Als actualiteitenprogramma maakten we de afgelopen jaren met grote regelmaat verhalen met en dankzij klokkenluiders. Van klokkenluider bouwfraude Ad Bos tot het langstlopende klokkenluiderdossier van Fred Spijkers, medewerker Defensie die moest liegen over een ondeugdelijke landmijn.

Klokkenluiders melden zich soms spontaan bij EenVandaag maar doorgaans komen meldingen heel gericht binnen. Het kan gaan om medewerkers of oud-medewerkers van bedrijven of overheid. Maar ook klokkenluiders die bij toezichthouders werken. Het gros van de klokkenluiders wil dat de misstand die ze constateren opgelost wordt. Zelden gaat het om rancuneuze medewerkers, zoals bedrijven en overheid vaak vrezen. Klokkenluiders melden zich vanuit Defensie, justitie en politie, vanuit het bedrijfsleven, de gezondheidszorg, het onderwijs, vanuit controlerende instanties, kortom, vanuit de hele maatschappij.

Droge rijst met ketchup

De meeste klokkenluiders zijn oprecht en hebben het beste voor met hun organisatie en met de burger. Maar ze betalen daar doorgaans een hoge prijs voor. Van ontslag tot intimidatie, van sabotage van hun auto tot bedreigingen op het privé-adres, van isolement tot strafvervolging. Zo kent iedereen het verhaal van Ad Bos, klokkenluider bouwfraude, die alles kwijt raakte en in een camper belandde. Uiteindelijk werd Bos schadeloos gesteld maar probeerde men hem alsnog te pakken via Justitie.

Maar ook de klokkenluider bij Odfjell, dankzij wie de gebrekkige veiligheid bij Europa’s grootste olieterminal werd blootgelegd, kwam fors in de problemen en die zijn nog niet voorbij: “Het was op een gegeven moment zo erg dat wij met Kerst droge witte rijst op tafel hadden staan, met een toefje ketchup.” De klokkenluider, die anoniem wil blijven, werd bedreigd, zijn auto werd gesaboteerd, er werd meerdere malen ingebroken en zelfs zijn kinderen werden lastiggevallen. “Toch zou ik het weer melden”, aldus de klokkenluider. “Als Odfjell was ontploft, dan was de ramp niet te overzien geweest. Maar ik betaal een hoge prijs. Iedereen liet mij vallen, politici, politie en justitie, de Ombudsman, het bedrijf Odfjell zelf, toezichthouders, niemand die je helpt.”

Klokkenluider blijven volgen

Het belang van klokkenluiders is groot, voor zowel de maatschappij als voor EenVandaag, zegt Jan Born, journalist bij EenVandaag: “Wat je vooral moet doen is een dossier dat je eenmaal vast hebt, niet meer loslaten. Want na de scoop, de onthulling, begint het vaak pas echt qua tegenwerking, pesten van de klokkenluider, intimidatie en andere ellende richting de klokkenluider.” 

Tips en klokkenluiderdossiers zijn altijd welkom. En anoniem melden kan via Publeaks, via ons eigen portal.

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."