Een links-progressief kabinet? Met een partij als GroenLinks-PvdA die op forse winst staat en een premier wil leveren, zou je kunnen denken dat dat er weleens van kan komen. Maar schijn bedriegt.

Uit de nieuwste zetelpeiling van EenVandaag en Ipsos blijkt dat de linker politieke flank ongeveer 14 zetels is kwijtgeraakt. Dat blok heeft nu 63 zetels in de Tweede Kamer, maar houdt er daar nu maar 49 van over. Niet genoeg voor een meerderheid. "Als GL-PvdA doorgroeit, dreigt het de linkervleugel te kannibaliseren. Terwijl de partij het liefst de formatie ingaat met een sterke links-progressieve partner. Nu zijn alleen combinaties mogelijk met midden en rechtse partijen", zegt politiek commentator Joost Vullings.

Stel hier een coalitie samen op basis van de laatste zetelpeiling

GroenLinks-PvdA

GroenLinks-PvdA zelf staat op winst vergeleken met de verkiezingen van 2021. Toen haalden de partijen opgeteld 17 zetels. In de laatste peiling staat de linkse combinatie op 21. Maar toch lekken daar onder de radar kiezers weg naar de andere kant, vooral voormalig PvdA-stemmers.

Zo zijn er mensen die nu NSC zouden stemmen en ook de VVD kan op wat kiezers rekenen. Hoeveel kiezers er overstappen en naar welke partijen ze gaan, verschilt per kiezersgroep. Zie hieronder waar de linkse en progressieve kiezers zijn gebleven.

Wat stemden mensen bij de Tweede Kamerverkiezingen en wat stemmen ze nu?

Geen kiezers van rechts

Hoe kan de linkse combinatie dan toch op winst staan? Omdat ze er tegelijkertijd nieuwe kiezers bij krijgen. Maar die komen vooral van D66 en vrijwel niet van rechts.

De groei van GroenLinks-PvdA zorgt er dus niet voor dat het blok van linkse of progressieve partijen als geheel groter wordt. Ze snoepen vooral zetels af van partijen waarmee ze een centrumlinkse coalitie zouden kunnen vormen. En ze verliezen wel aan andere partijen.

Bekijk ook

D66

Het grootste verlies zit bij D66. Die partij haalde bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 nog 24 zetels, daar zijn er nu 9 van over. Een deel van de weggelopen D66-kiezers stapt over naar partijen aan de linkerkant. Een groep ter waarde van ongeveer 5 zetels zou nu op GroenLinks-PvdA stemmen. Er zijn ook kiezers die in de nieuwste peiling voor Volt of de Partij voor de Dieren gaan.

Maar er lekken net zoveel D66-kiezers naar andere partijen. Zo gaan er 4 D66-zetels naar NSC, 1 naar de VVD en ook 1 naar BBB. En opvallend genoeg is er een behoorlijke groep voormalig D66'ers ter waarde van 4,5 zetel die zegt niet meer te gaan stemmen.

SP

Ook de SP verliest flink wat kiezers. De partij staat op 5 zetels in de peiling, bijna een halvering van de 9 die ze nu in de Tweede Kamer hebben. Iedereen die nu SP zou stemmen, deed dat bij de vorige verkiezingen ook. Vertrekkende SP'ers blijven lang niet allemaal aan de linkerzijde van het spectrum.

Een klein deel voormalig SP-stemmers zou nu voor GroenLinks-PvdA kiezen, maar de VVD, de PVV en BBB zijn net zo populair. En opnieuw doet de nieuwe partij van Pieter Omtzigt het goed: in dit onderzoek komt 1,5 NSC-zetel van de SP.

Partij voor de Dieren

De Partij voor de Dieren staat met 7 zetels op vrijwel dezelfde hoogte als de 6 zetels die de partij nu in de Kamer heeft. Veel kiezers blijven de partij trouw. Toch gebeurt er ook daar wel iets: de partij wint een enkele kiezer van D66, GroenLinks en de VVD. En verliest wat mensen aan NSC en BBB.

Ook Volt, DENK en BIJ1 blijven stabiel ten opzichte van de verkiezingen en behouden het grootste deel van hun kiezers van 2,5 jaar geleden.

Bekijk ook

Eenrichtingsverkeer

Linkse partijen wisselen dus vooral onderling en met D66-kiezers uit, maar verliezen tegelijkertijd kiezers aan andere partijen, in de eerste plaats aan Nieuw Sociaal Contract. En dat is eenrichtingsverkeer: de kiezersstroom ríchting links is minimaal. NSC bestond nog niet in 2021, de BBB haalde toen 1 zetel en die mensen stemmen nog steeds BBB of gaan voor NSC.

Alleen de VVD verliest een enkele kiezer aan linkse partijen, vooral aan GroenLinks-PvdA, maar weggelopen VVD-kiezers gaan vooral naar andere partijen. Ook het CDA, dat op flink verlies in de peiling staat, ziet vrijwel geen kiezers vertrekken naar (centrum)linkse partijen.

Coalitievorming lastig

"Ook VVD en CDA verliezen zetels aan de nieuwkomers, maar die twee partijen hebben op het gebied van migratie, klimaat en stikstof meer raakvlakken met de nieuwkomers BBB en NSC," zegt Vullings. "Alleen op het gebied van het belangrijke verkiezingsthema bestaanszekerheid lijkt links met de twee uitdagers gemakkelijk door een deur te kunnen."

"Als links sterker de formatie in wil gaan, dan is het zaak zetels terug te winnen op met name NSC van Pieter Omtzigt. Er wordt dan ook met smacht uitgekeken naar het verkiezingsprogramma van Omtzigts partij. Vanaf dat moment komen er wellicht kansen om de verloren kiezers te overtuigen terug te halen.

Bekijk ook

Wantrouwen in de politiek

Dat er zoveel kiezers overstappen naar partijen als NSC en BBB heeft alles te maken met het vertrouwen in de politiek. Dat is onverminderd laag: een kwart (25 procent) van de mensen kijkt nog positief naar politiek Den Haag.

Het zijn vooral wantrouwende kiezers die zijn overgestapt. Een op de tien (10 procent) van de huidige NSC-kiezers en slechts 6 procent van de BBB-kiezers heeft vertrouwen in de huidige politiek. Bij kiezers die nu op D66 (64 procent) of GroenLinks-PvdA (52 procent) zouden stemmen, is dat veel hoger.

Frisse wind

Overgestapte kiezers rekenen hun negatieve beeld niet alleen het kabinet aan, maar ook hun eigen partij. Ze zien vooral in Pieter Omtzigt de persoon die het vertrouwen kan herstellen. "Ik stemde op D66, want die partij zou de bestuurscultuur echt veranderen", zegt een voormalig D66-kiezer over waarom hij is overgestapt. "Nu vertrouw ik dat alleen Omtzigt nog toe."

Veel kiezers vinden dat er 'een frisse wind', 'een ommezwaai' of 'een echte vernieuwing' in Den Haag moet komen en zien aan de linkerkant geen partijen die dat voor elkaar kunnen krijgen. Zo verklaart een voormalig GroenLinks-stemmer zijn keuze voor NSC: "Wat moet dat moet, dit is de enige partij die het vertrouwen kan herstellen in de politiek." En een oud-SP'er: "Mijn keuze had ook de BBB kunnen zijn. Muntje gegooid. Pieter won. Alles wat nieuw is, kan alleen maar beter zijn."

Partijprogramma's afwachten

Veel stemmers houden wel een slag om de arm in afwachting van de partijprogramma's. Zo zegt een voormalig SP-stemmer: "Ik wil een partij die impact kan maken en Omtzigt is m'n eerste keuze, maar als het programma tegenvalt, ga ik voor GroenLinks-PvdA."

En een andere kiezer: "Mijn gevoel zegt nu Nieuw Sociaal Contract, maar als de standpunten te veel op het CDA-programma lijken, ben ik weer weg."

info

Over het onderzoek

De cijfers over het verloop van kiezers komen uit de zetelverdeling. Die is gebaseerd op onderzoek van Ipsos onder een representatieve steekproef van 1.020 stemgerechtigde Nederlanders. De gegevens zijn verzameld van 22 tot en met 25 september 2023.

Het onderzoek is gewogen op leeftijd, geslacht, opleiding, regio, werkzaamheid en stemgedrag bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen. Voor de zetels gelden statistische marges van +/- 1 procent bij de kleine partijen en +/- 2,5 procent bij de grootste partijen.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.