Wat is marktmanipulatie en handel met voorkennis? 'Advies' Donald Trump om aandelen te kopen roept vragen op

We kregen in de chat veel vragen binnen over het 'koopadvies' van Trump. Daarom leggen we uit wat marktmanipulatie en handelen in aandelen met voorkennis is.

Vertrouwen in de markt

"Op de ideale markt wordt de prijs van een aandeel bepaald door vraag en aanbod. De bedoeling is dat iedereen kan zien hoe die prijs wordt beïnvloed", begint Joep Knook van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Hij is bij de toezichthouder lid van het team dat specifiek toezicht houdt op de aandelenmarkten.

Die transparantie over hoe de beurskoersen tot stand komen is erg belangrijk, benadrukt hij. "Als er wordt gesjoemeld en de koers alle kanten op gaat zonder dat daar een zichtbare reden voor is, dan tast dat het vertrouwen in de markt aan."

Op basis van eerlijk spel

Hoogleraar Europees financieel toezichtrecht aan de Radboud Universiteit Arnoud Pijls legt uit: "Als jij een aandeel koopt op de beurs, dan wil je die kopen tegen een zuivere prijs. In de zin van dat die prijs niet wordt beïnvloed door misleidende informatie.

"Je wil ervan uit kunnen gaan dat er een gelijk speelveld is voor beleggers, dat de beurskoersen tot stand komen op basis van een eerlijk spel tussen vraag en aanbod en op basis van juiste en volledige informatie", voegt hij daaraan toe.

Verplicht informatie delen

Beursgenoteerde bedrijven zijn daarom ook verplicht om informatie te publiceren die over het bedrijf zelf gaat en die belangrijk kan zijn voor beleggers, gaat de hoogleraar verder. "De gedachte is hoe eerder beursgenoteerde bedrijven dergelijke informatie publiceren, des te kleiner de kans is dat insiders er voor die tijd mee aan de haal gaan."

En wat als er geen sprake is van een eerlijk en gelijk speelveld? "Dan hebben beleggers geen vertrouwen in de markt en willen ze in het geheel niet handelen of slechts tegen andere voorwaarden. De effectenmarkt bestaat dus bij de gratie van vertrouwen", zegt Pijls.

Machtsmisbruik door Trump?

Maar wat als een invloedrijk persoon als de Amerikaanse president een oproep doet om aandelen te kopen: wat doet dat met de markt en het vertrouwen daarin? Maakt Trump in dit geval illegaal gebruik van zijn macht?

Hoogleraar Pijls legt uit dat er op de aandelenmarkten sprake kan zijn van 'marktmanipulatie' en 'handelen met voorkennis'. Beide zijn volgens de wet vormen van marktmisbruik.

Handelen met voorkennis

"Van handelen met voorkennis - in de Europese context is de officiële term 'voorwetenschap' - is sprake wanneer een belegger concrete en koersgevoelige informatie over een beursgenoteerd bedrijf die nog niet openbaar bekend is, gebruikt om zo te handelen dat hij daar zelf voordeel mee behaalt", legt Pijls uit.

"Met die informatie kun je een voorsprong hebben ten opzichte van andere beleggers, en kun je handelswinst behalen. Precies om die reden is het niet toegestaan."

Leugens verspreiden

Marktmanipulatie is volgens de hoogleraar wat anders: "Dat is het proberen de markt te manipuleren door bijvoorbeeld onjuiste of misleidende informatie te verspreiden, die invloed kan hebben op de koers. In dat geval beschik je niet over voorkennis."

Maar je deelt wel een leugenachtig bericht, gaat hij verder. "Of je verspreidt een bericht dat op zichzelf juist is, maar waarin relevante informatie wordt verzwegen. Door het misleidende bericht de wereld in te sturen, kun je de gehele markt op het verkeerde been zetten en dan spreken we van marktmanipulatie."

Marktmanipulatie is strafbaar

"Je verstoort dus als het ware het eerlijke spel van vraag en aanbod", vertelt Pijls over de effecten van het verspreiden van valse of onvolledige informatie. "Ook marktmanipulatie is daarom strafbaar."

Hoewel het bij wet verboden is, komen marktmanipulatie en handelen met voorkennis toch wel voor. Hoe vaak, is volgens Pijls moeilijk te zeggen. Er zijn in het verleden wel verschillende zaken geweest, ook in Nederland.

Eerdere voorbeelden

Zo speelde vorig jaar april de zaak rond Alex Kroes, de technisch directeur van voetbalclub Ajax. "Hij zou aandelen in Ajax gekocht hebben, vlak voordat hij benoemd zou worden tot algemeen directeur. Nadat dit bekend werd, werd hij door de Raad van Commissarissen geschorst. De zaak is nog niet voor de rechter gekomen en voor zover publiekelijk bekend heeft de toezichthouder ook nog geen uitspraak gedaan. Maar in de media is de zaak wel breed uitgemeten", weet Pijls.

"Ook was er de zaak over Richard Homburg, directeur van Homburg Invest", noemt hij als ander voorbeeld. "Hij deed in 2009 uitlatingen in de media die misleidend waren voor beleggers. Uiteindelijk kreeg Homburg een boete en die hield tot aan de hoogste rechter stand. Dit is een van de bekendste Nederlandse uitspraken over marktmanipulatie in de vorm van het verspreiden van misleidende informatie."

Moeilijk te bewijzen

Verder zijn er in Nederland tot nu toe maar weinig rechtszaken geweest vanwege marktmisbruik, weet de hoogleraar. "Dat zal er ook mee te maken hebben dat het moeilijk te bewijzen is. We hebben serieuze wetgeving en een serieuze toezichthouder, maar het bewijs rondkrijgen is moeilijk."

Knook van toezichthouder AFM bevestigt dit. Zijn team zoekt daarvoor naar opvallende bewegingen op de financiële markten. "We onderzoeken dan bijvoorbeeld of een partij of een persoon mogelijk in het bezit was van niet-publieke informatie. Maar dat is best moeilijk om aan te tonen."

In de gaten houden

De AFM houdt op verschillende manieren toezicht op de markt. "Wij hebben een surveillance-systeem dat ons alerts stuurt bij opvallende gedragingen van partijen die erop kunnen duiden dat er mogelijk misbruik wordt gemaakt van de markt", legt Knook uit. "Het kan zijn dat een analist iets heeft geschreven over een bepaald aandeel, waardoor de beweging in de koers te verklaren is. Maar het kan ook zijn dat er een gerucht rondgaat op sociale media. Er is veel om in de gaten te houden."

"Er is verder ook een verplichting voor marktpartijen zoals banken om onregelmatigheden in de eigen handel of de handel van klanten bij ons te melden", gaat hij verder. "Ook krijgen we meldingen van andere toezichthouders, bijvoorbeeld uit het buitenland. Want een groot deel van de handel die plaatsvindt op onze markten wordt geïnitieerd vanuit het buitenland, maar er is Europese wetgeving om ervoor te zorgen dat er overal in Europa een gelijk speelveld is."

Anders in Verenigde Staten

Maar dit zijn de regels in Europa, terwijl Trump natuurlijk de president van de Verenigde Staten is. En daar is de situatie anders, weet Pijls. "Evenals de Europese Unie hebben ook de Verenigde Staten duidelijke wetgeving op het terrein van marktmanipulatie."

"Het Amerikaanse systeem van handel met voorkennis is echter een stuk minder duidelijk dan het Europese. Het Amerikaanse systeem is veel meer gebaseerd op rechtspraak en daardoor meer gericht op eerdere vonnissen en minder op wetgeving in vergelijking met Europa."

Wel regels voor politici

Wel is er een speciale wet voor public officials, zoals hoge ambtenaren en leden van het Congres, zegt de hoogleraar. Daarin is volgens hem onder meer vastgelegd dat voor dit soort functionarissen het verbod op handel met voorkennis geldt voor informatie die zij door hun werk hebben verkregen.

"Tijdens de coronapandemie ontstond ophef omdat sommige senatoren in aandelen handelden nadat ze vertrouwelijke informatie over het coronavirus zouden hebben gekregen", vertelt Pijls. "Zij zouden op basis van die vertrouwelijke informatie bestaande aandelenpakketten hebben verkocht en juist aandelen hebben gekocht in bedrijven die naar verwachting zouden profiteren van het coronavirus. Hoewel er destijds verschillende onderzoeken zijn ingesteld, zijn er voor zover mij bekend geen rechtszaken uit voortgekomen."

Scenario 1: Trump had geen plan

Terug naar Trump: "De vraag of hij zich schuldig heeft gemaakt aan marktmanipulatie of dat mensen in de kringen rond Trump zich schuldig hebben gemaakt aan handelen met voorkennis, kan pas beantwoord worden als het door de Amerikaanse autoriteiten onderzocht wordt", zegt Pijls. Maar het lijkt hem moeilijk om hard te maken dat naar Amerikaans recht sprake was van marktmanipulatie.

Er zijn volgens de hoogleraar eigenlijk twee scenario's mogelijk. "Het eerste is dat Trump 's ochtends toen hij zijn bericht deelde nog niet had bedacht om later op de dag op de pauzeknop voor importtarieven in te drukken. In dat scenario zou ik zeggen: er is hoe dan ook geen sprake van marktmanipulatie, want dat bericht bevat dan geen misleidende informatie. Dan is het alleen ongericht beleggingsadvies."

Scenario 2: Trump was het wél van plan

"In het tweede scenario had Trump 's ochtends al wel de gedachte dat hij later op de dag op de pauzeknop ging drukken", noemt Pijls als andere mogelijkheid. "Dan is het iets onduidelijker, maar zou ik nog steeds zeggen dat er geen sprake is van marktmanipulatie. Zijn eerste bericht bevatte dan namelijk nog steeds geen misleidende informatie. Het was dan eerder een soort vooraankondiging."

Maar in dit geval zou er volgens hem misschien wel sprake kunnen zijn van handelen met voorkennis. "Marktexperts zagen vlak voor Trumps druk op de pauzeknop dat er veel beweging was op de optiemarkt. Dat zou erop kunnen duiden dat sommige beleggers wisten dat er iets aan zat te komen." Hij baseert zich op een bericht van persbureau Reuters. "Tegelijkertijd was het een heel onrustige week op de financiële markt, dus die schommelingen zijn ook weer niet ongebruikelijk. Onderzoek zou dus moeten uitwijzen of hier sprake was van handelen met voorkennis."

Onderzoek door beurswaakhond?

Democraten in het Congres hebben de Amerikaanse beurswaakhond SEC opgeroepen om een officieel onderzoek te starten. Alleen heeft de partij geen meerderheid in het Congres. Als gevolg hiervan leveren ze dan ook geen voorzitters in parlementscommissies, en juist die bepalen of er een onderzoek komt. Zonder die macht kunnen de Democraten dus weinig beginnen om een officieel onderzoek af te dwingen bij de SEC.

Maar ook zonder officieel onderzoek kan er nog wel meer informatie naar buiten komen. Alle leden van het Congres zijn namelijk wettelijk verplicht om hun aandelenhandel openbaar te maken. Als ze rond de tijd van Trumps aankondiging aandelen hebben verhandeld, moeten ze dat uiterlijk op 15 mei melden.