Het begint eentonig te worden, maar opnieuw voert de VVD de jaarlijkse lijst aan met schandalen. Maar de PVV komt eraan, blijkt uit de Politieke Integriteits-Index, opgesteld door de VU, Erasmus Universiteit en de Volkskrant.

Sinds de start van de index in 2013 staat de VVD elk jaar bovenaan. En ook in 2018 leveren de liberalen weer de meeste, en meest ernstige affaires. Twaalf in totaal. Het afgelopen jaar ging het bijvoorbeeld om minister Halbe Zijlstra en Tweede Kamerlid Han ten Broeke.

Leugen en ongepast gedrag

Zijlstra trad op 13 februari in tranen af nadat hij werd ontmaskerd. Meerdere malen beweerde hij Poetin persoonlijk gesproken te hebben in een datsja in Rusland. Maar dat blijkt achteraf niet te kloppen. De leugen wordt hem fataal.

Ten Broeke werd veelvuldig genoemd als potentiële minister van Buitenlandse zaken, maar die post krijgt hij nooit. Hij stapt uiteindelijk op wegens ongepaste omgang met een medewerker.

PVV opkomende partij, problemen met screening

Na de VVD, is de PVV de partij met de meeste affaires, zes in 2018. Volgens de onderzoekers zijn dat er 'opvallend veel voor een partij die slechts in een klein aantal gemeenten meedoet aan de gemeenteraadsverkiezingen'. De problemen komen volgens hoogleraar bestuurskunde Leo Hubers van de VU vooral door de screening.

"Het probleem bij de PVV is dat ze geen leden hebben. In een normale partij kennen de leden elkaar en onderzoeken en controleren ze het functioneren van collega's. Maar bij de PVV komen ze op een lijst zonder dat ze weten wie iemand echt is", zegt Hubers. Daardoor is er volgens hem te weinig zelfreinigend vermogen. En dan komen de verrassingen als ze al op de lijst staan.

Integriteitsschendingen per partij

Meeste schandalen lokaal

Uiteindelijk is het niet de landelijke, maar de lokale politiek waar de meeste politieke affaires voorkomen. 45 van de 52 schendingen spelen zich af in de gemeentepolitiek of provinciale politiek. De provincies Noord-Brabant en Noord-Holland zijn hierbij de grootste leveranciers van affaires.

In de gemeente Huizen bijvoorbeeld, waar burgemeester Fons Hertog (VVD) kort na zijn herbenoeming plots moet vertrekken vanwege 'grensoverschrijdend gedrag'. RTV-NH verslaggever Joost Lammers en zijn collega ontdekken dat de burgemeester al sinds 2015 ongepaste berichten stuurde aan medewerkers. Zeven vrouwen, onder wie zes ambtenaren, dienen een klacht in. "Het was veelvuldig en al langere tijd gaande", zegt Lammers.

Ongepast maar niet strafbaar

Eén van de vrouwen doet ook aangifte tegen de gevallen burgemeester, maar het Openbaar Ministerie vindt de zaak niet ernstig genoeg om Hertog te vervolgen. De medewerkers zouden opgelucht zijn dat de burgemeester niet langer op het gemeentehuis rondloopt.

Hertog heeft inhoudelijk nooit willen reageren. Tegen de gemeenteraad zei hij 'verbaasd' te zijn dat zijn berichten zo waren geduid. Fons Hertog is inmiddels met pensioen.

Integriteitsschendingen per provincie

Het pgb-systeem is enorm fraudegevoelig. Jaarlijks verdwijnt zo'n 500 miljoen euro belastinggeld in de zakken van mensen met andere belangen. Deskundigen willen dat de politiek ingrijpt: bescherm zorgverleners en patiënten tegen fraudeurs.

Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.

"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.

Familie in Den Haag

Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.

De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.

Onvoldoende controle

Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.

"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."

Onafhankelijke controle

Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.

"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.

Meer bevoegdheden

"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.

Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.

Partijen wijzen elkaar aan

Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen.

Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.

Controle zorgkantoren lastig

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.

"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.

Verantwoordelijkheid budgethouder

Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."

"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."

'Is te ver doorgeslagen'

In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.

Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.