In Europa zijn door inlichtingendiensten tien terroristische aanslagplannen voorkomen, ook in Nederland. De AIVD noemt de sfeer in de wereld 'grimmiger'. Reden tot zorg? "Ik zou er niets voor laten, maar je moet wel realiseren dat de dreiging toeneemt."

Met de terreuraanslag in Moskou vorige maand nog op het netvlies, presenteerde vandaag inlichtingendienst AIVD het jaarverslag. De kans op een jihadistische aanslag is toegenomen, ziet ook Bart Schuurman, terrorisme-deskundige van de Universiteit Leiden. "Tegelijk hebben wij een zeer capabel inlichtingenapparaat, politie en Openbaar Ministerie, waardoor de kans dat het plan tot uitvoering wordt gebracht niet zo heel groot is."

Verharding bij extremistische en terroristische groepen

Er waren niet alleen veel dreigingen, ze waren ook urgent. De AIVD heeft om 'potentiële dreiging' weg te nemen, ruim 70% vaker dan het jaar ervoor toestemming moeten vragen aan de minister om een bijzonder inlichtingenmiddel in te zetten. Die verhoogde dreiging heeft alles te maken met de wereld om ons heen, schrijft de AIVD. Met name het conflict in Gaza zorgde voor verharding bij extremistische en terroristische groepen hier.

Die kan een trigger zijn voor radicale moslims om een aanslag te plegen. Dat beaamt Schuurman. "We zien de terroristische, extremistische dreiging altijd sterk gerelateerd aan wat er in buitenland gebeurt. We hebben natuurlijk gemerkt dat na de aanslagen van Hamas op 7 oktober 2023, de oorlog in Gaza die Israel heeft ontketent, er enorm veel polarisatie is opgetreden, ook in Nederland."

'Trigger effect'

De oorlog heeft een 'aanjagend effect' gehad, stelt Schuurman. "Het is een brandpunt in die brede jihadistische beweging. Die mensen kan motiveren om het gedachtengoed interessant te vinden en in sommige gevallen ook aanslagen te gaan ontwikkelen."

Naast de aanslagen, noemt de dienst ook de koranverbrandingen die een 'trigger effect' kunnen zijn om een aanslag te plegen. Ook zijn er andere plots verijdeld in Europa, variërend van steekincidenten van individuen tot geplande aanslagen door organisaties gelieerd aan IS, of er contact mee zochten.

Aanslagen buiten hun gebied

ISKP die de aanslag in Moskou opeiste, plande in 2023 een aanslag op het Nederlandse consulaat in Istanboel. "ISKP is in ongeveer 2015 ontstaan in grensgebied Afghanistan en Pakistan en is sinds die tijd ook al bezig met een bloedige serie aanslagen", vertelt Schuurman. "Tegen hulpverleners, sjiieten en Amerikaanse troepen. In toenemende mate ook tegen Taliban zelf. Die zij als niet zuiver genoeg in de leer zien."

De dienst zegt dat er in vier zaken na een ambtsbericht van de AIVD in Nederland mensen zijn aangehouden. Zij zouden een aanslag plannen of voorbereiden. Afgelopen zomer werd in Breda een stel gearresteerd die mogelijk gelieerd waren aan ISKP. Deskundige Schuurman zegt dat ISKP zich meer richt op aanslagen buiten hun gebied, zoals in Moskou.

Sportzomer

Met het Europees Kampioenschap voetbal en de Olympische Spelen komende zomer, ziet Schuurman dat er in propaganda van ISKP tot aanslagen wordt opgeroepen. "Van een hernieuwde poging om terug te keren naar die hoogtijdagen van IS, met veel aanslagen in Parijs en Brussel, daar lijkt zeker sprake van te zijn."

Hij zegt dat de arrestaties in heel Europa ook duiden op die toegenomen dreiging. "In algemene zin zijn natuurlijk grote publieksevenementen geliefde doelwitten voor terroristen. Het zijn heel veel mensen bij elkaar en veel mensen van verschillende nationaliteiten", legt hij uit. "Dus mocht het lukken om op zo'n plek een aanslag te plegen zijn ze gegarandeerd van wereldwijde aandacht."

Plannen steeds moeilijker voor terroristen

Er is een toegenomen ambitie om aanslagen te plegen. "Maar aan de andere kant leven we in een land en in de Europese Unie, met zeer goed functionerende inlichtingendiensten", wil Schuurman benadrukken.

"Het is steeds moeilijker voor terroristen, zeker in een groep, om iets voor elkaar te krijgen. Heel vaak wordt er geïnfiltreerd, afgeluisterd en zijn ze erbij voor hun plot, plan zich kan ontwikkelen."

De EU-top in Brussel komt op een cruciaal moment. Want kunnen wij voor onze eigen veiligheid zorgen, nu Trump de militaire steun aan Oekraïne heeft stopgezet? Volgens oud-commandant der Landstrijdkrachten Mart de Kruif hebben we geen tijd te verliezen.

"Het wereldbeeld dat we 80 jaar lang met z'n allen hebben gehad, dat is in 4 weken volledig weg", concludeert de generaal buiten dienst. "Je ziet eigenlijk dat de Verenigde Staten de kant hebben gekozen van Rusland. De tijd dat we konden leunen op de Verenigde Staten is voorbij. We moeten nu zelf onze toekomst bepalen."

Grote tekorten

Op de Europese top van deze week staat de verdediging van Europa centraal: hoe blijven we veilig zonder de VS? De Kruif: "We moeten ons beseffen dat de toekomst van Oekraïne, maar ook van onszelf, van de Baltische staten, van Polen, afhangt van hoe wij als Europa hiermee omgaan."

Nederland moet volgens hem vooral investeren in specifieke tekortkomingen. "De NAVO zegt dat we op twee gebieden grote tekorten hebben: zware eenheden op land, en logistiek. Dat heb je allebei nodig. Als je mensen naar een oorlogsgebied stuurt, dan wil je ze zware middelen meegeven. Tanks, pantservoertuigen, artillerie, daar hebben we heel weinig van."

'Nederland kan bijdragen'

Toch is het niet zo dat Nederland nu helemaal niets kan. We hebben manschappen in Litouwen, en we hebben Oekraïne gesteund met luchtafweer, tanks en F16-gevechtsvliegtuigen. Mocht het tot een afschrikkings- of vredesmacht in Oekraïne komen, zou Nederland ook concreet kunnen bijdragen, zegt De Kruif.

"Als Nederland nu op de fluit blaast, dan gaan we gewoon. Ik denk dat wij zeker een soort battle group van ongeveer duizend man zouden kunnen leveren. De vraag is wel: hoe lang kun je het volhouden?"

'Amerikanen slaan gat van 2 jaar'

Het probleem is dat de krijgsmacht al erg krap zit. "Voor elke duizend man die je daar hebt, heb je er tweeduizend achter de hand nodig. Duizend die net terugkomen van een missie en duizend die zich voorbereiden op een missie." Nederland heeft daarnaast verplichtingen in het Caribisch gebied en moet ook binnenlands inzetbaar blijven.

De afhankelijkheid van de VS is volgens de oud-commandant een groot gevaar. "Als Trump zegt dat hij de steun aan Oekraïne stopzet en daar niet meer op terugkomt, heb je een gat van 1 of 2 jaar voordat je de capaciteiten hebt om de strijd tegen de Russen voort te zetten."

Artikel 5 van de NAVO

Een Amerikaanse terugtrekking uit Europa heeft niet alleen gevolgen voor Oekraïne, zegt De Kruif. "Als dit zo doorgaat, wat betekent dat bijvoorbeeld voor de Baltische staten en artikel 5 van de Navo?"

Hij wijst erop dat artikel 5, de belofte dat een aanval op één NAVO-lid een aanval op allen is, nu ter discussie staat. "We hebben ons solidair verklaard met de VS na 9/11. Nu is het omgekeerd en blijft het stil aan de andere kant."

Oorlogseconomie

Om Europa en Nederland sneller weerbaar te maken, is volgens De Kruif een oorlogseconomie nodig. "Een oorlogseconomie betekent dat je over de volle breedte kracht zet. Politiek, economisch, industrieel, technisch, financieel. Er zijn nog steeds Nederlandse pensioenfondsen die niet willen investeren in de defensie-industrie. We zijn er nog lang niet."

Daarnaast pleit hij voor een maatschappelijke dienstplicht. "Je moet anders gaan denken over defensie. Een beroepsleger is niet voldoende. Als het oorlog wordt, dan is de krijgsmacht eigenlijk weg uit Nederland. De landmacht is weg, de luchtmacht is weg, en de marine is weg."

Race tegen de klok

Een maatschappelijke dienstplicht zou de gaten die dan vallen kunnen vullen. "Een dienstplicht waarbij jongeren in de zorg, voor natuurbeheer en bij defensie werken, zou niet alleen onze veiligheid vergroten, maar ook de polarisatie in de samenleving verminderen."

De oud-commandant zegt dat het een race tegen de klok is: "In 1936 wisten ook wel de meeste mensen dat Nederland niet veilig zou blijven, maar de 4 jaar die we nog hadden tot mei 1940, waren veel te weinig tijd om de krijgsmacht op poten te zetten. Dus het wordt weer een race tegen de tijd."