'Het gaat echt om de eerste 48 uur', en 5 andere antwoorden op vragen over de voorbereiding op rampen en noodsituaties

De overheid is een campagne gestart om burgers beter voor te bereiden op noodsituaties. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we: welke vragen heb jij over het voorbereiden op noodsituaties zoals het uitvallen van stroom, gas of water in Nederland?

Uit onderzoek van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) bleek deze week dat Nederlanders meer hulp willen bij de voorbereiding op rampen en crises. Mensen maken zich vooral zorgen over het uitvallen van vitale voorzieningen zoals elektriciteit, gas, drinkwater en internet. Ook zijn er zorgen over cyberdreigingen en spanningen tussen bevolkingsgroepen.

1. Wat zijn concrete scenario's waar overheid en wetenschappers zich op voorbereiden?

Dat zijn er heel veel, begint hoogleraar Crisis Governance Sanneke Kuipers van de Universiteit Leiden. "Een gebeurtenis wordt beschouwd als een crisis wanneer het drie dingen veroorzaakt: bedreiging, onzekerheid en tijdsdruk. Maar geen enkele crisis is hetzelfde als de vorige. Daarom bereiden overheid en wetenschappers zich voor op veel verschillende scenario's: van een grote overstroming tot een cyberaanval tot een handelsconflict waardoor allerlei producten opeens niet meer beschikbaar zijn."

Eens in de paar jaar komen experts uit alle vitale sectoren (energie, waterbeheer, etc.) bij elkaar en brengen de nationale risico's in hun sector in kaart, legt Kuipers uit. "Ze signaleren dreigingen die de samenleving kunnen ontwrichten. Een voorbeeld is extreem weer. Daarvan zeggen experts uit meerdere sectoren: dat kan in heel Nederland gebeuren en kan grote gevolgen hebben. Op het moment dat extreme regenval lang aanhoudt, kan het niet alleen overstromingen veroorzaken, maar ook eerste levensbehoeften verstoren, zoals onze drinkwatervoorziening of elektriciteit."

Uitlegvideo: dit gebeurt er in Nederland als het crisis is

2. Is de overheid zelf wel voldoende voorbereid?

Kuipers denkt dat onze overheid wel genoeg investeert in het beschermen van kritieke infrastructuren. "Sinds 2008 zijn overheden dat volgens Europese wetgeving ook verplicht. Nederland was er vóór die tijd al mee bezig. Niet omdat hier nou een grotere dreiging was dan elders, maar wel om genoeg te kunnen anticiperen."

Toch traint de nationale overheid geen speciale groepen om de coördinatie op zich te nemen bij noodsituaties, zegt Kuipers. "Vroeger had je de Bescherming Bevolking, een vrijwillige reddingsdienst die de bevolking te hulp schoot tijdens rampen. Die is opgeheven in de jaren 80. Nu heb je wel de NCTV, maar die coördineert crisisbeheersing op het allerhoogste niveau, van crises die zorgen voor grote maatschappelijke ontwrichting. Je moet daarbij denken aan een ramp als die met de MH17, waarbij alle ministeries betrokken zijn. De NCTV houdt zich in principe niet bezig met noodsituaties op lokaal niveau."

"Op lokaal niveau, wat betreft de veiligheid van burgers op straat, is allereerst altijd de gemeente aan zet", legt Kuipers uit. Ze denkt dat de gemeenten en veiligheidsregio's genoeg organisatiegraad hebben om hulpacties op touw te zetten. "Afhankelijk van wat er nodig is, kunnen zij de hulp inschakelen van lokale organisaties, zoals de GGD, maar van bijvoorbeeld kerken of sportclubs. En je hebt natuurlijk in eerste instantie de hulpdiensten zoals politie en brandweer."

Hoogleraar internetveiligheid Aiko Pras van de Universiteit Twente zegt dat bij er de NCTV zit te weinig menskracht zit om nationale plannen te ontwikkelen. Bij Het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) zitten veel meer mensen maar die hebben weer andere bevoegdheden.

Bron: eigen beeld

Bekijk ook

• 

  Geen schuilkelders waar we in Nederland kunnen schuilen als er bommen vallen, maar daar hebben we wel recht op

  • 24-03-2022

3. Wat kan ik doen om me voor te bereiden op een noodsituatie?

'Er zijn nu geen aanwijzingen dat er iets ergs staat te gebeuren. Toch kan er altijd iets onverwachts gebeuren', is de boodschap van de campagne 'Denk vooruit'. Volgens hoogleraar Kuipers wil de overheid bereiken dat burgers zich in iedere noodsituatie één of twee dagen zelfstandig kunnen redden. "Dat iedereen genoeg houdbaar voedsel, drinkwater en medicijnen in huis heeft om voor zichzelf te zorgen. En dat iedereen informatie kan ontvangen - ook als het internet is uitgevallen. Schaf bijvoorbeeld een robuust radiootje met batterijen aan."

Het gaat echt om voorbereiding op de eerste 48 uur, benadrukt Kuipers. "Stel dat er een grote overstroming komt, dan moet iedereen naar z'n zolder toe, en duurt het even voordat mensen met bootjes gered kunnen worden of extra hulp kunnen krijgen. Dan is het toch handig als je een aantal spullen in huis hebt."

Uit het onderzoek van de NCTV blijkt dat een derde van de Nederlanders vindt dat vooral de overheid verantwoordelijk is voor de voorbereiding op noodsituaties. Een derde vindt het een gedeelde verantwoordelijkheid. Een kwart is van mening dat hoofdzakelijk dat burgers zelf verantwoordelijk zijn. Kuipers vindt het wel logisch dat de verantwoordelijkheid voor de eerste 48 uur bij mensen zelf wordt gelegd. "Behoeften verschillen per persoon. Een baby is misschien afhankelijk van melkpoeder, een oudere van specifieke medicijnen. Dat kan de overheid niet weten. "

Bekijk ook

• 

  Angst voor atoombom uit Rusland flink gedaald: spierballentaal doet mensen steeds minder

  • 02-05-2023

4. Hoe kwetsbaar is onze infrastructuur voor hackers en weten we of hackers al 'binnen' zijn?

Het NCSC is daar continu mee bezig, zegt Kuipers. "Ze sporen kwetsbaarheden op, en reageren op het moment dat zich een aanval voordoet. Ik denk ook dat kleine hacks dagelijks plaatsvinden. Bijvoorbeeld in de financiële wereld komt het veel voor."

"Maar," zegt Kuipers, "meestal zijn aanvallen gericht op één bedrijf. Het is heel uitzonderlijk dat een compleet land wordt platgelegd door hackers. Het is wel eens gebeurd: in 2007 werd Estland platgelegd door Russische hackers. DDoS-aanvallen gericht tegen het parlement, ministeries, banken en de media, brachten echt het hele land tot stilstand. Maar zoiets gebeurt niet vaak."

Aiko Pras benoemt dat onze infrastructuur altijd te hacken is. "Hier is wel aandacht voor, maar eigenlijk is er een digitale eenheid nodig die de burgers beschermt tegen het hacken van de digitale infrastructuur. "De top van de overheid heeft geen visie en verstand van de techniek. Ze weten hoe ze processen moeten besturen, maar ze reageren laat op noodsituaties. Hoe hoger je komt, hoe minder men weet"

Of er ook getest wordt of hackers al 'binnen' zitten, is geen eenduidig antwoord van Pras op te geven, maar er zijn verschillende gevallen waarin we weten dat bepaalde bendes zich binnenin bevinden en zelfs worden gemonitord. "In deze situaties werken politieteams vaak samen met internationale politie-eenheden om deze bendes in de gaten te houden. Ze streven ernaar zoveel mogelijk informatie te verzamelen om ze uiteindelijk te kunnen arresteren. Soms hebben we kennis van wat er gaande is en tolereren we het voor een bepaalde tijd, zolang het niet uit de hand loopt."

5. Heeft de overheid een back-up communicatiesysteem (als internet uitvalt) om burgers te vertellen wat er aan de hand is en wat men moet doen?

"Als het nodig is kan een legereenheid vrij makkelijk een zendstation opbouwen voor radiofrequenties. Maar daar heb je dus niks aan als je geen radiootje hebt. Hetzelfde geldt voor de NL-Alerts; als de stroom uitvalt, bestaat de kans dat zendmasten uitvallen, en dat er geen NL-Alerts meer ontvangen kunnen worden. Dan zijn leger en overheid aangewezen op hele basale communicatiemiddelen, zoals radio en mensen de wijk insturen met een megafoon", zegt Kuipers.

"Als de elektriciteit uitvalt ontstaan er 'tweede orde'-gevolgen, die misschien niet levensbedreigend zijn, maar alsnog erg problematisch. Je kunt dan misschien niet meer bellen, niet meer op het internet, niet meer digitaal betalen, de lift in een hoge flat doet het niet meer."

Bekijk ook

• 

  Hoe een cyberaanval in Oekraïne een massale stroomstoring in Nederland kan veroorzaken

  • 06-06-2022

6. Hoe bereiden andere landen zich voor op noodsituaties?

"Volgens Europese wetgeving zijn overheden dus verplicht om verantwoordelijkheid te nemen voor het beschermen van kritieke infrastructuren. Ik zie daarom vooral verschillen in hoe voorbereid burgers zijn op noodsituaties", vertelt Kuipers. "In landen met veel bosbranden weet iedereen wat hij of zij moet doen. Hetzelfde geldt in de Verenigde Staten: als daar een orkaan wordt aangekondigd spijkeren mensen houten planken voor de ramen. Ook laten ze hun bad vollopen, voor in het geval er later geen drinkwater meer uit de kraan komt."

Wel denkt hoogleraar Pras dat er op Europees niveau meer samengewerkt kan worden om aanvallen in een vroeg stadium in kaart te brengen, zodat we ze kunnen voorkomen.

Toch zijn we in Nederland eigenlijk best verwend, zegt de hoogleraar. "Hoe vaak komt het nou voor dat er geen drinkwater uit de kraan komt? Bijna nooit, gelukkig. Maar daardoor zijn de meeste mensen slecht voorbereid op zo'n situatie." Kuipers voegt meteen toe: "Ik wil mensen geen angst aanjagen, maar sommige noodproducten, zoals flessen drinkwater, zijn gewoon handig om in huis te hebben."