De overheid is een campagne gestart om burgers beter voor te bereiden op noodsituaties. Voor EenVandaag Vraagt vroegen we: welke vragen heb jij over het voorbereiden op noodsituaties zoals het uitvallen van stroom, gas of water in Nederland?

Uit onderzoek van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) bleek deze week dat Nederlanders meer hulp willen bij de voorbereiding op rampen en crises. Mensen maken zich vooral zorgen over het uitvallen van vitale voorzieningen zoals elektriciteit, gas, drinkwater en internet. Ook zijn er zorgen over cyberdreigingen en spanningen tussen bevolkingsgroepen.

1. Wat zijn concrete scenario's waar overheid en wetenschappers zich op voorbereiden?

Dat zijn er heel veel, begint hoogleraar Crisis Governance Sanneke Kuipers van de Universiteit Leiden. "Een gebeurtenis wordt beschouwd als een crisis wanneer het drie dingen veroorzaakt: bedreiging, onzekerheid en tijdsdruk. Maar geen enkele crisis is hetzelfde als de vorige. Daarom bereiden overheid en wetenschappers zich voor op veel verschillende scenario's: van een grote overstroming tot een cyberaanval tot een handelsconflict waardoor allerlei producten opeens niet meer beschikbaar zijn."

Eens in de paar jaar komen experts uit alle vitale sectoren (energie, waterbeheer, etc.) bij elkaar en brengen de nationale risico's in hun sector in kaart, legt Kuipers uit. "Ze signaleren dreigingen die de samenleving kunnen ontwrichten. Een voorbeeld is extreem weer. Daarvan zeggen experts uit meerdere sectoren: dat kan in heel Nederland gebeuren en kan grote gevolgen hebben. Op het moment dat extreme regenval lang aanhoudt, kan het niet alleen overstromingen veroorzaken, maar ook eerste levensbehoeften verstoren, zoals onze drinkwatervoorziening of elektriciteit."

2. Is de overheid zelf wel voldoende voorbereid?

Kuipers denkt dat onze overheid wel genoeg investeert in het beschermen van kritieke infrastructuren. "Sinds 2008 zijn overheden dat volgens Europese wetgeving ook verplicht. Nederland was er vóór die tijd al mee bezig. Niet omdat hier nou een grotere dreiging was dan elders, maar wel om genoeg te kunnen anticiperen."

Toch traint de nationale overheid geen speciale groepen om de coördinatie op zich te nemen bij noodsituaties, zegt Kuipers. "Vroeger had je de Bescherming Bevolking, een vrijwillige reddingsdienst die de bevolking te hulp schoot tijdens rampen. Die is opgeheven in de jaren 80. Nu heb je wel de NCTV, maar die coördineert crisisbeheersing op het allerhoogste niveau, van crises die zorgen voor grote maatschappelijke ontwrichting. Je moet daarbij denken aan een ramp als die met de MH17, waarbij alle ministeries betrokken zijn. De NCTV houdt zich in principe niet bezig met noodsituaties op lokaal niveau."

"Op lokaal niveau, wat betreft de veiligheid van burgers op straat, is allereerst altijd de gemeente aan zet", legt Kuipers uit. Ze denkt dat de gemeenten en veiligheidsregio's genoeg organisatiegraad hebben om hulpacties op touw te zetten. "Afhankelijk van wat er nodig is, kunnen zij de hulp inschakelen van lokale organisaties, zoals de GGD, maar van bijvoorbeeld kerken of sportclubs. En je hebt natuurlijk in eerste instantie de hulpdiensten zoals politie en brandweer."

Hoogleraar internetveiligheid Aiko Pras van de Universiteit Twente zegt dat bij er de NCTV zit te weinig menskracht zit om nationale plannen te ontwikkelen. Bij Het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) zitten veel meer mensen maar die hebben weer andere bevoegdheden.

Bron: eigen beeld

3. Wat kan ik doen om me voor te bereiden op een noodsituatie?

'Er zijn nu geen aanwijzingen dat er iets ergs staat te gebeuren. Toch kan er altijd iets onverwachts gebeuren', is de boodschap van de campagne 'Denk vooruit'. Volgens hoogleraar Kuipers wil de overheid bereiken dat burgers zich in iedere noodsituatie één of twee dagen zelfstandig kunnen redden. "Dat iedereen genoeg houdbaar voedsel, drinkwater en medicijnen in huis heeft om voor zichzelf te zorgen. En dat iedereen informatie kan ontvangen - ook als het internet is uitgevallen. Schaf bijvoorbeeld een robuust radiootje met batterijen aan."

Het gaat echt om voorbereiding op de eerste 48 uur, benadrukt Kuipers. "Stel dat er een grote overstroming komt, dan moet iedereen naar z'n zolder toe, en duurt het even voordat mensen met bootjes gered kunnen worden of extra hulp kunnen krijgen. Dan is het toch handig als je een aantal spullen in huis hebt."

Uit het onderzoek van de NCTV blijkt dat een derde van de Nederlanders vindt dat vooral de overheid verantwoordelijk is voor de voorbereiding op noodsituaties. Een derde vindt het een gedeelde verantwoordelijkheid. Een kwart is van mening dat hoofdzakelijk dat burgers zelf verantwoordelijk zijn. Kuipers vindt het wel logisch dat de verantwoordelijkheid voor de eerste 48 uur bij mensen zelf wordt gelegd. "Behoeften verschillen per persoon. Een baby is misschien afhankelijk van melkpoeder, een oudere van specifieke medicijnen. Dat kan de overheid niet weten. "

4. Hoe kwetsbaar is onze infrastructuur voor hackers en weten we of hackers al 'binnen' zijn?

Het NCSC is daar continu mee bezig, zegt Kuipers. "Ze sporen kwetsbaarheden op, en reageren op het moment dat zich een aanval voordoet. Ik denk ook dat kleine hacks dagelijks plaatsvinden. Bijvoorbeeld in de financiële wereld komt het veel voor."

"Maar," zegt Kuipers, "meestal zijn aanvallen gericht op één bedrijf. Het is heel uitzonderlijk dat een compleet land wordt platgelegd door hackers. Het is wel eens gebeurd: in 2007 werd Estland platgelegd door Russische hackers. DDoS-aanvallen gericht tegen het parlement, ministeries, banken en de media, brachten echt het hele land tot stilstand. Maar zoiets gebeurt niet vaak."

Aiko Pras benoemt dat onze infrastructuur altijd te hacken is. "Hier is wel aandacht voor, maar eigenlijk is er een digitale eenheid nodig die de burgers beschermt tegen het hacken van de digitale infrastructuur. "De top van de overheid heeft geen visie en verstand van de techniek. Ze weten hoe ze processen moeten besturen, maar ze reageren laat op noodsituaties. Hoe hoger je komt, hoe minder men weet"

Of er ook getest wordt of hackers al 'binnen' zitten, is geen eenduidig antwoord van Pras op te geven, maar er zijn verschillende gevallen waarin we weten dat bepaalde bendes zich binnenin bevinden en zelfs worden gemonitord. "In deze situaties werken politieteams vaak samen met internationale politie-eenheden om deze bendes in de gaten te houden. Ze streven ernaar zoveel mogelijk informatie te verzamelen om ze uiteindelijk te kunnen arresteren. Soms hebben we kennis van wat er gaande is en tolereren we het voor een bepaalde tijd, zolang het niet uit de hand loopt."

5. Heeft de overheid een back-up communicatiesysteem (als internet uitvalt) om burgers te vertellen wat er aan de hand is en wat men moet doen?

"Als het nodig is kan een legereenheid vrij makkelijk een zendstation opbouwen voor radiofrequenties. Maar daar heb je dus niks aan als je geen radiootje hebt. Hetzelfde geldt voor de NL-Alerts; als de stroom uitvalt, bestaat de kans dat zendmasten uitvallen, en dat er geen NL-Alerts meer ontvangen kunnen worden. Dan zijn leger en overheid aangewezen op hele basale communicatiemiddelen, zoals radio en mensen de wijk insturen met een megafoon", zegt Kuipers.

"Als de elektriciteit uitvalt ontstaan er 'tweede orde'-gevolgen, die misschien niet levensbedreigend zijn, maar alsnog erg problematisch. Je kunt dan misschien niet meer bellen, niet meer op het internet, niet meer digitaal betalen, de lift in een hoge flat doet het niet meer."

6. Hoe bereiden andere landen zich voor op noodsituaties?

"Volgens Europese wetgeving zijn overheden dus verplicht om verantwoordelijkheid te nemen voor het beschermen van kritieke infrastructuren. Ik zie daarom vooral verschillen in hoe voorbereid burgers zijn op noodsituaties", vertelt Kuipers. "In landen met veel bosbranden weet iedereen wat hij of zij moet doen. Hetzelfde geldt in de Verenigde Staten: als daar een orkaan wordt aangekondigd spijkeren mensen houten planken voor de ramen. Ook laten ze hun bad vollopen, voor in het geval er later geen drinkwater meer uit de kraan komt."

Wel denkt hoogleraar Pras dat er op Europees niveau meer samengewerkt kan worden om aanvallen in een vroeg stadium in kaart te brengen, zodat we ze kunnen voorkomen.

Toch zijn we in Nederland eigenlijk best verwend, zegt de hoogleraar. "Hoe vaak komt het nou voor dat er geen drinkwater uit de kraan komt? Bijna nooit, gelukkig. Maar daardoor zijn de meeste mensen slecht voorbereid op zo'n situatie." Kuipers voegt meteen toe: "Ik wil mensen geen angst aanjagen, maar sommige noodproducten, zoals flessen drinkwater, zijn gewoon handig om in huis te hebben."

Hij was jarenlang een van de vaste gezichten van EenVandaag: Pieter Jan Hagens. Gisteren presenteerde hij het programma voor het laatst. Hij gaat met pensioen na een carrière van meer dan 40 jaar als journalist en presentator, op radio en tv.

Normaal stelt Pieter Jan de vragen, nu mochten jullie die aan hem stellen.

1. Hoe kijk je terug op je carrière?

"Ik vind dat ik een geluksvogel ben. Ik heb 43 jaar in de journalistiek gezeten en ik heb er enorm van genoten. Ik zou niet weten wat ik anders had moeten doen, er is geen vak dat ik zo leuk zou vinden als dit."

"Het leuke van met pensioen gaan is dat de oude doos wordt opengemaakt. Ik heb veel verschillende dingen kunnen doen en meegemaakt, ook buiten de journalistiek. Dat komt allemaal weer naar boven. En het gevoel dat ik steeds opnieuw krijg is: wat heerlijk dat ik dat heb kunnen doen."

Bron: ANP

1/7In de jaren 90 was Pieter Jan een van de gezichten van Jules Unlimited

2. Hoe heb je de journalistiek zien veranderen?

"De journalistiek is veranderd, maar ik ben zelf ook veranderd. Ik begon bij de VARA in de jaren 80, waar ik met stevig linkse journalisten werkte. Ik dacht: zo hoort het kennelijk. Later heb ik me daar een beetje van gedistantieerd, ik vond het te activistisch. Ik vond dat de feiten meer moesten spreken."

"In deze tijd, waarin grimmige leiders opstaan en democratische vrijheden op het spel staan, denk ik juist weer: journalisten zijn er niet alleen voor de feiten, maar ook om bepaalde ideeën te beschermen. Ideeën die het fundament vormen voor onze liberaal-democratische samenleving."

3. Wat was jouw favoriete onderwerp om te presenteren, en wat het moeilijkste interview?

"Ik heb bij Buitenhof veel bijzondere mensen aan tafel gehad, met wie ik langere gesprekken kon voeren. Ik heb veel bijzondere denkers, schrijvers en politici gesproken. Die hadden vaak iets te vertellen waar ik wel wat van opgestoken heb. Vooral de Israëlische schrijver Amos Oz maakte indruk, dat was zo'n wijze man."

"Hij maakte zulke goede opmerkingen. Dat was in 2015, de aanslagen in Parijs waren toen net geweest. Hij duidde dat terrorisme op zijn manier. Hij had het erover dat terroristen geen gevoel voor humor hebben, en dat klinkt nu heel plat, maar hij vertelde dat zo raak en mooi. En ik weet ook dat veel kijkers van die uitzending hebben genoten."

"Maar ook bij EenVandaag heb ik veel spannende dingen gedaan. Ik denk meteen aan de verkiezingsdebatten. Het debat in 2023, waaruit het huidige kabinet is voortgekomen, is een van de betere debatten die ik heb geleid. Maar tegelijkertijd waren die debatten een van de moeilijkste dingen die ik heb gedaan, dat is een hele opgave."

"Het is fijn dat je dan eindeloos met collega's kan brainstormen over wat de beste opzet is. En dat je de spanning deelt: tijdens het debat hoorde ik dan de eindredacteur in mijn oortje, die net zo zenuwachtig was. Dit delen met collega's ga ik het meeste missen aan het werk. Want ook als je geen beste vrienden bent, maken ze toch een groot deel uit van je sociale leven."

4. Welke peiling had de meest verrassende uitslag voor jou?

"Ik heb niet zo'n goed geheugen voor peilingen, moet ik eerlijk zeggen. Het Opiniepanel is natuurlijk een heel goed gereedschap van EenVandaag. Maar als ik in de studio sta, ben ik bezig met het gesprek dat ik voer met de presentator van de paneluitslagen, niet met de uitslagen zelf. Ik kan die niet tegelijkertijd goed onthouden, dus weet ook niet meer welke uitslag mij het meest heeft verbaasd."

5. Hoeveel invloed heb je zelf gehad op de onderwerpen die behandeld werden? En ging dat weleens in tegen je eigen mening?

"Eigenlijk heb ik daar niet zo veel invloed op. EenVandaag is een olietanker die op koers vaart, er werkt een grote redactie. Ik kan wel meepraten en meedenken, maar ik ben geen eindredacteur. Toch heb ik zeker in interviews wel een belangrijke stem. En ook in de politieke debatten kan ik als presentator de richting van het gesprek bijsturen."

"Of de presentatie weleens tegen mijn eigen ideeën of mening in ging? Laat ik zeggen dat ik wel blij ben dat ik mezelf nu meer mag gaan uitspreken. Maar ik ben ook blij dat ik dat als journalist en presentator niet gedaan heb. Ik zou mezelf geen knip voor de neus waard vinden als ik in interviews een bepaalde politieke lijn zou voorstaan. Ik vind dat je als journalist niet te koop moet lopen met je eigen mening."

"Tegelijkertijd vind ik het gek om nu weg te gaan, omdat er zoveel gebeurt op het moment, waarvan je denkt: oei, waar gaat dit heen? In de Verenigde Staten durven wetenschappers zich niet meer uit te spreken, er zijn bezuinigingen op het hoger onderwijs, ook in Nederland. Het klimaat verandert. Daar maak ik me zorgen om. Het voelt als een grote opluchting dat ik niet geheimzinnig hoef te doen over waar ik mij zorgen om maak. Dat heb ik gemist de afgelopen jaren."

"Ik heb niet de illusie dat ik daar in mijn eentje iets aan kan doen. Maar alles wat journalisten, maar ook burgers doen, is op dit terrein van belang. Wat ik daarom ook ga doen is als burger mezelf meer uitspreken. Dat kan nu ook, ik ben journalist af. Misschien sluit ik me wel aan bij een politieke partij. Ik weet nog niet welke, maar ik ga het wel doen. Niet als politicus, maar gewoon als burger."

Bron: EenVandaag

1/6Achter de schermen bij de laatste uitzending van Pieter Jan Hagens

6. Wat ben je van plan om te gaan doen tijdens je pensioen?

"Ik ga eerst zeilen met mijn vrouw, een paar maanden weg. En daarna wil ik graag dingetjes doen waar ik tot nu toe niet aan toe kwam, zoals een houten bootje maken waar mijn kleinzoon in kan leren zeilen. Dat ben ik zeker van plan."

"Het is sowieso goed om weer eens met een frisse blik de wereld in te kijken, want er komt voor het werk ongetwijfeld iets anders moois in de plaats. Aan de andere kant: ik stop weliswaar met de vaste dingen, maar ik blijf nog steeds graag interviews en debatten leiden, voice-overs inspreken, misschien invallen bij een radio-uitzending. Dus als iemand ergens ziek is, weet me te vinden."

7. Hoe hoop je dat de journalistiek er de komende jaren uit gaat zien?

"Ik hoop dat de journalistiek zich opstelt als beschermer van de waarden waar wij allemaal op drijven, zoals gelijkheid, vrede, rechtvaardigheid en verdraagzaamheid. Al die dingen zijn zo belangrijk in onze democratische samenleving, en ik hoop dat journalisten daaraan meewerken. Elke journalist is op dit terrein van belang."

"Ik denk dat de meeste journalisten dit ook zo zien, sowieso al mijn collega's hier bij EenVandaag. Ik ben er trots op dat alle collega's zich ervan bewust zijn dat we een rubriek zijn die dicht bij de mens wil staan, waar de onderwerpen die we brengen echt relevant zijn, en waarin tegelijkertijd de feiten heilig zijn. Juist in deze tijd waarin onverdraagzaamheid en angst toenemen, denk ik dat het belangrijk is dat er programma's zoals EenVandaag zijn."

Wereldwijd liggen er miljoenen landmijnen onder de grond. Hierdoor vallen er jaarlijks honderden slachtoffers. Om dit te stoppen werd in een verdrag afgesproken dat het wapen de wereld uit moest. Maar nu de spanningen toenemen, trekken landen zich terug.