Na eerdere boerenprotesten in Nederland, Duitsland en Frankrijk zijn deze week ook Belgische boeren met hun trekkers de weg opgegaan om te demonstreren. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we wat jullie over de boerenprotesten willen weten.

Emeritus hoogleraar landbouwsociologie aan de Wageningen University Jan Douwe van der Ploeg en emiritus hoogleraar Plattelandsontwikkeling aan de Rijksuniversiteit Groningen Dirk Strijker geven antwoord op jullie vragen.

1. Hoe komt het dat juist deze sector veel demonstreert?

Meerdere factoren spelen een rol, zeggen Van der Ploeg en Strijker. "Maar het aanscherpen van allerlei regels vanwege klimaatverandering, natuur en waterkwaliteit, is de rode draad in al die protesten", zegt Strijker.

Van der Ploeg: "Wat je hierbij ziet, is dat er heel precies wordt voorgeschreven wat boeren moeten doen voor hun een bedrijf. Bijvoorbeeld wanneer ze mest op het veld moeten aanbrengen, wanneer ze moeten zaaien en of ze wel of niet een boom mogen aanplanten. Dat wordt allemaal exact voorgeschreven. Al die precieze regeltjes kunnen wringen met het gevoel van eigenwaarde: alsof ze worden behandeld als een klein kind."

Maar ook leiden opgelopen kosten en lage opbrengsten tot onrust, zegt Van der Ploeg. "Dat maakt het voor sommige boeren moeilijk om een fatsoenlijk inkomen te realiseren."

Bron: Eigen foto

2. Zijn de huidige boerenprotesten in Europa vergelijkbaar met die in Nederland?

Volgens Van der Ploeg liggen de accenten anders. "In Nederland en in sommige delen van Duitsland wil men vooral geen rem op verdere groei en niet krimpen. Boeren willen door kunnen gaan met hun bedrijfsvoering zoals ze gewend zijn. Vaak wordt daarbij stikstof uitgestoten en worden pesticiden gebruikt."

"In andere delen van Europa wordt er meer geprotesteerd tegen globalisering van de voedselindustrie. Dat speelt bijvoorbeeld in Frankrijk, maar ook deels in Italië en Spanje. Zij eisen tot op zekere hoogte bescherming van de eigen markt. Omdat Nederland een open markt nodig heeft om te kunnen doorgroeien, is dit geluid hier minder aanwezig."

3. Zijn er verschillen in de bedragen die Europese landen ontvangen van Brussel?

De zogenoemde hectarepremie - het bedrag dat boeren per hectare ontvangen - kan wel een beetje variëren tussen landen, zegt Van der Ploeg.

Strijker: "De vergoedingen in Oost-Europa zijn lager dan die in West-Europa en zeker veel lager dan in Nederland. Er wordt al heel lang aan gewerkt om die bedragen meer gelijk te trekken."

"De Nederlandse hectaretoeslagen zijn meerdere keren aangepast en die van de Oost-Europese landen zijn verhoogd. Maar er zitten nog steeds verschillen tussen, want je kunt je voorstellen dat West-Europese boeren niet blij zijn als hun hectaretoeslag wordt verlaagd. Het duurt daardoor lang om die bedragen helemaal gelijk te trekken. Nog steeds is wel het streven om de verschillen af te schaffen."

4. Wat gebeurt er als de subsidies worden verlaagd?

Dat hangt van de verlaging af, zegt Van der Ploeg. "Maar bij een forse verlaging komen zeker de grotere boerenbedrijven aardig in de knel. De kleinere boerenbedrijven hebben allang geleerd hoe ze hun kop boven water moeten houden. Die zijn namelijk al gewend om niet veel subsidie te krijgen."

"Vaak hebben zij er bijvoorbeeld al een nevenberoep naast, werken ze met landschapsonderhoud, of runnen er een boerderijcamping naast. Er is van alles mogelijk."

5. Hoe worden Europese boeren beschermd tegen goedkope import van buiten de EU?

Door invoerheffingen of door voorwaarden te stellen aan de producten, zegt Strijker. "Zo moeten sommige producten aan bepaalde kwaliteitseisen voldoen. Met name voor Afrikaanse landen is dat een probleem, omdat zij bijvoorbeeld niet bijhouden welke bestrijdingsmiddelen ze gebruiken."

Maar ondanks die voorwaarden, ziet Van der Ploeg dat de Europese grensbescherming steeds verder wegvalt. "In vergelijking met vroeger worden er nu steeds meer vrije handelsverdragen gesloten. Er lopen nu bijvoorbeeld onderhandelingen over het EU-Mercosur handelsverdrag."

Dat is een omstreden vrijhandelsverdrag met landen uit Zuid-Amerika, vertelt Van der Ploeg. "Het argument is dat zij mogen produceren op een manier die hier niet mag, terwijl we het wel importeren. Dat wordt als heel oneerlijk ervaren. Het gaat in toenemende mate over vlees, en steeds meer over groente en fruit."

6. Hoe wil de Europese Unie onze voedselzekerheid veiligstellen?

Strijker: "Door subsidies, toeslagen, regelgeving over de kwaliteit van voedsel, regels over vrij verkeer van voedingsmiddelen."

Van der Ploeg: "Zowel corona als de oorlog in Oekraïne hebben ons geleerd dat onze voedselzekerheid enorm in de knel kan komen. Problemen op wereldmarktniveau zorgen ervoor dat de export van bepaalde producten stil kan komen te liggen."

Daarom is het volgens Van Der Ploeg belangrijk om meer voedsel in Europa te produceren op een manier die bij Europa past. "Dus dat we de markt minder laten bepalen hoe we ons voedsel produceren en consumeren, maar dat we dat politiek bepalen."

Om het overvolle stroomnetwerk te ontlasten, wordt gezocht naar creatieve oplossingen. Minister Sophie Hermans en staatssecretaris Chris Jansen sluiten vandaag een 'netcongestiedeal' met de ov-sector om netcongestie tegen te gaan.

Elektrische auto's, zonnepanelen, warmtepompen: ons stroomnetwerk is overvol. Netcongestie wordt dat genoemd.

File op het net

"We kunnen spreken van file op het elektriciteitsnet", zegt energieanalist Sanne de Boer van de Rabobank. "Vergelijk het met de de snelweg. Als iedereen tegelijk wil invoegen, dan kan dat niet."

"Hetzelfde gebeurt op het stroomnet. De afgelopen jaren heeft iedereen meer elektriciteit verbruikt, en vaker op hetzelfde moment. Dat past niet."

Deal met de ov-sector

Om deze zogenoemde netcongestie te bestrijden, is de komende 15 jaar een investering van 195 miljard euro nodig, volgens het Rijk. In de tussentijd wordt er gezocht naar creatieve oplossingen.

Minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei en staatssecretaris Chris Jansen van Openbaar Vervoer en Milieu sluiten daarom vandaag een 'netcongestiedeal' met de openbaar vervoerssector. Het idee is dat het openbaar vervoer gaat helpen om de druk op het elektriciteitsnet te verminderen.

Efficiënter gebruikmaken van infrastructuur

"Op deze manier kunnen we efficiënter gebruikmaken van de infrastructuur die er al is", legt De Boer uit. "Openbare vervoersbedrijven maken gebruik van hun eigen elektriciteitsnetten. Op sommige momenten zijn die kabels hard nodig, bijvoorbeeld in de ochtend- en avondspits", legt ze uit.

"Maar wanneer er minder openbaar vervoer rijdt, kunnen de kabels gebruikt worden om auto's of elektrische bussen op te laden. Hier hoef je dus geen extra kabels voor in de grond te leggen."

Idee op een bierviltje

Het Rotterdamse ov-bedrijf RET is al volop bezig met duurzaam gebruik van energie. "Naast het delen van ons stroomnet, hebben we nu ook een batterij in de buurt van de Erasmusbrug geplaatst", vertelt technicus Leo Vliegenthart van de RET.

"5 jaar geleden heb ik het idee op een bierviltje geschreven. Het woord 'netcongestie' bestond toen nog niet eens."

Batterij die werkt als powerbank

"Op het moment dat er een tram voorbij rijdt, en die remt, dan levert die tram energie terug aan de batterij. De batterij wordt op deze manier continu opgeladen en werkt kostenefficiënt", legt Vliegenthart uit. "De batterij fungeert als powerbank."

De opgeslagen stroom kan weer gebruikt worden om andere voertuigen op te laden. "Op deze manier proberen wij de 'file' op het stroomnet te omzeilen en dragen wij 20 tot 25 procent bij aan de laadsector van Rotterdam."

Alleen geschikt voor kleine hoeveelheden

Maar ondanks de voordelen van zo'n batterij blijft energieanalist De Boer sceptisch. "Batterijen zijn zeker functioneel", zegt ze. "Maar ze nemen ook veel ruimte in."

"Bovendien zijn batterijen alleen geschikt om kleine hoeveelheden energie voor korte tijd op te slaan", vervolgt ze. "Helaas kunnen we de overtollige zonnestroom van de zomer niet bewaren tot aan de winter."

Klein deel van de oplossing

Volgens De Boer is het getekende convenant tussen het Rijk en de ov-sector niet de hele oplossing voor netcongestie. "We moeten niet verwachten dat we hierdoor uit de problemen zijn. Het is ook nodig om de netten te verzwaren, maar dit kost veel tijd en geld."

"Slimmer gebruikmaken van de infrastructuur die we hebben, is een 'no-brainer'. Maar het blijft een klein deel van de oplossing."

Asielminister Faber wil geen handtekening zetten onder koninklijke onderscheidingen voor vijf oud-COA-medewerkers, werd gisteren bekend. Kan dat zomaar? Historicus Kemal Rijken zet de feiten over onderscheidingen voor ons op een rij.

Rijken noemt het 'zeer uitzonderlijk' dat de minister de voordracht voor een koninklijke onderscheiding niet wil ondertekenen. "We hebben dit in de parlementaire geschiedenis in de laatste 80 jaar niet gezien." Hij beantwoordt vier vragen over wat er komt kijken bij het krijgen van een koninklijke onderscheiding en deze situatie.

1. Hoe gaat het toekennen van onderscheidingen in zijn werk?

Voordat de minister een handtekening moet zetten, is daar al een heel proces aan voorafgegaan, weet Rijken. "Een voorbeeld: iemand heeft 40 jaar lang vrijwillig voor de tennisvereniging gewerkt en de mensen op de tennisvereniging vinden dat deze persoon een lintje verdient. Dan gaan die mensen in eerste instantie brieven schrijven over die persoon", vertelt de historicus.

"Die aanbevelingsbrieven worden gestuurd naar de desbetreffende gemeente waar die persoon woont, en die worden allemaal gecontroleerd." Vervolgens maakt de burgemeester de beslissing of iemand in aanmerking komt. "Dan tekent de Commissaris van de Koning en daarna de Kanselarij der Nederlandse Orden." Die beheert de registers van onderscheiden personen en regelt de lintjes.

"En daarna pas gaat het naar het ministerie en de bewindspersoon. Die tekent dan ook. In de meeste gevallen. Vervolgens zet de koning nog zijn handtekening." Nadat de koning de onderscheiding heeft getekend, kan het lintje door de burgemeester worden uitgereikt.

2. Waarom is hier een minister voor nodig?

"In principe is de minister altijd verantwoordelijk en dat heeft te maken met de ministeriële verantwoordelijkheid", vertelt Rijken.

Hij legt uit: "De koning is niet verantwoordelijk voor zijn inhoudelijke daden. Dat zijn de ministers volgens de Grondwet. In dit geval, als de koning tekent, dan betekent dat dat er een minister of een staatssecretaris ook al moet hebben getekend."

"Dus als de koning uiteindelijk een handtekening moet zetten op de koninklijke onderscheiding dan moet dat gedekt zijn, zoals dat heet, door een minister of een staatssecretaris. En daarom is die handtekening nodig."

3. Waarom is het zo uitzonderlijk dat minister Faber weigert?

"De minister mag het doen, maar het is wel uitzonderlijk", vertelt Rijken. "Wat de minister in principe heeft gedaan, is een pure politieke daad. Gewoon om een frame neer te zetten: 'Ik ben tegen deze medewerkers en ik ben tegen asielzoekers en het is mijn beleid niet.'" Ze zet het weigeren dus in om te communiceren waar ze tegen is, volgens de historicus.

En dat is nog niet eerder op deze manier gebeurd, weet Rijken. "Er zijn geen gevallen bekend waarbij de minister zo nadrukkelijk naar buiten trad en zei: 'Ik teken niet omdat het niet mijn politiek is.' En dat komt ook omdat de lintjes zijn staatsonderscheidingen neutraal zijn."

"Die worden gegeven aan mensen die zich meestal decennia lang, vaak vrijwillig, hebben ingezet voor andere mensen. Het is in Nederland dus zo dat de regering en politici niet bepalen wie wel of geen lintje krijgt. Het komt vanuit de samenleving. En dat gegeven wordt dan beloond namens de Staat", legt Rijken uit. "Een koninklijke onderscheiding is dus neutraal en is daardoor ook geen politieke beslissing."

4. Wat betekent het volgens jou dat Faber weigert?

Hierdoor kan een precedent ontstaan, vertelt Rijken. "Het risico dat je nu krijgt, is dat er in de toekomst kabinetten zullen zijn en ministers zullen zijn die zeggen: 'Dit is in het verleden zo gegaan met mevrouw Faber, en deze persoon bevalt mij niet, dus ik ga daarvoor liggen en ik teken niet.' Dat kan nooit de bedoeling zijn van een neutrale staatsonderscheiding, die de koninklijke onderscheidingen toch zijn."

Betekent het dat deze mensen hun lintje niet krijgen? "Nee", zegt Rijken. "Het is namelijk zo dat een andere bewindspersonen ook kan tekenen. Dat zal gewoon ook gebeuren en deze vijf mensen krijgen gewoon een lintje."