Wie dacht dat de brexitonderhandelingen niet moeilijker konden worden: nu moeten ze ook nog via een videoverbinding

Vandaag begint de derde onderhandelronde voor een handelsdeal tussen het VK en de EU. De coronacrisis zou Boris Johnson goed uit kunnen komen: "Alle brexitschade kan straks onder het coronatapijt geveegd worden," zegt onderhandelexpert Christiaan Nelisse.

Tweehonderd onderhandelaars waren present, van de EU en het Verenigd Koninkrijk elk honderd. In elf verschillende groepjes discussieerden ze over verschillende deelonderwerpen en de hoofdonderhandelaars liepen soms van de ene groep naar de andere. Tijdens de lunch werden de stellingen even verlaten en was er ruimte voor een wat informeler praatje, vaak zo essentieel om iets voor elkaar te krijgen in onderhandelingen.

Hoofdonderhandelaars in thuisisolatie

Dat was hoe in maart de eerste onderhandelronde voor een handelsdeal tussen de Britten en de EU er ongeveer uit heeft gezien. Het was het begin van onderhandelingen waar de tijdsdruk flink op zit: normaal gesproken duurt een handelsdeal sluiten 7 á 8 jaar, nu moet het in 11 maanden. Eind 2020 stappen de Britten uit de Europese interne markt.

En toen bereikte het coronavirus Europa. Het duurde niet lang tot het virus ook het hart van de brexit-onderhandelingen raakte. EU-hoofdonderhandelaar Michel Barnier en de Britse onderhandelchef David Frost gingen allebei met symptomen in isolatie. Kort daarna belandde de Britse premier Boris Johnson op de intensive care.

'Online is het makkelijker om er hard in te gaan'

Zo gingen twee kostbare onderhandelrondes niet door. Vandaag gaat de derde onderhandelronde van start. De partijen ontmoeten elkaar virtueel. Een proces dat Christiaan Nelisse, onderhandelexpert van Instituut Clingendael met veel interesse volgt. Zelf traint hij diplomaten voor onderhandelingen, nu geeft hij speciale cursussen over onderhandelen via videoverbinding.

"De dynamiek van 200 onderhandelaars op dezelfde plek kun je niet online dupliceren," zegt Nelisse. "Daarnaast toont onderzoek aan dat mensen het online makkelijker vinden om competitief gedrag te vertonen, er hard in te gaan. Dat kan het klimaat in de onderhandelingen doen verharden."

Irritatie over Britse opstelling

En de onderhandelingen stonden er al niet zo rooskleurig voor. De partijen worstelen zelfs nog over wat het eindresultaat moet worden. "De EU wil één grote package deal: de Britten krijgen toegang tot de Europese markt als ze zich houden aan bijvoorbeeld rechten voor werkgevers, milieumaatregelen en subsidieregels. Als je geen gelijk speelveld hebt, dan is het risico dat de Britten straks een concurrentievoordeel hebben op andere Europeanen," legt Nelisse uit.

De Britten willen zich niet aan al die EU-regels houden, en sluiten liever losse deals af waar dan steeds over heronderhandeld kan worden. De irritatie binnen de EU over de Britse opstelling loopt al flink op, zo hoort Nelisse: "De EU heeft heel erg het idee dat het VK aan het vertragen is. En wat een van de grootste frustraties is: dat het VK wel reageert op de delen van voorstellen die ze interessant vinden, maar op delen waar ze geen toezegging over willen doen, komt er heel weinig op terug. Dan knikken ze beleefd maar komt er geen echte reactie."

Uitstel moet vóór 1 juli geregeld worden

Tot nu toe zitten beide partijen flink ingegraven, en de spanning wordt nog eens verder opgedreven doordat in het uittredingsakkoord is afgesproken dat vóór 1 juli moet worden besloten tot uitstel. Als dat voor die tijd niet gebeurt, stappen de Britten hoe dan ook op 31 december uit de interne markt.

Toch hoeft het niet per se uit te draaien op het economisch zwartste scenario waarbij invoertarieven en andere handelsbarrières weer terugkomen, denkt Nelisse. "Er kan ook een uitgeklede deal gesloten worden, waarbij op sommige terreinen wel afspraken gemaakt worden."

Vaccin-onderzoek

Een sector die hoopt dat er voor hen in ieder geval goede afspraken gemaakt worden, is de Britse wetenschap. De EU heeft grote wetenschapsfondsen waar de Britten graag gebruik van blijven maken. Het is ook in het voordeel van de EU als de samenwerking met Britse wetenschappers blijft, vindt Richard Catlow. Hij is verbonden aan The Royal Society, het genootschap van wetenschappers in het Verenigd Koninkrijk.

"De huidige coronacrisis laat zien hoe essentieel het is dat wetenschappers op het hoogste niveau samenwerken. En dat geldt niet alleen voor corona, ook voor de volgende pandemie en voor klimaatverandering. Er zijn zoveel uitdagingen waar we samen voor staan," zegt Catlow. Saillant is dat het veelbelovende onderzoek van de universiteit van Oxford naar een coronavaccin ook gefinancierd wordt vanuit EU-fondsen. Het vaccin wordt al getest op mensen.

Impact op Nederland

Ondanks dat uitstel gezien de coronacrisis best verdedigbaar zou zijn, zal volgens Britse media Johnsons hoofdonderhandelaar David Frost vandaag duidelijk maken dat dat niet aan de orde is. Christiaan Nelisse ziet daar een mogelijke reden voor. "De coronacrisis kan best een positief effect hebben voor Boris Johnson. Je kan de negatieve impact van de brexit onder het coronavloerkleed schuiven. Niemand kan achteraf tegen hem zeggen: we zijn door brexit 500.000 banen kwijtgeraakt. Dan kan Boris Johnson zeggen: nee hoor, dat was het effect van de coronacrisis."

Voor Nederland zou dat een erg negatief scenario zijn. Het VK is een van onze belangrijkste handelspartners. "Nederland zal dan de andere EU-lidstaten vragen om flexibiliteit te laten zien en creatief te zijn, want de impact op Nederland is bij het uitblijven van een handelsakkoord gewoon te groot," zegt Nelisse.