Alcohol heeft niet alleen impact op gebruiker zelf, maar op hele maatschappij: 'Het is veel minder onschuldig dan we denken'

Er is veel onderzoek gedaan naar de lichamelijke en psychische schade van alcohol voor de gebruiker zelf. Maar wat is de impact op de omgeving, en hoe groot is de brede maatschappelijke schade van drank? Nieuwe cijfers van Trimbos geven antwoord.

"We hebben voor het eerst alle cijfers op een rijtje gezet wat betreft de omgevingsschade van alcohol. Ook met nieuw onderzoek erbij", vertelt Carmen Voogt van het Expertisecentrum Alcohol van het Trimbos-instituut. "We vinden dit belangrijk, omdat mensen zich te weinig realiseren dat alcohol op enorm veel domeinen invloed heeft. Het is veel minder onschuldig dan we denken."

Niet op werk door kater

Het vandaag gepubliceerde overzicht van Trimbos brengt de brede maatschappelijke gevolgen van alcoholgebruik in kaart. Dat gaat van cijfers over verkeersongelukken waarbij alcohol een rol speelde, tot de schade voor kinderen van een verslaafde ouder, of de economische impact van gemiste werkuren.

"Als je kijkt naar werkverzuim onder alle volwassen werkenden die weleens alcohol drinken, dan zien we alleen al in 2022 maar liefst 2,9 miljoen gemiste dagen vanwege alcoholgebruik", zegt Voogt. "En daarbij gaat het niet uitsluitend om de zware drinkers. Daar zitten ook gematigde drinkers bij, die zich wel na een weekend feesten op de maandag nog te beroerd voelen om te kunnen werken."

Alcoholvrije 'vrijmibo'

Het familiebedrijf van Lisa van Wolfswinkel in Barneveld heeft een bewust beleid met oog op alcohol. Elke week wordt afgesloten met een vrijdagmiddagborrel, om kwart over vier wordt het werk neergelegd en komen de hapjes en drankjes op tafel. Maar alcohol is op deze borrel niet welkom: zo'n 5 jaar geleden heeft het bedrijf de overstap naar alcoholvrije borrels gemaakt.

"Ik vind het heel erg belangrijk, omdat ik gewoon niks heb met het feit dat alcohol zo noodzakelijk lijkt om het gezellig te hebben", zegt Van Wolfswinkel. "Het kan zelfs hele verwoestende gevolgen hebben. Daarom hecht ik er zoveel waarde aan om het op deze manier te doen. Om zeker ook jonge mensen te laten zien dat het ook gewoon heel leuk en gezellig kan zijn zonder alcohol."

Bezorgdheid bij omgeving

Van Wolfswinkel heeft met eigen ogen gezien wat voor negatieve impact alcohol kan hebben: "Mensen die er echt niet mee om kunnen gaan zie je gewoon steeds ongelukkiger worden. Dat vond ik persoonlijk heel moeilijk om te zien." Het legt volgens haar een last op de omgeving, omdat je je zorgen maakt om een familielid, vriend of collega.

Die zorgen gaan zowel over de persoon zelf als hetgeen diegene teweeg kan brengen bij anderen, zegt Van Wolfswinkel. "Daarom ben ik ook als werkgever heel blij dat ik deze keuze destijds gemaakt heb. Ik hoef er nooit over in te zitten dat mijn personeel met te veel alcohol gaat rijden, wat uiteindelijk gewoon super onverantwoord is, waar ze ongelukken mee kunnen veroorzaken die niet nodig zijn."

24.000 ongevallen per jaar

Haar bezorgdheid over alcoholgebruik in het verkeer wordt ondersteund door de cijfers die Trimbos nu heeft verzameld. Spoedeisende hulpposten kregen in 2022 met bijna 24.000 ongevallen te maken waarbij alcohol in het spel was. 9.600 daarvan waren verkeersongelukken.

Bij uitgaansgeweld wordt geschat dat ongeveer driekwart alcoholgerelateerd is. Ruim een op de acht volwassenen ervaart negatieve gevolgen door alcoholgebruik van anderen, zoals agressie. Daarnaast is drank de meest voorkomende verslaving waar kinderen thuis mee worden geconfronteerd. Al met al kost alcoholgebruik de maatschappij tussen de 2,5 en 5 miljard euro per jaar, is de schatting.

'We drinken te veel en te vaak'

Reden genoeg om het rustiger aan te doen met het alcoholgebruik, zou men zeggen. Maar dat is tot nu toe, ondanks alle campagnes, niet gelukt. "We drinken nog steeds te veel en te vaak, en dat is helaas ook niet heel verrassend", zegt Voogt. "Er zijn wel doelen geformuleerd, bijvoorbeeld in het Nationaal Preventieakkoord, maar er zijn te weinig maatregelen genomen."

Er is volgens haar inmiddels wel betere voorlichting en vroegsignalering bij drankproblemen, bijvoorbeeld door de huisarts. "Maar zoals het nu gaat, halen we het niet om alcoholgebruik echt duurzaam omlaag te brengen. Wat we nodig hebben is een reclameverbod, nauwere verkooptijden en het duurder maken van drank. We weten uit internationaal onderzoek dat deze maatregelen echt helpen."

Realisatie van alcoholschade

Volgens de Trimbos-onderzoeker is het belangrijk om de omgevingsschade van alcohol eerlijker onder ogen te zien. "Daar werd tot nu toe veel minder naar gekeken. De nieuwe factsheet laat de hele breedte van de impact zien. Het gaat dus om veel meer dan alleen de gezondheidsschade voor de gebruiker zelf."

Voogt denkt dat veel partijen iets hebben aan deze cijfers: "Het is handig voor mensen die aan het roer staan en beleid uitstippelen. Maar daarnaast is voor iedereen de realisatie belangrijk dat de gevolgen van alcoholgebruik niet alleen voor de drinker zelf zijn, maar veel facetten van de maatschappij raken."

Bewustzijn vanuit werkgever

Bij het bedrijf van Van Wolfswinkel was in eerste instantie ook niet iedereen het eens met de overgang naar alcoholvrij. "Ze vonden het een beetje onzin en eigenlijk niet helemaal nodig", herinnert ze zich nog. Maar ondertussen zijn alle werknemers eraan gewend. "Ik drink liever eentje met", vertelt een monteur, "maar het is wel een goede manier om het gevaar te beperken."

Een andere werknemer geeft aan dat het fijn is dat er bewust over wordt nagedacht. "Ik denk dat een stukje bewustzijn fijn is. Mensen moeten toch nog naar huis: je stapt in je auto of op je fiets. Zeker als je een paar biertjes te veel op hebt, dan kan het ook fout gaan. En daar neemt een werkgever zijn verantwoordelijkheid." En een alcoholvrije borrel doet niets af aan de gezelligheid, benadrukken de medewerkers tot slot.