Geen uitnodiging voor sollicitaties en een lager schooladvies: institutioneel racisme ook in Nederland harde realiteit

Een meerderheid, zowel wit als van kleur, erkent dat er institutioneel racisme is in Nederland. Nederlanders van kleur worden opvallend vaker gediscrimineerd door Nederlandse bedrijven, de politie of scholen en universiteiten dan witte Nederlanders.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder 39.000 deelnemers van het Opiniepanel. Aan het onderzoek deden bijna 5.000 Nederlanders van kleur mee. Zij deelden in het onderzoek hun ervaringen met Nederlandse bedrijven of instellingen die hen, onbedoeld of bedoeld, discrimineerden. Nog nooit werd er zo'n groot maatschappelijk debat gevoerd over dit institutionele racisme. Gaat het volgens velen tolerante Nederland nog vrijuit?

Racisme geworteld in Nederlandse samenleving

Nee, is het antwoord als je het mensen in het land vraagt. Wit en van kleur: een meerderheid denkt dat institutioneel racisme ook hier voorkomt, blijkt uit het onderzoek van EenVandaag. Gemiddeld is 71 procent van alle ondervraagden die mening toegedaan.

Bij witte mensen in het onderzoek is het vaker een inschatting dan bij ondervraagden van kleur. Van die laatste groep kan 65 procent met zekerheid zeggen dat er institutioneel racisme in Nederland is. Onder witte mensen is dit een stuk lager: 32 procent. Wel denkt nog eens een forse groep witte mensen (38 procent) dat het waarschijnlijk voorkomt. Een kwart van de witte mensen in het onderzoek (24 procent) gelooft dat het verschijnsel zich hier niet voordoet.

Mensen van kleur veel vaker gediscrimineerd door organisaties

Dat institutioneel racisme in Nederland voorkomt, wordt goed duidelijk wanneer we mensen met verschillende huidskleuren vragen naar hun ervaringen: maar liefst 68 procent van de mensen van kleur in het onderzoek geeft aan weleens gediscrimineerd te zijn door een organisatie. Onder witte mensen is dit aandeel vele malen lager: 17 procent. En het gaat volgens hen verder dan de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst: "Dat is maar het topje van de ijsberg", aldus een ondervraagde van kleur.

Zo zijn ondervraagden van kleur (56 procent) veel vaker dan witte mensen (7 procent) slachtoffer van racisme door beleid van een bedrijf of winkel. Het volgen van bruine of zwarte klanten is door mensen van kleur veel genoemd in het onderzoek: "Ik ben tot 2 keer toe naar een ander pad gelopen en heb vervolgens tegen mijn partner gezegd: 'Kijk maar, over een paar seconden staat de bewaker aan het eind van het pad'. En ja hoor, daar was hij", illustreert een ondervraagde.

Geen uitnodiging voor sollicitaties en een lager schooladvies

Bedrijven discrimineren volgens gekleurde mensen vooral bij sollicitaties. In het onderzoek vertellen veel van hen niet te worden uitgenodigd voor sollicitaties door hun buitenlandse achternaam. De toelichting van dit panellid is tekenend: "Mijn achternaam is Jansen, veel mensen verwachten dan een bepaald uiterlijk. Ik heb het 'geluk' dat ik deze achternaam (oorspronkelijk een slavennaam) heb. Ik merk dat ik sneller bij een sollicitatie uitgenodigd word dan mijn vrienden en familie met een buitenlandse achternaam. Maar zodra ik bij een bedrijf aankom voor het gesprek krijg ik meteen te horen 'ik had iemand anders verwacht'."

Ook maken mensen van kleur (40 procent) vaker dan witte mensen (4 procent) mee dat een school of universiteit hen benadeelt door hun huidskleur. Dit uit zich bij veel gekleurde ondervraagden in het krijgen van een lager schooladvies dan hun witte klasgenoten. "Ik zat op een overwegend witte school. Witte kinderen mochten daar een niveau hoger doen of zelfs de Citotoets opnieuw doen, omdat ze zogenaamd te laag hadden gescoord. Maar ik moest maar een niveau lager omdat dat 'beter voor mij zou zijn'."

Etnisch profileren door de overheid

Ook door overheidsdiensten worden ondervraagden van kleur, naar eigen ervaring, vaker gediscrimineerd. 24 procent van de ondervraagden van kleur was wel eens slachtoffer van racisme door een overheidsdienst (niet politie), tegenover 5 procent van de witte mensen met die ervaring.

Vergelijkbare cijfers (29 versus 3 procent) zien we bij ervaringen met de politie. Ondervraagden van kleur lichten toe dat zij vaker dan hun witte vrienden of familie worden gefouilleerd of staande gehouden. "Vaak om vage redenen, zonder dat je in de fout bent gegaan of een boete krijgt", licht een ondervraagde toe.

Meer onderwijs en bewustwording over racisme

Wat zou er moeten gebeuren om racisme in Nederland tegen te gaan? Gekleurde mensen pleiten in het onderzoek vooral voor meer bewustwording in de samenleving. Dit moet volgens hen bereikt worden door bewustwording bij bedrijven, onder andere over het belang van diversiteit en inclusiviteit. Maar ook door meer onderwijs over het slavernijverleden en publiekscampagnes over de impact van racisme. Ook opvoeding van ouders kan volgens ondervraagden bijdragen, want, zo zegt een ondervraagde: "Niemand wordt als racist geboren."

In bredere zin vragen ondervraagden van kleur om het uitbannen van omstreden symbolen als Zwarte Piet en beelden van slavenhandelaren. Ook vindt een deel het belangrijk dat er meer mensen van kleur in de media te zien zijn.