Een recordaantal Nederlandse toeristen heeft afgelopen halfjaar op vakantie dengue (knokkelkoorts) opgelopen. Er zijn nu in aantal meer 'exotische' muggen die ziektes kunnen overbrengen, ook in Europa. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door viroloog Chantal Reusken, die gespecialiseerd is in ziektes die door muggen worden overgedragen en voor het RIVM onderzoekt hoe die ziektes bij Nederlanders worden vastgesteld en hoe verspreiding voorkomen kan worden. Ook legden we de vragen voor aan Bart Knols, die als medisch entomoloog gespecialiseerd is in insecten, in het bijzonder muggen.

1. Wat is knokkelkoorts precies en hoe herken je de symptomen?

"Knokkelkoorts is een ziekte die je kunt krijgen door het denguevirus. Dat virus komt in je bloed tijdens de beet van een bepaald soort mug die met het virus geïnfecteerd is", legt viroloog Reusken uit. "De belangrijkste muggensoorten die het virus kunnen overdragen zijn de tijgermug en de gelekoortsmug."

Niet iedereen die besmet raakt met het denguevirus wordt ook daadwerkelijk ziek, vervolgt ze. "Als je dat wel wordt, dan lijken de klachten vaak op die van een griep. Je kunt bijvoorbeeld hoge koorts krijgen, koude rillingen, hoofdpijn, of pijn in de spieren, botten en gewrichten."

Die pijn in de botten en gewrichten is typisch voor dengue, zegt medisch entomoloog Knols. "Dengue wordt ook wel knokkelkoorts genoemd, 'breakbone fever' in het Engels, omdat mensen het gevoel kunnen hebben dat hun botten en gewrichten breken."

2. Hoe gevaarlijk is zo'n infectie?

"Sommige mensen merken nauwelijks iets van een dengue-infectie, maar de meeste mensen worden wel een aantal dagen of weken goed ziek. Daarnaast heb je ook patiënten die nog maandenlang na de infectie er last van hebben, net zoals bij bijvoorbeeld longcovid", vertelt Knols.

Het gevaar zit volgens hem vooral in een tweede infectie met een ander serotype (variant) dan bij de eerste infectie: "Dan kun je heftige complicaties krijgen zoals inwendige bloedingen, met een verhoogd risico om daaraan te overlijden." Wereldwijd is er sinds het begin van dit jaar bij meer dan 11 miljoen mensen dengue vastgesteld en zijn er 7.000 aan het virus gerelateerde sterfgevallen geregistreerd.

3. Hoe groot is de kans dat je het krijgt buiten Europa, maar ook daarbinnen?

De meeste Nederlandse toeristen liepen knokkelkoorts dit jaar op in Indonesië, Thailand en op Curaçao, is de indruk op basis van hulpvragen aan Eurocross. Maar de landen waar reizigers het vaakst dengue krijgen, verschillen per seizoen.

"Het hangt samen met het reisgedrag van Nederlanders en met de situatie van het denguevirus in de landen waar naartoe wordt gereisd", legt Reusken uit. "Als het virus lokaal opleeft, dan zie je dat terug in een hoger aantal reizigers dat naar Nederland terugkeert met een infectie."

Steeds vaker wordt dengue ook opgelopen in Europa, zien de deskundigen. "We hebben de laatste 10 jaar al uitbraken van dengue gezien in bijvoorbeeld Frankrijk, Spanje, Italië", vertelt Knols. "Iemand heeft dan het virus uit de tropen meegenomen, wordt bij thuiskomst door een tijgermug geprikt, die mug neemt het virus over, en zo kan het verder verspreiden."

Bron: EenVandaag

4. Hoeveel muggen dragen het virus bij zich?

"Het percentage muggen dat het virus bij zich draagt, is zelfs tijdens een uitbraak eigenlijk heel laag", vertelt Reusken. Maar de muggensoorten die het virus kunnen overbrengen, verspreiden zich over de wereld. "Op dit moment is knokkelkoorts de snelst verspreidende tropische infectieziekte ter wereld", weet Knols.

"De belangrijkste oorzaak daarvan is dat mensen veel meer zijn gaan reizen, en virussen liften mee in hun lichaam", legt hij uit. "Maar ook klimaatverandering speelt mee: muggen zijn koudbloedige dieren en passen zich aan de omgevingstemperatuur aan. Nu die hoger wordt in het voorjaar en najaar, kunnen muggen langer actief zijn en zich dus verder voortplanten en verspreiden."

"De muggensoorten die dengue kunnen overbrengen zijn nogal antropofiel: ze houden ervan om bloed te nemen van mensen Vrijwel iedere 'bloedmaaltijd' nemen ze op de mens, en daardoor verspreidt het snel onder mensen." Wel moet daarvoor altijd een mug aan te pas komen, benadrukt de expert: "Zonder kan het virus niet van mens tot mens worden overgedragen."

5. Kunnen 'gewone' muggen in Nederland ook het virus overdragen?

"De Nederlandse huis-tuin-en-keuken-mug kan het denguevirus niet overdragen", zegt medisch entomoloog Knols. Viroloog Reusken legt uit dat knokkelkoorts daarom normaal gesproken niet hier voorkomt. "Mensen worden hier niet besmet, maar het kan natuurlijk wel dat mensen die terugkomen uit een warm land pas in Nederland ziek worden."

Beiden zien wel dat in Nederland de laatste jaren regelmatig de tijgermug wordt aangetroffen, net als in de rest van Europa. "De tijgermug rukt op naar het noorden. En de gebieden waar de mug gevestigd is, nemen ook in omvang toe", vertelt Reusken. "Zo is de mug inmiddels gevestigd in specifieke regio's in België en Duitsland, en wordt de mug ook aangetroffen in Nederland. Het wordt steeds moeilijker om de vestiging van deze mug hier te voorkomen."

6. Zijn er andere tropische muggenziektes al permanent aanwezig in Nederland?

Een van de tropische muggenziektes die al permanent in Nederland aanwezig is, is de Westnijlkoorts, die veroorzaakt wordt door het Westnijlvirus. In 2020 raakten acht mensen in Nederland hiermee besmet. Dat kon gebeuren omdat het Westnijlvirus - anders dan dengue - wordt overgedragen door onze huis-tuin-en-keuken-muggen.

"We hebben na 2020 geen gevallen meer vastgesteld van mensen die in Nederland besmet raakten, maar er worden af en toe wel vogels gevonden die positief testen", zegt Reusken. "Het virus is namelijk eigenlijk een vogelvirus, dat via muggen ook bij mensen kan terechtkomen."

Of het Westnijlvirus hier permanent is, weten we volgens haar nog niet. "Het kan ook dat trekvogels in de zomer opnieuw een variant naar Nederland brengen. Maar in Duitsland is bijvoorbeeld al wel zeker dat het virus er permanent rondwaart."

7. Kun je zelf iets doen om te voorkomen dat je knokkelkoorts krijgt?

"Het oplopen van een dengue-infectie voorkom je door muggenbeten te voorkomen", legt Reusken uit. En voor gebieden waar dengue voorkomt: "Draag bedekkende kleding, smeer de huid in met een muggenwerend middel op basis van DEET, en slaap onder een met muggenwerende vloeistof geïmpregneerd muskietennet", adviseert ze.

Knols benadrukt dat het met name belangrijk is om je overdag te beschermen: "De muggensoorten die wij hier kennen zijn vooral 's avonds en 's nachts actief. Maar de muggen die dengue kunnen overbrengen zijn dat juist vooral overdag."

8. Hoe ver zijn we met onderzoek naar medicatie of vaccins tegen dengue?

"Specifieke medicatie tegen het denguevirus is er niet. De huidige behandelingen zijn ondersteunend, om symptomen te bestrijden", vertelt Reusken. "Op de Europese markt is wel een vaccin tegen dengue toegelaten, maar dat wordt alleen onder specifieke omstandigheden geadviseerd." Bijvoorbeeld voor mensen die voor langere tijd naar de tropen gaan of mensen die al een keer een infectie hebben doorgemaakt, legt Knols uit.

Advies over vaccinaties kun je onder andere vragen aan de GGD. Ook verwijst Reusken naar een overzicht per land en ziekte van het onafhankelijke Landelijke Coördinatiecentrum Reizigersadvisering (LCR). Daar staat dat er momenteel een tekort is aan het dengue-vaccin, vanwege een onverwacht hoge vraag in Nederland, Europa en wereldwijd. Dit betekent dat er geen tot zeer beperkt nieuwe vaccinatieseries worden opgestart.

9. Zijn vaccinaties ook aan te raden bij een reis naar zuidelijk Europa, nu of in de toekomst?

Dat zal in de toekomst waarschijnlijk worden, zegt Knols. "Er zijn al modelstudies geweest die laten zien dat we rond 2030 een overdracht van dengue in Noordwest-Europa hebben. Daar zouden we ons op moeten voorbereiden, bijvoorbeeld met vaccinaties, maar nog belangrijker: met grondige muggenbestrijding."

De muggenexpert zegt dat dit laatste nu niet genoeg gebeurt. "De NVWA monitort wel de locaties waar tijgermuggen in Nederland zijn aangetroffen, en bestrijdt ze daar. Maar als muggen vaker in de caravan meekomen, vind je ze op een gegeven moment overal en nergens. Dan moet je in veel grotere gebieden gaan monitoren en bestrijden en dat kost veel capaciteit en geld."

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), die gaat over de bestrijding van de tijgermug, luidde in juni de noodklok. Volgens de inspectiedienst zorgt de huidige toename voor 'een zware druk op de capaciteit van de NVWA, die niet oneindig uit te breiden is. Hierdoor is het niet langer mogelijk de bestrijding volgens het bestaande draaiboek uit te voeren.'

Terwijl bestrijding volgens Knols wel effectief kan zijn. Dat ziet hij op de tropische eilanden waar hij werkt. Ook wijst hij naar de geschiedenis: "In de jaren 50 hebben we de gelekoortsmug bijvoorbeeld uitgeroeid in Griekenland en in grote delen van Zuid-Amerika. Maar om zoiets nu weer voor elkaar te krijgen is politieke wil nodig."

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."