Als het aan de Europese bestrijdingsmiddelenwaakhond EFSA ligt, wordt het middel glyfosaat opnieuw toegelaten voor 15 jaar. Opmerkelijk, want volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is het mogelijk kankerverwekkend.

Over glyfosaat is veel te doen. Het is een van de meest gebruikte onkruidbestrijders ter wereld. En een van de meest omstreden middelen, omdat uit verschillende onderzoeken blijkt dat het schadelijk is voor mens, dier en natuur.

Opnieuw goedgekeurd

Ondanks alle bezwaren staan de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) en het Nederlandse College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) op het punt om opnieuw positief te adviseren over de toelating van glyfosaat op de Europese en Nederlandse markt.

De stof glyfosaat is 5 jaar geleden herbeoordeeld in Europa, vertelt Ctgb-directeur Ingrid Becks. "Toen was de conclusie van de EFSA dat de stof goedgekeurd kon worden. De afgelopen 5 jaar is het dossier aangevuld met de meest recente informatie. Die informatie is opnieuw beoordeeld en de conclusie van de EFSA is hetzelfde als 5 jaar geleden."

Grotere opbrengst

Boeren gebruiken glyfosaat vlak voordat ze gewassen inzaaien, zodat die niet direct hoeven te concurreren met onkruid. Daarnaast wordt het middel net voor de oogst ingezet, om zo een grotere opbrengst te creëren.

Vooral dat laatste is volgens deskundigen een probleem: de kans is namelijk groot dat er dan resten achterblijven op de gewassen. En daarvan komt een aanzienlijk deel letterlijk op het bord van de consument terecht. Zo wordt de stof onder andere teruggevonden in brood, ontbijtgranen, peulvruchten en in bier.

Slecht voor biodiversiteit

Glyfosaat is niet goed voor de biodiversiteit. Zo is aangetoond dat bijen er sneller dood door kunnen gaan. En verschillende studies, onder meer in opdracht van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), tonen aan dat glyfosaat in bepaalde hoeveelheden kankerverwekkend is.

Ook wordt er een link gelegd tussen het bestrijdingsmiddel en verschillende ouderdomsziekten, zoals de ziekte van Parkinson.

Goedkeuring voor 15 jaar

Toch ziet de Europese toezichthouder EFSA tot nu toe geen obstakels om glyfosaat in ieder geval voor de komende 15 jaar opnieuw toe te laten op de Europese markt.

Dat komt volgens toxicoloog aan de Radboud Universiteit Paul Scheepers omdat de EFSA zich baseert op andere data dan de WHO doet.

Verschillen in beoordeling

Er is een groot verschil in de wijze waarop deze twee instanties beoordelingen van bestrijdingsmiddelen aanpakken, vertelt Scheepers. "De WHO bekijkt álle gegevens die op tafel komen en betrekt bij de beoordeling alleen mensen die van tevoren goed zijn doorgelicht."

Zo moeten wetenschappers verklaren dat ze onafhankelijk zijn als het gaat om de beoordeling van het middel, legt hij uit. "We weten dat er bij de WHO tientallen deskundigen uit verschillende vakgebieden betrokken zijn bij dit soort beoordelingen."

'EFSA is niet transparant'

"Bij de EFSA daarentegen is niet duidelijk wie de beoordeling uitvoert, daar zijn ze niet transparant over", vervolgt hij. En dat zou de toezichthouder volgens hem wél moeten zijn: "Het gaat hier om een wetenschappelijke beoordeling. Je wil dat die procedure geloofwaardig is."

Daar moet je als instantie hard voor werken, benadrukt de toxicoloog. "Je moet zorgen dat zo'n beoordeling niet achter gesloten deuren gebeurt. En dat mensen die toegelaten worden tot de beoordeling niet zelf een belang hebben bij de uitkomst."

'Bewijs is overduidelijk'

Voorzitter Jobien Wind van de Parkinsonvereniging is 'verbijsterd' over het voornemen van de EFSA om glyfosaat ook de komende 15 jaar toe te laten op de Europese markt.

"Ik vind het belachelijk", zegt ze. "De gevolgen van het middel zijn zo ernstig voor onze gezondheid, voor de biodiversiteit, de waterkwaliteit. De Wereldgezondheidsorganisatie zegt dat glyfosaat wel degelijk mogelijk kankerverwekkend en neurotoxisch kan zijn. Het bewijs is overduidelijk."

Wij van wc-eend?

De enige verklaring voor het mogelijk toch toelaten van glyfosaat door de EFSA is volgens haar dat er 'een enorme grote lobby onderhuids gaande is'.

De EFSA laat zich te veel leiden door gunstige rapporten vanuit de industrie, zegt ze. "De EFSA baseert zich op wetenschappelijk onderzoek van zichzelf, en op onderzoek dat wordt aangeleverd door de industrie. Onderzoek dat bovendien niet openbaar is. Dan krijg je toch een beetje een 'Wij van wc-eend-effect'."

'Alles wordt meegenomen'

Volgens Ctgb-directeur Becks komen de onderzoeken waar de Europese toezichthouder zich op baseert niet alleen van de industrie.

"De industrie levert inderdaad een omvangrijk dossier aan, maar daarnaast kan alle beschikbare literatuur en informatie worden ingediend. Dat wordt allemaal meegenomen", zegt ze.

Veelgestelde vraag

Maar is het niet vreemd dat een groot deel van de informatie waar de beoordelaars zich op baseren, van de industrie komt die het product verkoopt? "Die vraag krijgen we vaak", beaamt Becks. "En die begrijp ik ook."

"Maar het proces is heel zorgvuldig opgebouwd. Ook de studies van de industrie worden uitgevoerd in onafhankelijke laboratoria. Die studies worden uitgevoerd met protocollen die wereldwijd met elkaar zijn afgesproken", legt ze uit. "Wij beoordelen vervolgens heel kritisch of die studies inderdaad goed volgens die protocollen zijn uitgevoerd en ook in de laboratoria die inderdaad daarvoor gecertificeerd zijn."

Verouderde informatie

Dat er iets anders uit de beoordeling van de EFSA komt dan uit die van de WHO wijt Becks aan het feit dat de informatie waar de WHO zich op baseert uit 2015 komt. "Toen is geconcludeerd dat de stof mogelijke kankerverwekkende eigenschappen heeft."

"Maar de rol van de Wereldgezondheidsorganisatie en de informatie die zij toen tot hun beschikking hadden, is anders dan de rol die wij als lidstaten hebben", zegt ze. "Wij hebben alle beschikbare informatie opnieuw tegen het licht houden. En op basis daarvan is de conclusie dat glyfosaat geen kankerverwekkende eigenschappen heeft. Die conclusie wordt heel breed gedeeld."

Stemming in oktober

De Ctgb-directeur is ervan overtuigd dat de WHO dezelfde conclusies over glyfosaat zou trekken als ze een herbeoordeling zou doen op basis van de informatie die de EFSA heeft beoordeeld.

Of het omstreden middel daadwerkelijk wordt goedgekeurd voor de komende 15 jaar hangt af van de stemming van de 27 EU-landen in oktober. Als een meerderheid van de lidstaten voor goedkeuring stemt, wordt er vervolgens per lidstaat per product gekeken of deze nog gebruikt mag worden.

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."