Na de opvang en het leefgeld voor vluchtelingen uit Oekraïne, kunnen Oekraïners vanaf nu zonder werkvergunning aan het werk. "De vastigheid van een baan kan heel erg helpen." Maar hoe ga je daar mee om als werkgever en als collega?

Vanaf 1 april hebben Oekraïense vluchtelingen geen werkvergunning meer nodig in Nederland. Dat betekent dat een werkgever zo iemand makkelijker kan aannemen dan eerder het geval was.

Alleen nog meldplicht

Voordat de regel inging, moest een werkgever bijvoorbeeld eerst onderzoeken of die geen personeel kon aannemen afkomstig uit Nederland, Zwitserland of een EU-land. Daarnaast waren er soms nog aanvullende eisen, zoals een taaleis. Alleen met een zogenoemde tewerkstellingsvergunning kon een vluchteling uiteindelijk aan de slag.

Vanaf vandaag is het allemaal makkelijker. De werkgever hoeft enkel nog bij het UWV aan te geven wie er bij hem of haar gaat werken in de vorm van een meldplicht. Maar is het eigenlijk wel verstandig om zo kort na een traumatische ervaring aan de slag te gaan? Daar zijn de meningen over verdeeld.

Oorlogstrauma

Veel werkgevers staan te trappelen om Oekraïners in dienst te nemen, vooral nu er in Nederland een groot personeelstekort bestaat. Alle extra handjes kunnen ze gebruiken. Maar sommige uitzendbureaus denken daar anders over en wijzen op de eventuele risico's voor vluchtelingen om meteen in dienst te gaan.

Zo zegt directeur van uitzendbureau Otto Workforce, Frank van Gool, dat vluchtelingen de tijd moeten krijgen om bij te komen voordat ze gaan werken. Het is volgens hem belangrijk goed met ze te praten als ze aan het werk willen. Er bestaat immers een grote kans dat deze mensen een traumatische ervaring hebben opgedaan.

'Werk geeft structuur'

Gz-psycholoog Juul Gouweloos-Trines van ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum adviseert bedrijven over hoe zij goed voor werknemers kunnen zorgen die een ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt. Volgens haar helpt het juist als mensen die iets traumatisch hebben meegemaakt weer aan het werk gaan.

"Je ziet het bijvoorbeeld ook bij kinderen die weer behoefte hebben aan school. Het is een vorm van structuur die heel erg kan helpen. Door te gaan werken ga je als vluchteling van de machteloosheid van de oorlog naar het weer in je kracht staan. De vastigheid van een baan kan heel erg helpen."

Watchful waiting

Natuurlijk moeten we voorzichtig zijn met gevluchte Oekraïners, zegt Gouweloos-Trines, maar ze bij voorbaat al niet te laten werken, of extra te screenen is niet nodig. Volgens haar kunnen we het beste doen aan 'watchful waiting': "Mensen hebben in eerste instantie een herstellend vermogen, om om te gaan met traumatische gebeurtenissen. We moeten een oogje in het zeil houden, zodat we er op tijd bij zijn als er een gesprek nodig is."

Volgens de gz-psycholoog helpt steun van de directe omgeving, zoals collega's, bij het vergroten van de veerkracht van mensen: "Je moet niet direct van iemand verwachten dat diegene hulp nodig heeft, maar op den duur is het wel van belang om in gesprek te gaan over wat iemand heeft meegemaakt."

Nieuwsgierig en een open houding

"Ik denk dat je als collega vooral een open houding moet hebben, als je gaat werken met Oekraïense vluchtelingen. Vraag hoe het gaat en wees nieuwsgierig", zegt Gouweloos-Trines. Mensen hebben volgens haar de neiging om heel beschermend te zijn, maar het helpt niet om te veel in te vullen voor een ander.

"Een oorlog is heel groots en wie het heeft meegemaakt is er veel mee bezig. Als collega is het dan heel fijn als je zo iemand goed betrekt en bijvoorbeeld pro-actief meeneemt om een koffietje te gaan drinken." Het is volgens haar belangrijk om ervoor te zorgen dat iemand onderdeel wordt van het werk.

Herken signalen

Het hele gesprek over de oorlog vermijden is in elk geval niet wat je als collega moet doen, zegt Gouweloos-Trines: "Het is het beste om het initiatief voor een gesprek bij de ander te laten en te vragen waar diegene behoefte aan heeft." Ook is het belangrijk om signalen van traumatische ervaringen te herkennen om zo beter te kunnen ondersteunen.

"Je ziet vaak bij mensen dat ze heel snel schrikken bij harde geluiden, waakzaam zijn bij het geluid van een vliegtuig. Of je merkt dat iemand heel somber is, snel geïrriteerd en er enorm moe uitziet, omdat hij of zij door de ervaringen niet goed slaapt." Maar dan nog; voor dokter hoef je niet te spelen: "Het is goed om de signalen te herkennen, maar als het voor jou als collega te ingewikkeld wordt, is er altijd nog de huisarts of bedrijfsarts."

NSC en ChristenUnie pleiten voor een zogenaamde rode knop om jongeren digitaal beter te beschermen. Waarmee met één druk op de knop, al jouw online gegevens in één keer worden verwijderd. De vraag is of dat gaat werken.

Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet. Dat is de boodschap die Don Ceder van de ChristenUnie en Jesse Six Dijkstra van NSC aan de Tweede Kamer duidelijk willen maken. "Voordat je achttien bent, zijn er verschillende online profielen van je gemaakt."

Cookies slaan alles op

"Onze persoonlijke gegevens worden opgeslagen door cookies', zegt Lotje Beek, beleidsadviseur bij Bits of Freedom. "Cookies zijn een soort bestandjes die op een website zitten, en vervolgens vanaf de website terug gaan naar je computer'', legt ze uit. "Hierdoor houden ze bij wat jij online doet, op welke dingen je klikt, en voor hoelang."

"Deze informatie wordt vervolgens opgeslagen door bedrijven zoals Meta en Google. Op basis hiervan schetsen ze jouw persoonlijk profiel", vervolgt Beek. "Ze weten hierdoor precies welke boodschap ze aan jou kunnen meegeven, bijvoorbeeld om iets te kopen op het internet. Hierdoor verlies je de autonomie."

Persoonlijke online profiel

"Middels een online profiel kunnen bedrijven jou opdelen in bepaalde categorieën", vertelt cyberexpert Dave Maasland. "Bijvoorbeeld op interessegebied, leeftijdscategorie en of je man of vrouw bent. Dat kan heel gedetailleerd gaan."

"Maar dat gebeurt niet alleen via cookies", maakt hij duidelijk. "Ook je mobiele apparaat slaat informatie op. Het belangrijkst is dat mensen beseffen dat als je digitale voetsporen achterlaat, je snel persoonlijke informatie vrijgeeft."

Kansongelijkheid voor jongeren

Volgens NSC en ChristenUnie kunnen digitale profielen negatieve gevolgen hebben en leiden tot kansenongelijkheid. Ook beleidsadviseur Beek kan zich hierin vinden. "Vacatures voor mannelijke beroepen worden voor 90 procent vaker aan mannen laten zien, blijkt uit onderzoek van het College van de Rechten voor de Mens. Vrouwen zien weer vaker vacatures voor kappersopleidingen, waardoor zij vacatures als monteurs bijvoorbeeld missen. Dit levert minder kansen op en verdeelt de samenleving."

Ook cybersecurity-expert Maasland ziet problemen. "Als eenmaal iets op het internet staat, zal deze informatie niet snel verdwijnen. Bijvoorbeeld fanatieke berichten over je voetbalclub, of een boze reactie naar een leraar, die kunnen later altijd weer opduiken. Tijdens een ruzie of een sollicitatie bijvoorbeeld," legt hij uit.

'Niet hoe het internet werkt'

Precies hier zit volgens Maasland ook de crux. "De informatie op het internet staat altijd ergens opgeslagen, zelfs met een mooie rode knop. Hoe graag we ook een makkelijke oplossing willen, dit is niet hoe het internet werkt."

Desondanks vinden beide experts het goed dat NSC en ChristenUnie dit onderwerp onder de aandacht brengen. "Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet, maar we moeten in deze fase vooral kijken naar de voorkant," vervolgt Maasland. "Kinderen moeten weten dat het belangrijk is om na te denken wát je plaatst op het internet. De oplossing zit in meer educatie en mediabewustzijn. Niet bij een magische knop."