Zijn vaccinaties tegen tropische muggenziektes als dengue nu ook nodig voor Zuid-Europa? En andere vragen beantwoord

Een recordaantal Nederlandse toeristen heeft afgelopen halfjaar op vakantie dengue (knokkelkoorts) opgelopen. Er zijn nu in aantal meer 'exotische' muggen die ziektes kunnen overbrengen, ook in Europa. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door viroloog Chantal Reusken, die gespecialiseerd is in ziektes die door muggen worden overgedragen en voor het RIVM onderzoekt hoe die ziektes bij Nederlanders worden vastgesteld en hoe verspreiding voorkomen kan worden. Ook legden we de vragen voor aan Bart Knols, die als medisch entomoloog gespecialiseerd is in insecten, in het bijzonder muggen.

1. Wat is knokkelkoorts precies en hoe herken je de symptomen?

"Knokkelkoorts is een ziekte die je kunt krijgen door het denguevirus. Dat virus komt in je bloed tijdens de beet van een bepaald soort mug die met het virus geïnfecteerd is", legt viroloog Reusken uit. "De belangrijkste muggensoorten die het virus kunnen overdragen zijn de tijgermug en de gelekoortsmug."

Niet iedereen die besmet raakt met het denguevirus wordt ook daadwerkelijk ziek, vervolgt ze. "Als je dat wel wordt, dan lijken de klachten vaak op die van een griep. Je kunt bijvoorbeeld hoge koorts krijgen, koude rillingen, hoofdpijn, of pijn in de spieren, botten en gewrichten."

Die pijn in de botten en gewrichten is typisch voor dengue, zegt medisch entomoloog Knols. "Dengue wordt ook wel knokkelkoorts genoemd, 'breakbone fever' in het Engels, omdat mensen het gevoel kunnen hebben dat hun botten en gewrichten breken."

2. Hoe gevaarlijk is zo'n infectie?

"Sommige mensen merken nauwelijks iets van een dengue-infectie, maar de meeste mensen worden wel een aantal dagen of weken goed ziek. Daarnaast heb je ook patiënten die nog maandenlang na de infectie er last van hebben, net zoals bij bijvoorbeeld longcovid", vertelt Knols.

Het gevaar zit volgens hem vooral in een tweede infectie met een ander serotype (variant) dan bij de eerste infectie: "Dan kun je heftige complicaties krijgen zoals inwendige bloedingen, met een verhoogd risico om daaraan te overlijden." Wereldwijd is er sinds het begin van dit jaar bij meer dan 11 miljoen mensen dengue vastgesteld en zijn er 7.000 aan het virus gerelateerde sterfgevallen geregistreerd.

3. Hoe groot is de kans dat je het krijgt buiten Europa, maar ook daarbinnen?

De meeste Nederlandse toeristen liepen knokkelkoorts dit jaar op in Indonesië, Thailand en op Curaçao, is de indruk op basis van hulpvragen aan Eurocross. Maar de landen waar reizigers het vaakst dengue krijgen, verschillen per seizoen.

"Het hangt samen met het reisgedrag van Nederlanders en met de situatie van het denguevirus in de landen waar naartoe wordt gereisd", legt Reusken uit. "Als het virus lokaal opleeft, dan zie je dat terug in een hoger aantal reizigers dat naar Nederland terugkeert met een infectie."

Steeds vaker wordt dengue ook opgelopen in Europa, zien de deskundigen. "We hebben de laatste 10 jaar al uitbraken van dengue gezien in bijvoorbeeld Frankrijk, Spanje, Italië", vertelt Knols. "Iemand heeft dan het virus uit de tropen meegenomen, wordt bij thuiskomst door een tijgermug geprikt, die mug neemt het virus over, en zo kan het verder verspreiden."

Bron: EenVandaag

4. Hoeveel muggen dragen het virus bij zich?

"Het percentage muggen dat het virus bij zich draagt, is zelfs tijdens een uitbraak eigenlijk heel laag", vertelt Reusken. Maar de muggensoorten die het virus kunnen overbrengen, verspreiden zich over de wereld. "Op dit moment is knokkelkoorts de snelst verspreidende tropische infectieziekte ter wereld", weet Knols.

"De belangrijkste oorzaak daarvan is dat mensen veel meer zijn gaan reizen, en virussen liften mee in hun lichaam", legt hij uit. "Maar ook klimaatverandering speelt mee: muggen zijn koudbloedige dieren en passen zich aan de omgevingstemperatuur aan. Nu die hoger wordt in het voorjaar en najaar, kunnen muggen langer actief zijn en zich dus verder voortplanten en verspreiden."

"De muggensoorten die dengue kunnen overbrengen zijn nogal antropofiel: ze houden ervan om bloed te nemen van mensen Vrijwel iedere 'bloedmaaltijd' nemen ze op de mens, en daardoor verspreidt het snel onder mensen." Wel moet daarvoor altijd een mug aan te pas komen, benadrukt de expert: "Zonder kan het virus niet van mens tot mens worden overgedragen."

5. Kunnen 'gewone' muggen in Nederland ook het virus overdragen?

"De Nederlandse huis-tuin-en-keuken-mug kan het denguevirus niet overdragen", zegt medisch entomoloog Knols. Viroloog Reusken legt uit dat knokkelkoorts daarom normaal gesproken niet hier voorkomt. "Mensen worden hier niet besmet, maar het kan natuurlijk wel dat mensen die terugkomen uit een warm land pas in Nederland ziek worden."

Beiden zien wel dat in Nederland de laatste jaren regelmatig de tijgermug wordt aangetroffen, net als in de rest van Europa. "De tijgermug rukt op naar het noorden. En de gebieden waar de mug gevestigd is, nemen ook in omvang toe", vertelt Reusken. "Zo is de mug inmiddels gevestigd in specifieke regio's in België en Duitsland, en wordt de mug ook aangetroffen in Nederland. Het wordt steeds moeilijker om de vestiging van deze mug hier te voorkomen."

Bekijk ook

• 

  Gewone mug veroorzaakt misschien de volgende pandemie: 'Zet het leger in om ze te bestrijden'

  • 17-01-2022

6. Zijn er andere tropische muggenziektes al permanent aanwezig in Nederland?

Een van de tropische muggenziektes die al permanent in Nederland aanwezig is, is de Westnijlkoorts, die veroorzaakt wordt door het Westnijlvirus. In 2020 raakten acht mensen in Nederland hiermee besmet. Dat kon gebeuren omdat het Westnijlvirus - anders dan dengue - wordt overgedragen door onze huis-tuin-en-keuken-muggen.

"We hebben na 2020 geen gevallen meer vastgesteld van mensen die in Nederland besmet raakten, maar er worden af en toe wel vogels gevonden die positief testen", zegt Reusken. "Het virus is namelijk eigenlijk een vogelvirus, dat via muggen ook bij mensen kan terechtkomen."

Of het Westnijlvirus hier permanent is, weten we volgens haar nog niet. "Het kan ook dat trekvogels in de zomer opnieuw een variant naar Nederland brengen. Maar in Duitsland is bijvoorbeeld al wel zeker dat het virus er permanent rondwaart."

7. Kun je zelf iets doen om te voorkomen dat je knokkelkoorts krijgt?

"Het oplopen van een dengue-infectie voorkom je door muggenbeten te voorkomen", legt Reusken uit. En voor gebieden waar dengue voorkomt: "Draag bedekkende kleding, smeer de huid in met een muggenwerend middel op basis van DEET, en slaap onder een met muggenwerende vloeistof geïmpregneerd muskietennet", adviseert ze.

Knols benadrukt dat het met name belangrijk is om je overdag te beschermen: "De muggensoorten die wij hier kennen zijn vooral 's avonds en 's nachts actief. Maar de muggen die dengue kunnen overbrengen zijn dat juist vooral overdag."

8. Hoe ver zijn we met onderzoek naar medicatie of vaccins tegen dengue?

"Specifieke medicatie tegen het denguevirus is er niet. De huidige behandelingen zijn ondersteunend, om symptomen te bestrijden", vertelt Reusken. "Op de Europese markt is wel een vaccin tegen dengue toegelaten, maar dat wordt alleen onder specifieke omstandigheden geadviseerd." Bijvoorbeeld voor mensen die voor langere tijd naar de tropen gaan of mensen die al een keer een infectie hebben doorgemaakt, legt Knols uit.

Advies over vaccinaties kun je onder andere vragen aan de GGD. Ook verwijst Reusken naar een overzicht per land en ziekte van het onafhankelijke Landelijke Coördinatiecentrum Reizigersadvisering (LCR). Daar staat dat er momenteel een tekort is aan het dengue-vaccin, vanwege een onverwacht hoge vraag in Nederland, Europa en wereldwijd. Dit betekent dat er geen tot zeer beperkt nieuwe vaccinatieseries worden opgestart.

9. Zijn vaccinaties ook aan te raden bij een reis naar zuidelijk Europa, nu of in de toekomst?

Dat zal in de toekomst waarschijnlijk worden, zegt Knols. "Er zijn al modelstudies geweest die laten zien dat we rond 2030 een overdracht van dengue in Noordwest-Europa hebben. Daar zouden we ons op moeten voorbereiden, bijvoorbeeld met vaccinaties, maar nog belangrijker: met grondige muggenbestrijding."

De muggenexpert zegt dat dit laatste nu niet genoeg gebeurt. "De NVWA monitort wel de locaties waar tijgermuggen in Nederland zijn aangetroffen, en bestrijdt ze daar. Maar als muggen vaker in de caravan meekomen, vind je ze op een gegeven moment overal en nergens. Dan moet je in veel grotere gebieden gaan monitoren en bestrijden en dat kost veel capaciteit en geld."

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), die gaat over de bestrijding van de tijgermug, luidde in juni de noodklok. Volgens de inspectiedienst zorgt de huidige toename voor 'een zware druk op de capaciteit van de NVWA, die niet oneindig uit te breiden is. Hierdoor is het niet langer mogelijk de bestrijding volgens het bestaande draaiboek uit te voeren.'

Terwijl bestrijding volgens Knols wel effectief kan zijn. Dat ziet hij op de tropische eilanden waar hij werkt. Ook wijst hij naar de geschiedenis: "In de jaren 50 hebben we de gelekoortsmug bijvoorbeeld uitgeroeid in Griekenland en in grote delen van Zuid-Amerika. Maar om zoiets nu weer voor elkaar te krijgen is politieke wil nodig."

Bekijk ook

• 

  Door westnijlvirus moeten we waakzaam zijn voor muggen: 'Besmettingen in Nederland zijn topje van de ijsberg'

  • 12-11-2020