Zelfredzaamheid, ook wel reablement genoemd, is in opkomst in de ouderenzorg. Als ouderen onafhankelijker worden van zorg, is het idee, is dat zowel voor hen als voor de zorgsector beter. Maar die omslag blijkt nog niet zo makkelijk.

"Ouderen worden er echt gelukkig van als ze dingen weer zelf kunnen", zegt bestuurder Annet Boekelman van Brabantse zorgorganisatie Mijzo. Precies daarom omarmde ze het concept reablement, bij Mijzo vertaald in het project Langer Actief Thuis.

Helemaal zelfstandig

Wat dat project inhoudt? "Als een cliënt een zorgvraag heeft, stellen we een team samen van een wijkverpleegkundige, een ergotherapeut en een fysiotherapeut. Samen kijken we dan hoe we een antwoord kunnen geven op die vraag." Het uitgangspunt is dat de cliënt het uiteindelijk weer helemaal zelfstandig kan, legt Boekelman uit.

Denk aan een oudere die hulp vraagt bij het douchen. "Dan kijken wij welke ondersteuning iemand nodig heeft om zichzélf weer te kunnen douchen, een training bijvoorbeeld. Wat we vervolgens zien, is dat iemand beter gaat staan en lopen. En dat zorgt er dan weer voor dat de cliënt zelf activiteiten gaat ondernemen, waardoor hij zichzelf traint, meer naar buiten gaat en vitaler wordt."

In Denemarken bij wet verplicht

Het doel is dus dat mensen zo onafhankelijk mogelijk worden van zorg. In Denemarken is deze benadering al gemeengoed en zelfs bij wet vastgelegd. Als een oudere daar bij de gemeente aanklopt voor zorg móét reablement worden ingezet. En het werkt: ruim 60 procent van de Denen die thuiszorg krijgt, is binnen 3 maanden weer zelfredzaam.

Hoogleraar ouderengeneeskunde Rudi Westendorp is al lange tijd voorvechter van het reablement-principe: "Ik heb 8 jaar in Denemarken gewoond en gewerkt en daar zit het in de haarvaten dat hulpverleners bij wet verplicht zijn om mensen te helpen de dingen weer te herpakken en te herleren." Uiteindelijk wordt zowel de oudere als de zorgverlener daar blij van, zegt Westendorp.

'Overnemen niet altijd beste oplossing'

Toch is reablement in Nederland veel minder vanzelfsprekend, merkt Westendorp. Hier neemt de zorg vaak juist alleen maar taken over. "Als iemand met een hulpvraag komt en hij is oud en gebrekkig, of er is een ramp gebeurd dan wil je helpen", legt hij uit.

"Dat overnemen zit zo in ons als zorgverleners. Ik heb me daar zelf ook aan bezondigd. Dan nam ik het wéér over. Dat is goed voor mij, ook in eerste instantie voor de mens, maar lang niet altijd de beste oplossing."

Verschuiving van zorg

Bij zorgorganisatie Mijzo zien ze inmiddels resultaat van hun reablement-aanpak, vertelt Annet Boekelman. "In 70 procent van de gevallen heeft de cliënt minder zorg nodig, de helft van de gevallen heeft helemaal geen zorg meer nodig of wordt zelfs volledig zelfstandig."

Bijkomend voordeel van reablement is dat de zorg goedkoper en efficiënter kan worden merkt Boekelman. "Er zit druk op de zorg, dat weet iedereen. Dus voor ons is dat een heel plezierig neveneffect. Mensen die wij in de zorg hebben, worden steeds ouder, maar daardoor ook meer zorgbehoevend. Door onze werkwijze spelen we personeel vrij om in de laatste fase van het leven meer personeel in te kunnen zetten. Eigenlijk is het een verschuiving van inzet van zorg."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."