Gedoe rond het asiel- en stikstofbeleid en discussie over Oekraïne zorgen ervoor dat PVV-kiezers vertrouwen in het kabinet verliezen. En dat vertaalt zich in vertrekkende kiezers: de PVV zakt deze maand 4 zetels.

Dat blijkt uit de maandelijkse zetelpeiling van EenVandaag en Verian, aangevuld met onderzoek onder het EenVandaag Opiniepanel. Daaruit blijkt dat het vertrouwen in het kabinet de afgelopen maanden onder alle kiezers steeds verder zakt: van 42 procent rond Prinsjesdag naar 26 procent nu.

Vertrouwen in kabinet daalt ook bij PVV-kiezers

Ook mensen die op een coalitiepartij hebben gestemd, zijn minder positief over het kabinet.

Vooral kiezers van NSC en VVD waren al eerder teleurgesteld. Nu kan ook de PVV niet meer op het enthousiasme van de meerderheid van haar kiezers rekenen. Nog de helft (52 procent) van hen heeft vertrouwen in het kabinet.

Niet meer stemmen

Kiezers storen zich aan onderlinge discussies tussen de coalitiepartijen en het gebrek aan slagkracht van het kabinet. "Ze moeten gewoon eens voortgang gaan maken en stoppen met al dat bakkeleien", bekritiseert een PVV-stemmer het kabinet.

De kritiek vertaalt zich in zetelverlies voor de PVV. De partij van Geert Wilders staat op 34 zetels, een maand geleden waren dat er nog 38. Kiezers die sinds de Tweede Kamerverkiezingen zijn weggelopen bij de PVV, zijn niet zozeer teleurgesteld in de partij, maar in het politieke speelveld waarin de PVV moet opereren. De meeste vertrokken kiezers zouden daarom thuisblijven, als er nu verkiezingen zouden zijn.

PVV-kiezers geven anderen de schuld

Ook de teleurstelling in Geert Wilders blijft beperkt. Het vertrouwen in hem daalt de afgelopen maanden licht. Sommige kiezers vinden dat hij z'n hand heeft overspeeld door 'onervaren ministers' aan te stellen en 'te hard te roepen wat hij voor elkaar zou krijgen'.

Een ruime meerderheid (82 procent) van de PVV-stemmers houdt toch vertrouwen in de voorman. Volgens veel kiezers komt het niet door hem of de PVV, maar door anderen dat het kabinet nog weinig concreets bereikt. In hun ogen werken bijvoorbeeld linkse oppositiepartijen de PVV tegen. Of ligt het aan de stroeve samenwerking met coalitiepartij NSC.

'Beter voor Nederland als kabinet blijft zitten'

Geert Wilders is zelf ook kritisch op andere partijen en dreigde onlangs nog met een kabinetsval als andere partijen het asielbeleid zouden willen aanpassen na een advies van de Raad van State. Niet alle PVV-stemmers zijn daar blij mee. Een aanzienlijk deel (39 procent) vindt het niet kunnen dat politici openlijk dreigen met een kabinetsval. Ze denken dat zo'n dreigement z'n effect verliest als het te vaak wordt gebruikt.

Bovendien willen de meeste PVV-stemmers niet dat het kabinet valt. Een meerderheid van hen (61 procent) denkt dat het beter is voor Nederland als dit kabinet blijft zitten. Ondanks hun kritiek hopen de stemmers dat het kabinet zijn plannen kan uitvoeren. Sommigen verwachten bovendien dat na verkiezingen niet de PVV, maar een linkse regering aan de macht komt.

GroenLinks-PvdA stijgt licht

Als er vandaag verkiezingen zouden zijn, lijkt een hele linkse coalitie een lastige opgave. In de zetelpeiling krijgt GroenLinks-PvdA er deze maand wel wat bij. De partij van Frans Timmermans stond vorige maand op 24 zetels, nu zijn dat er 27. Maar, opgeteld halen de linkse partijen geen meerderheid.

Ook de huidige coalitiepartijen hebben in deze peiling samen bij lange na geen meerderheid. De PVV, VVD, NSC en BBB staan samen op 64 zetels. Bij de verkiezingen waren dat er nog 88.

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."

De muren zijn bestand tegen raketten, overal hangen camera's en er is plek voor drie verdachten. De gevangenis in Vught heeft nu een splinternieuwe, extra beveiligde rechtszaal, dichtbij de EBI. "Per jaar verwachten we hier 20 tot 40 zittingen."

Het is een unieke rechtszaal op een hele bijzondere plek. Op steenworpafstand van de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught gaat vandaag een nieuwe zittingslocatie open voor strafzaken tegen extreem vluchtgevaarlijke verdachten.

Transport is levensgevaarlijk

Nederland krijgt daarmee voor het eerst een rechtszaal binnen de beveiligde muren van een gevangenis. Dat is vooral om zo het gevaarlijke en peperdure transport van zware criminelen sterk te verminderen.

"Het vervoer van EBI-verdachten raast tot nu toe met 100 kilometer per uur door onze straten", vertelt Roderick van de Mortel, burgemeester van Vught. "Dat is levensgevaarlijk. Ik ben heel blij dat hier nu een einde aan komt."

Breed scala aan zittingen

Het nieuwe gerechtsgebouw heeft ruimte voor verschillende soorten zittingen. "Voor het brede scala dat een strafrechter kan bieden", zegt voorzitter Henk Naves van de Raad voor de rechtspraak.

"Dan gaat het om voorgeleidingen, verhoren van de rechter-commissaris, pro-forma zittingen en inhoudelijke behandelingen met niet meer dan drie verdachten." Naves rekent op 20 tot 40 zittingen per jaar in de nieuwe rechtszaal.

22 miljoen euro

Het gerechtsgebouw is in een jaar tijd uit de grond gestampt en kost 22 miljoen euro. Dat is veel geld, maar dit bedrag kan snel worden terugverdiend. Een Marengo-zitting met veel verdachten is nu nog peperduur. Op zo'n dag zijn ongeveer vijfhonderd politiemensen nodig om alles veilig te laten verlopen.

"De criminaliteit is verzwaard. Op straat worden advocaten en journalisten rücksichtslos neergeschoten", zegt Van de Mortel. De burgemeester kwam in 2020 zelf met het idee om een rechtszaal op het terrein van de PI Vught te bouwen. "Houd op met de naïviteit en zorg dat je deze categorie verdachten op een hele nieuwe manier beoordeeld, berecht en vastzet."

Moord Derk Wiersum

Ook Henk Naves van de Raad voor de rechtspraak signaleert een verharding van de criminaliteit in Nederland: "Dat hebben we vooral gezien in het proces-Marengo na de moord op advocaat Derk Wiersum. In die zaak is natuurlijk veel gebeurd waar we van geleerd hebben." We zijn daarom ook in het buitenland gaan kijken, hoe ze dit daar organiseren.

Naast de gevangenis in Lelystad verrijst op dit moment ook een nieuwe rechtszaal. In Vlissingen wordt bovendien gebouwd aan een nieuwe extra beveiligde gevangenis met ook een rechtbank. "Ik zou er zeker voor pleiten meer rechtbanken bij penitentiaire inrichtingen aan te sluiten", zegt vestigingsdirecteur Cees Niessen van de PI Vught. "Dit scheelt niet alleen hoge transportkosten, maar verhoogt ook het veiligheidsniveau."

Publiek volgt zaak via livestream

Naast de drie verdachten en hun advocaten is er in de rechtszaal ruimte voor acht journalisten, vier rechters, griffiers en twee officieren van justitie. Gewone toeschouwers mogen niet naar binnen. Publiek kan de zittingen in een andere rechtbank volgen via een videoverbinding.

"We hebben goed nagedacht over de openbaarheid van deze zittingen", benadrukt Naves. "Door de livestream kan het publiek en de overige media de zaak live op afstand volgen."