Na een jarenlang gevecht met het leven kreeg Jozien afgelopen najaar euthanasie. "Wat is de meerwaarde van een lang leven als het leven niet fijn is?" vraagt haar zus Floor. "Euthanasie is bij psychisch lijden voor sommige mensen het beste wat er is."

Op 31 oktober 2022 kreeg Jozien euthanasie, ze was 30 jaar. Dat moest ze in het ziekenhuis doen, omdat ze donor was. "Ze heeft zes organen gedoneerd, ik was zo trots op haar", vertelt haar zus Floor 3 maanden later.

Zo lang mogelijk weg zijn

Al vanaf de puberteit worstelde Jozien met het leven. "Ze was depressief, had een eetstoornis, PTSS, stemmingswisselingen. Ze heeft vaak in het ziekenhuis gelegen met een overdosis", vertelt Floor.

"Niet altijd omdat ze dood wilde, maar ze zei dan: 'Ik wilde zo lang mogelijk weg zijn'. We waren altijd bang om een telefoontje te krijgen met de mededeling dat ze er niet meer was."

'Ik wist dat ze worstelde'

Jozien is het jongste zusje van Floor. "Ze was gevoelig, verlegen, ging vaak achter de benen van mijn moeder staan", vertelt ze. "Ze was heel muzikaal, kon goed zingen, speelde dwarsfluit. En ze was heel zorgzaam, ik kreeg altijd als eerste een kaartje van haar als ik jarig of ziek was."

"Het was voor mij geen nieuws dat ze tegen haar behandelend arts de wens had uitgesproken euthanasie te krijgen. Ik wist dat ze worstelde. Maar ik stond er nog niet echt bij stil dat ze er dan niet meer zou zijn."

Lang traject

Toen Jozien had aangegeven euthanasie te willen, werd haar ook gezegd dat dat een lang traject zou worden. Ze vroeg zich af of ze dat wel zou redden. "Voor iemand die zich elke dag suïcidaal voelt, lijkt dat een eeuwigheid", legt Floor uit. "De escape was in zicht, maar ze moest nog wel iedere dag zien door te komen."

Jozien volgde nog een aantal behandelingen en kreeg nieuwe medicijnen. "Als je het euthanasietraject ingaat, ga je een lijstje af: wat heb je al geprobeerd en wat kun je nog proberen?"

Meerwaarde van lang leven?

Floor hoopte ergens dat haar zusje toch een behandeling vond die haar wel kon helpen. "Maar door al die behandelingen werd ze een soort zombie, met steeds weer nieuwe medicijnen. Iemand raakt de connectie met het gezonde leven kwijt, er bleef steeds minder van haar over."

"Je gaat je afvragen: is het niet gewoon beter voor haar? En wat is de meerwaarde van een lang leven als het leven niet fijn is? Waar staat dat iedereen 80 moet worden? Misschien is het voor haar klaar bij 30. Ze wilde gewoon gehoord worden. Ze zei ook: 'Ik trek het niet meer, ik ben moe, ik wil niet meer'."

Voor de zekerheid vragen

Vlak voor de datum van haar euthanasie wilde Floor nog één keer van Jozien horen dat dit echt was wat ze wilde. Tijdens het hardlopen vroeg ze zich ineens af: 'Heb ik het wel vaak genoeg gevraagd?'."

"Ik heb haar gebeld en zei: wil je vertellen dat dit is wat je wil, ik moet het van jou horen, anders kan ik het niet accepteren. En toen vertelde Jozien heel rustig dat dit is wat ze wilde."

Ontspannen

Floor vertelt: "Ik heb tijd gehad om aan het idee te wennen. Een half jaar geleden werd het concreet en hebben we er veel over gesproken. Het wordt erin gemasseerd. De rouw begon zo al een beetje voor ze overleed."

Op de dag van haar euthanasie gingen Floor, Jozien en een vriend van Jozien samen naar het ziekenhuis. "Ik was zelf een hoopje ellende, Jozien zat er heel ontspannen bij en heeft mij getroost."

Slinger opgehangen

Ze hadden een aantal spullen van thuis meegenomen, zoals een lamp die altijd naast haar bed stond en een slinger om op te hangen. "Zwarte humor had ze wel", zegt Floor.

Toen Jozien in slaap werd gebracht hield haar oudere zus haar hand vast. "Ze is om 12.22 uur heel rustig ingeslapen. Ik heb alleen maar staan huilen."

Roze kist met vlinders

Omdat Jozien wist dat ze doodging, heeft ze haar uitvaart voor een groot gedeelte zelf kunnen regelen. Zo had ze zelf de muziek uitgekozen. "En de kist heb ik roze geschilderd met vlinders, het zag er heel 'Jozienerig' uit." Afgelopen week is de as van haar zusje uitgestrooid en hebben ze samen met familie en vrienden een boom geplant.

Dat haar zusje de mogelijkheid had om voor euthanasie te kiezen en niet zelf uit het leven is gestapt, zorgde voor rust bij Floor. "Je ergste nachtmerrie is dat ze dit alleen had moeten doen, dat idee zou ik 100 keer ondraaglijker dan hoe het nu gegaan is", zegt ze. "Euthanasie is bij psychisch lijden voor sommige mensen het beste wat er is, het beste van het slechtste."

Door alle problemen met stikstof zou je denken dat de luchtkwaliteit in Nederland er slecht voor staat. Maar de lucht in Nederland wordt steeds schoner. Dat concludeert het Planbureau voor de Leefomgeving. "Maar we kunnen nog niet achterover leunen."

"Er ligt een deken van luchtvervuiling over Europa, en die wordt veroorzaakt door verschillende chemische stoffen die worden uitgestoten", licht Marko Hekkert, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) toe. Het inademen van die stoffen is schadelijk voor onze gezondheid.

Europese afspraken

Stoffen als zwaveldioxide, stikstofoxide, ammoniak en fijnstof zijn een stuk minder aanwezig in de lucht dan jaren geleden, zo concludeert het PBL, dat de luchtkwaliteit samen met het RIVM onderzocht.

Dat komt doordat Europa eerder afspraken heeft gemaakt om die uitstoot te verminderen en de lucht weer schoner te krijgen. Auto's, schepen en stallen moesten minder vervuilend worden gemaakt. Afspraken met de industrie spelen een belangrijke rol. "Ze hebben nieuwe technieken ontwikkeld en geïmplementeerd, en dat heeft gewerkt. De auto's die we nu kopen zijn een stuk schoner dan 20 jaar geleden", zegt Hekkert.

Emissiedoelen in zicht

Onze lucht is nu dus een stuk schoner dan decennia geleden. En wordt ook nog schoner, zo is de verwachting. Bijvoorbeeld doordat we meer elektrisch gaan rijden. Het PBL denkt dat de kans groot is dat we de Europese emissiedoelen in 2030 gaan halen.

Waar vroeger bijvoorbeeld zwavel een groot probleem was, speelt die stof nu nauwelijks nog een rol, merkt Hekkert op. "Dat leidde tot zure regen, waardoor bossen doodgingen. Maar nu hebben we het niet eens meer genoemd in onze presentatie."

Schonere kachels

Fijnstof is nog wel een punt van aandacht. Daar is volgens het PBL wel een daling te zien, maar veel minder scherp dan bij andere stoffen. "Van fijnstof worden mensen echt ziek, maar we hebben er ook zelf veel invloed op", zegt Hekkert.

Het gebruik van houtkachels stoot bijvoorbeeld veel fijnstof uit. Wie iets aan zijn vervuiling wil doen kan een schonere kachel aanschaffen.

Levensverwachting 8 maanden korter

Voor onze gezondheid en kwaliteit van leven is de luchtkwaliteit van groot belang. De levensverwachting in Nederland wordt door de luchtvervuiling gemiddeld 8 maanden ingekort. Als deze verbetering zich doorzet, kan dit teruglopen tot 4 maanden.

"Dat klinkt misschien niet als een groot verschuil, maar het is een gemiddelde voor heel Nederland. Veel mensen overlijden hier gewoon jaren eerder door."

Landbouwsector blijft vervuilen

Maar ondanks een forse daling van de ammoniakuitstoot, liggen de landelijke doelen voor stikstofdepositie op de natuur nog ver buiten bereik. "De landbouw is de sector die nog relatief veel blijft uitstoten", zegt Hekkert.

Als het gaat om de gezondheid van de mens gaat het nu een stuk beter, maar de natuur heeft het nog zwaar. Daar zal dan ook nog hard aan gewerkt moeten worden om aan de normen te voldoen. "We kunnen nog niet achterover leunen."

Nog geen 1 op de 3 Nederlanders heeft een noodpakket thuis, blijkt uit onderzoek van het EenVandaag Opiniepanel. Veel te weinig, zegt minister David van Weel. "Dat moet naar 100 procent. Iedereen moet zichzelf 72 uur kunnen redden."

Minister van Justitie & Veiligheid David van Weel vindt dat elke Nederlander zich 72 uur moet kunnen redden in geval van een crisissituatie. "Denk aan communicatie, voor als er geen mobiel netwerk is. Denk aan voedsel en drinkwater, als er geen supermarkten open zijn. Al dit soort zaken, die moet je 72 uur kunnen volhouden bij een crisis."

Van 48 naar 72 uur

Eerder was het advies om 48 uur zelfredzaam te zijn, maar dat is dus nu verhoogd met een extra dag. "Sinds de Koude Oorlog hebben we hier eigenlijk weinig aandacht aan besteed", vertelt de minister over het aanpassen van dit advies.

"Maar na Europees onderzoek waarin de 72 uur zelfredzaamheid wordt geadviseerd, hebben we besloten dat over te nemen", legt hij uit.

'Het is een kleine moeite'

Van Weel geeft als voorbeeld een crisissituatie waarin deze voorbereiding nodig is: "Ik hoop niet dat we te maken krijgen met een conflict morgen. Maar we kunnen wel te maken krijgen met rampen, met energie-uitval."

"De kans is misschien niet heel erg groot. Maar op het moment dat het zich voordoet, dan is het een hele kleine moeite om zo'n pakket aan te schaffen en heb je er veel plezier van", zegt hij.

Niet bij de buren aankloppen

28 procent van de leden van het EenVandaag Opiniepanel heeft nu een noodpakket in huis, en dat is volgens de minister te weinig. "Want iedereen die geen noodpakket heeft en wel te maken krijgt met zo'n situatie, die gaat aankloppen bij de buren."

En dat heeft gevolgen. "Als dat nu betekent dat maar een in de vier buren zo'n noodpakket heeft, dan kun je je voorstellen dat de 72 uur heel snel naar beneden gaat als je spullen moet delen met anderen. Dus als iedereen voor zichzelf zorgt, zorgen we ook voor elkaar. Daarom moet die 28 procent omhoog naar de 100 procent."

Burgers en overheid samen verantwoordelijk

Nu burgers langer voor zichzelf moeten zorgen, betekent dit dan dat de overheid zich terugtrekt? Van Weel begrijpt het sentiment, maar benadrukt dat ook de overheid aan de slag gaat. "Ik leg niet alles neer bij de burger. Het geldt ook voor lokale overheden, het geldt voor bedrijven."

"We roepen ook gemeenten op: ga je verzamelpunten inrichten, hoe je zorg je voor kwetsbare bewoners. Moet je misschien noodvoorzieningen opslaan op bepaalde locaties?", gaat hij verder. "Dus al die trajecten gaan we ook doen."

500 euro contant geld

Naast een noodpakket adviseert Van Weel burgers ook om contant geld in huis te hebben in het geval van een ramp of crisis. Banken en maatschappelijke organisaties overleggen al maanden over hoeveel cash geld mensen moeten aanhouden.

De minister doet een voorstel: "laat ik een voorschot geven. Ik denk dat met 500 euro in cash u echt ruim voldoende heeft om tijdens die 72 uur aan te schaffen wat u echt nodig heeft", zegt Van Weel tot slot.