meer geprikkeld en kreeg dementie. Toen hij vrijkwam was het redelijk snel met hem gebeurd."

'Niet ook nog straffen omdat ze oud zijn'

Ook ex-gedetineerde Marion van de Laar is groot voorstander van een aparte 'bejaardenbajes'. "Waarom niet een aanleun-PI (penitentiaire inrichting, red.)? Als die oude mensen gezellig bij elkaar zitten dan kunnen ze klaverjassen, of biljarten zonder dat ze last hebben van het haantjesgedrag van jongeren."

"Dan kunnen ze rustig de straf uitzitten die de rechter ze heeft opgelegd. Ze mogen niet ook nog gestraft worden omdat ze oud zijn."

'Tent moet vol'

Dat gedetineerden van alle leeftijden nu door elkaar zitten vindt Van de Laar een slechte zaak. "Gevangenisdirecteuren willen hun tent gewoon vol hebben. Een junk met een straf van 2 maanden zit tegenwoordig ook gewoon op een langgestraftenafdeling."

"Dat vind ik heel erg. Ik vind dat er rekening moet worden houden met de doelgroepen. 65-plussers moet je niet tussen de patatgeneratie zetten. Dat kunnen die mensen niet meer aan."