Verontrustende berichten over uitbraken van kinkhoest en mazelen volgden elkaar deze week op. Het aantal kinderen dat (alle) inentingen uit het Rijksvaccinatieprogramma heeft gekregen neemt al jaren gestaag af. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Jullie vragen worden beantwoord door manager van het Rijksvaccinatieprogramma bij het RIVM Jeanne-Marie Hament, hoogleraar infectie en immuniteit aan het Radboudumc in Nijmegen Marien de Jonge, en hoogleraar op het gebied van ethiek en vaccinaties Marcel Verweij (Universiteit Utrecht).

1. Kunnen volwassenen ook ziek worden van deze 'kinderziekten'?

Dat kan inderdaad, zegt hoogleraar infectie en immuniteit De Jonge. "Vatbaarheid voor infecties komt op alle leeftijden voor. Daarvoor kunnen verschillende oorzaken zijn: sommige kinderen worden geboren met een afwijking van het immuunsysteem waardoor het niet goed werkt, of op latere leeftijd kan het immuunsysteem verstoord worden door bijvoorbeeld een ziekte of medicijngebruik, waardoor de kans op ernstige infectie toeneemt."

Volwassenen met een goed werkend immuunsysteem lopen geen verhoogd risico, vertelt hij. "Het immuunsysteem van ouderen is minder sterk, maar als je gevaccineerd bent, dan ben je over het algemeen voldoende beschermd. Dat is de reden waarom er ook een vaccinatieprogramma is voor ouderen."

"Waar we meer zorgen over hebben", vervolgt de hoogleraar, "zijn de hele jonge kinderen die nog niet - of nog niet volledig - zijn gevaccineerd, en kinderen en volwassenen die zichzelf niet goed kunnen beschermen tegen infecties omdat hun immuunsysteem niet goed werkt. Die groepen lopen extra gevaar."

2. Hoe vatbaar ben ik voor 'kinderziekten' als ik er ooit tegen gevaccineerd ben?

Manager Hament van het Rijksvaccinatieprogramma legt uit dat de meeste vaccins voor een langdurige beschermingen zorgen. "Maar ze werken niet allemaal levenslang. Dat is per infectieziekte verschillend."

"Van een kinkhoestinfectie hebben volwassenen meestal weinig klachten. Kinkhoestvaccins blijven daarom niet heel je leven lang doorwerken", vervolgt ze. "Maar bij hele jonge kinderen kan zo'n infectie ernstig zijn en daarom is het belangrijk dat we dat met een vaccinatie afdekken."

Een andere 'kinderziekte' die af en toe weer oplaait, zijn de mazelen. Voor die ziekte ben je wel voorgoed beschermd na een inenting, vertelt Hament. "Bij dat vaccin krijg je namelijk het hele virus, in verzwakte vorm, toegediend. Je maakt dan antistoffen aan tegen alle onderdelen van dat virus."

Bron: EenVandaag

3. Gebruikt Nederland dezelfde vaccins als andere landen?

Overwegend zijn de vaccins inderdaad op elkaar afgestemd, weet De Jonge. "Er zijn wel wat kleine verschillen, maar bijvoorbeeld de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vindt het belangrijk dat landen hun vaccinatieprogramma's goed op elkaar afstemmen. Ook omdat we natuurlijk vanuit de coronapandemie hebben geleerd dat infectieziektes zich niet aan landsgrenzen houden."

Een woordvoerder van het ministerie van Volksgezondheid voegt hieraan toe dat de gebruikte vaccins in ieder geval hetzelfde zijn voor ziekten waartegen al lang wordt gevaccineerd en waarin zich weinig ontwikkelingen voordoen, zoals bij de bekende BMR- en DKTP-prikken. De Gezondheidsraad adviseert de Nederlandse overheid over welke vaccins er ingezet moeten worden.

4. Is het mogelijk om kinderen eerder te vaccineren tegen mazelen?

In het eerste jaar ontvangen baby's meerderen inentingen tegen verschillende infectieziekten, waaronder het rotavirus en kinkhoest. De eerste vaccinatie tegen mazelen, als onderdeel van de BMR-prik, is bij 14 maanden. Manager Hament van het Rijksvaccinatieprogramma bevestigt dat kinderen tot die tijd kwetsbaar zijn: "Ze zijn dan nog niet gevaccineerd en hebben dus nog geen bescherming. Ze moeten het dusw hebben van een gezonde samenleving zonder uitbraken."

"Maar als we baby's eerder zouden vaccineren moeten ze na hun eerste verjaardag de vaccinatie alsnog opnieuw halen", legt ze uit. "Dat heeft ermee te maken dat het kind nog niet oud genoeg is om een volledige afweer op te bouwen. De aanmaak van antistoffen is net wat minder optimaal."

"Als het zou gaan om een landelijke uitbraak met heel veel zieke kinderen, dan is het misschien raadzaam om kinderen al op jongere leeftijd te vaccineren. Maar dat is nu zeker nog niet het geval", benadrukt ze.

5. Waarom is het niet verplicht om je kind te vaccineren als het naar het kinderdagverblijf gaat?

Een woordvoerder van het ministerie van Volksgezondheid antwoordt dat 'we nadrukkelijk niet kiezen voor wettelijke verplichtingen, maar voor het herstellen van vertrouwen in vaccinaties op basis van vrijwilligheid'. Toch kiezen andere landen wel voor een verplichting, vertelt manager Hament van het Rijksvaccinatieprogramma. "Duitse kinderen die naar de crèche of naar school gaan, moeten sinds 2020 een vaccin tegen de mazelen hebben. En in België moeten kinderen voor ze 18 maanden oud zijn worden ingeënt tegen polio."

Dilemma: vrijheid versus volksgezondheid

Hoogleraar op het gebied van ethiek en vaccinaties Verweij licht het dilemma bij verplichte vaccinaties toe: "We vinden vrijheid een groot goed, en zeker de vrijheid om je kinderen op te voeden zoals je zelf wil. Maar daartegenover staat het belang van de gezondheid en veiligheid van anderen."

"Er zijn veel voorbeelden te noemen van situaties waarin we een inbreuk op onze vrijheid accepteren, omdat we de gezondheid en veiligheid van anderen belangrijk vinden", vervolgt hij. "Denk aan uitgebreid gefouilleerd worden op het vliegveld, of testen op alcohol in het verkeer."

Verweij vindt een vaccinatieplicht voor kinderen die naar een kinderdagverblijf gaan een relatief kleine inbreuk op de individuele vrijheid. Samen met een paar collega's adviseerde hij de overheid in 2018 om zo'n plicht in te voeren. "Het idee was: we moeten een ondergrens vaststellen voor de vaccinatiegraad. En als we onder die grens komen, dan moet er een tijdelijke verplichting in werking treden om kinderen die naar een opvang gaan te vaccineren."

"Dit is de minst vergaande vorm van dwang", vindt de hoogleraar. "Als je het vergelijkt met landen waarin zo'n plicht ook geldt voor kinderen die naar school gaan, dan kom je in de knoei met het recht op onderwijs. Maar een kinderopvang is minder essentieel: je hóéft je kind daar niet naartoe te sturen." Hij vindt zo'n plicht bovendien acceptabel omdat kinderen zichzelf niet kunnen beschermen: "Volwassenen kunnen nog voor zichzelf zorgen, maar voor de gezondheid van kinderen heeft de overheid een extra verantwoordelijkheid."

Effectiviteit van zo'n verplichting

De meningen over of een verplichting effectief is lopen uiteen. Volgens de woordvoerder van het ministerie van Volksgezondheid speelt de vaccinatiegraad onder kinderen op een kinderopvang slechts een beperkte rol in de verspreiding van infectieziekten: "Geen enkel kind brengt alleen tijd door in de opvang. Het komt ook in de speeltuin, speelt bij vriendjes en familie, gaat op vakantie, etcetera. Daarom is de algehele vaccinatiegraad essentiëler."

Verweij erkent dit, maar gelooft dat een verplichting op de kinderopvang ertoe leidt dat ook de algehele vaccinatiegraad onder kinderen stijgt. "We zien dit ook in andere landen: in Frankrijk en Italië is een paar jaar geleden na uitbraken van de mazelen zo'n verplichting ingevoerd, en dat heeft ertoe geleid dat de vaccinatiegraad omhoog is gegaan."

6. Moet ik me zorgen maken over de uitbraak van nog meer infectieziekten?

Wanneer de vaccinatiegraad zakt, is al te voorspellen dat dat eerst zal leiden tot een uitbraak van mazelen, en daarna tot een uitbraak van kinkhoest, zegt hoogleraar infectie en immuniteit De Jonge. "Van die infectieziektes ligt het reproductiegetal het hoogst, wat betekent dat die ziektes zich het snelste verspreiden. Als de vaccinatiegraad nog verder zakt, dan kunnen we ook andere infectieziektes zien toenemen."

Hij hoopt dat het niet zover zal komen, nu de vaccinatiegraad in Nederland gestaag aan het dalen is. "En ik verwacht het eigenlijk ook niet, omdat met de toename van het aantal infecties mensen uiteindelijk zullen inzien dat vaccinatie het enige is wat je kunt doen om je kind te beschermen."

7. Wat wordt er gedaan aan bewustwording onder mensen die geen Nederlands spreken?

Het RIVM probeert de communicatie in zo simpel mogelijke taal en in verschillende talen aan te bieden, zegt manager Hament daarover. "Op onze Nederlandstalige brieven staat een QR-code die mensen kunnen scannen, waardoor die brief via onze site ook in een andere taal te lezen is."

"De GGD weet bovendien ook goed in welke wijken de vaccinatiegraad laag is en probeert initiatieven te ontwikkelen en samenwerkingsverbanden aan te gaan om juist die groepen goed te bereiken", weet ze. Ook kunnen mensen vanaf komende herfst bellen naar de Twijfeltelefoon met hun twijfels en vragen over het Rijksvaccinatieprogramma, voegt Hament daaraan toe. "Daar zullen ook mensen aanwezig zijn die andere talen spreken dan alleen het Nederlands."

Social media zoals Tiktok zijn voor veel jongeren een vraagbaak voor medische informatie. Vooral voor specifieke vrouwen-aandoeningen zijn er veel influencers die zonder medische scholing behandelingen aanraden. Artsen maken zich zorgen.

Niet-medisch geschoolde influencers winnen terrein, blijkt uit gesprekken met TikTok-dokter Annemie Gallimont en gynaecoloog Yvonne Louwers. Zij zien dat jonge vrouwen met klachten gerelateerd aan de menstruatie steeds vaker na hun doktersbezoeken ook online naar informatie bij influencers zoeken. Soms heeft dit schadelijke gevolgen.

Oplossing voor PCOS

De 29-jarige Iesja Westerbeek kan hierover meepraten. Zij heef al langer last van een onregelmatige menstruatie en heeft de diagnose polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS). De afgelopen jaren probeert ze er alles aan te doen om regelmatig ongesteld te worden."Ik ben van alles gaan onderzoeken over wat er mee te maken had, om die cyclus wat regelmatiger te krijgen", vertelt ze.

Ze komt online terecht bij verschillende influencers die beloven de oplossing te hebben. "Ze speelde in op het weer krijgen van een regelmatige cyclus. En dat wilde ik, dat was van jongs af aan mijn doel. Ik ben altijd op zoek naar een manier dat het me lukt."

PCOS klachten werden erger

2 maanden lang slikt Iesja supplementen die door influencers werden aangeprezen. Ze kosten haar 150 euro per maand, maar lijken uiteindelijk niet te helpen. "Het ging niet beter en toen dacht ik, dan stop ik hier gewoon mee." Het slikken van de supplementen maken haar PCOS klachten juist erger.

"Het zijn vaak influencers die ook PCOS hebben en dat maakt het heel herkenbaar", legt Iesja uit over haar eerdere beslissing om advies van influencers op te volgen. "Als het voor hen werkt, wil je geloven dat het ook voor jou werkt."

Advies zonder medische kennis

Onderzoek van KNMG en NOS uit 2024 laat zien dat 50 procent van de 670 ondervraagde artsen wekelijks te maken hebben met patiënten die gedachte als die van Iesja delen.

Recenter wetenschappelijk onderzoek naar influencers en klachten van onregelmatige menstruatie laat zien dat TikTok-videos over PCOS veel jonge vrouwen aantrekken. Maar de kwaliteit van de informatie die ze brengen is laag. "De meeste video's zijn gemaakt door niet-medische opgeleide mensen die behandelopties voorstellen zonder kennis van zaken te hebben." Zo staat te lezen in het medische tijdschrift Healthcare.

Vrouwen voelen zich niet gehoord

Ook gynaecoloog Yvonne Louwers weet uit ervaring dat Iesja niet de enige is. Veel vrouwen met PCOS voelen zich bij hun arts niet genoeg gehoord en gaan dan zelfstandig op zoek.

"Bij PCOS hebben vrouwen een onregelmatige of helemaal weg blijvende menstruatie. Je ziet in de eierstokken een heleboel kleine eiblaasjes die niet uitrijpen", legt ze uit. "En daar komen dan klachten bij zoals een lager zelfbeeld, eetstoornissen, depressieve gevoelens en angstklachten."

Misinformatie op TikTok

Louwers heeft begrip voor de vrouwen die bij influencers uitkomen maar vindt het van belang dat reguliere artsen hier meer grip op krijgen, want zeker 60 procent van wat jonge vrouwen op TikTok-filmpjes zien is onjuiste informatie.

"Ik zie ook meer supplement gebruik, vitamines bijvoorbeeld en extracten van met wortelgras gevoerde runderen, dat heeft simpelweg niet een bewezen effect. Het kost vaak veel geld en heeft niet het effect wat je zal willen."

Schadelijke adviezen

Het blijft volgens Louwers niet bij 'weggegooid geld', het opvolgen van dit soort adviezen zorgt ook voor echte schade, weet zij. "Vrouwen krijgen door het afgaan op influencers een vertraging bij waar het echt om gaat: een goed en volledig beeld van hun ziekte krijgen."

"Bijvoorbeeld over suikerinname of wel of niet sporten. Ik heb gezien dat vrouwen wordt aangeraden niet te sporten, terwijl bewegen juist goed is." Ze heeft het dan over filmpjes waarop influencers - met en zonder PCOS - vertellen dat vrouwen met dit syndroom bijvoorbeeld niet moeten hardlopen. Dat zou een stressreactie veroorzaken in het lichaam.

Tegengeluid

Annemie Galimont is lid van Dokters Vandaag, een collectief van artsen dat probeert via TikTok de juiste informatie bij mensen te krijgen. Dat wil zeggen; informatie die gebaseerd is op medische richtlijnen.

"Ik heb een gluur-account waarop ik afdaal om op mijn vakgebied in de krochten van het internet te kijken. Daar lees je dan dingen met de titel: 'wat je dokter je niet vertelt' en 'ze doen te weinig onderzoek ' of ' gebruik geen crème'." Gallimont probeert daar de juiste medische informatie voor in de plaats te stellen.

Patiënten niet veroordelen

"Ik zie dagelijks de mensen in mijn spreekkamer die last hebben van wat er gebeurd is via een influencer", gaat ze verder.

"Dan dacht ik hoe kan je dat nou geloven, maar dat werkt niet. Je moet eigenlijk zeggen: wat fijn dat je zelf onderzoek hebt gedaan. En dan iemand bij de hand nemen."

'Ik voel me weer gezond'

Ook Iesja zocht uiteindelijk medische hulp bij een echte dokter. Ze kon terecht bij een psychiater en kreeg antidepressiva om de mentale klachten die door PCOS worden veroorzaakt te reguleren. "De paniek werd getriggerd door de hormonen die vrijkomen", vertelt ze.

"Maar dit is een behandeling die bij mij heel goed werkt. Ik word nog steeds niet regelmatig ongesteld, maar ik voel me nu eindelijk weer een beetje mezelf. Ik voel me weer gezond."

'Dodenweg' wordt hij genoemd, de rijksweg N36 tussen Ommen en Almelo. Jaarlijks vallen er slachtoffers. Ook deze maand kwamen er twee mensen om het leven. Wat maakt de N36 zo gevaarlijk?

Deze week was het opnieuw raak op de N36. Een bestuurder raakte gewond bij een botsing tussen een busje en een vrachtwagen. Twee weken geleden verongelukten bij een frontale botsing tussen een auto en een kleine vrachtwagen twee mannen. Eind februari viel er een zwaargewonde op de weg. In nog geen half jaar tijd vielen er 3 doden en 7 gewonden op de 36 kilometer lange weg.

Gevaarlijke situaties met inhalen

De lijst met (ernstige) ongevallen is nog veel langer. Vrachtwagenchauffeur Gert van het Almelose Bolk Transport snapt wel waarom de N36 een 'dodenweg' genoemd wordt. Hij zit zo'n 3 keer per week op de weg en ziet het vaak misgaan.

De gevaarlijke situaties ontstaan met name wanneer mensen gaan inhalen. "Dat mag niet, maar mensen proberen het toch, vooral als ze achter een vrachtauto zitten."

'Het gaat vaak nét goed'

Een vrachtwagen is lang en gaat niet snel. Een ander probleem op de weg is dat je geen kant op kunt als er plots een tegenligger is. "Je hebt niet veel ruimte om uit te wijken hier."

Zo zat hij een keer achter een personenauto die heel langzaam reed. De persoon die weer achter Gert reed dacht dat hij alleen de vrachtwagen moest inhalen waardoor hij én de vrachtwagen én de auto moest inhalen. Het gaat vaak maar nét goed, zegt hij.

Een fout kan fataal zijn

Wat ook een probleem is, zijn de te korte op- en afritten op sommige plekken. "Dat maakt invoegen moeilijk." En vooral in de ochtend en avond is het 'gigantisch druk', vertelt chauffeur Gert. Maar ondanks die drukte zijn ze ook bezig met hun telefoon.

Het is overigens niet zo dat mensen gevaarlijker rijden op een N-weg, zegt Fieke van Schaik van de ANWB. "Wat je op de N36 ziet, en ook op andere N-wegen, is dat op stukken waar geen middenberm is, je heel snel op de andere kant van de weg kan komen. En dan is een fout fataal."

Relatief veel doden

Op N-wegen vallen relatief gezien de meeste verkeersdoden, zo'n 20 procent van de verkeersdoden valt op een rijksweg. Dat zit hem dus met name in hoe de wegen zijn ingericht, legt Van Schaik van de ANWB uit. Ze zijn vaak tweebaans, met beide rijbanen een andere richting op.

De wegen zijn daarnaast vaak smal en er zijn weinig uitwijkmogelijkheden in de berm. "Als er een korte berm naast zit en je raakt van de weg, dan beland je bijvoorbeeld snel in een sloot." Een ander probleem wat op veel N-wegen speelt, is een korte invoegstrook, er is vaak weinig ruimte om in te voegen.

Alle N-wegen een middengeleider

Niet alleen op de N36 maar op alle N-wegen zouden de rijbanen gescheiden moeten worden. "Dus zo'n geleiderail op de middenberm, is is daar heel belangrijk voor", zegt Van Schaik. De politiek heeft 200 miljoen gereserveerd om alle gevaarlijke N-wegen aan te pakken. "Daarmee kun je maar een heel klein stukje weg aanpakken, terwijl daar eigenlijk veel meer voor nodig is."

Alleen al voor het aanpakken van de hele N36 is 300 miljoen euro nodig, becijferde Rijkswaterstaat. Volgens Van Schaik lijkt verkeersveiligheid geen prioriteit voor dit kabinet. In deze kabinetsperiode is geen extra geld vrijgemaakt voor verkeersveiligheid, die 200 miljoen stamt al uit 2022, legt ze uit. "Er is nu geld nodig."

Minister heeft plan voor rijbaanscheiding N36

In een reactie op uitspraken van de gemeente Almelo laat minister van Infrastructuur en Waterstaat, Barry Madlener, weten nog voor de zomer met een plan te komen voor de N36. Madlener zegt dat nu wordt gekeken hoe de weg op korte termijn over de gehele lengte veiliger kan worden gemaakt. "Ik ben nu aan het kijken of we toch over de hele lengte de rijbaanscheiding kunnen aanleggen", zegt hij tegen EenVandaag.

Extra wensen, zoals verbreding of het aanpassen van viaducten, kunnen niet worden ingewilligd. De minister noemt dat 'luxe' waar op dit moment geen geld voor is. "We moeten echt binnen het budget werken, dat is een slechte boodschap aan de gemeente, maar het is niet haalbaar." Madlener zegt voor de zomer met een plan te komen.