Waarom de omstreden onkruidbestrijder glyfosaat mogelijk nog jaren gebruikt mag worden

Als het aan de Europese bestrijdingsmiddelenwaakhond EFSA ligt, wordt het middel glyfosaat opnieuw toegelaten voor 15 jaar. Opmerkelijk, want volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is het mogelijk kankerverwekkend.

Over glyfosaat is veel te doen. Het is een van de meest gebruikte onkruidbestrijders ter wereld. En een van de meest omstreden middelen, omdat uit verschillende onderzoeken blijkt dat het schadelijk is voor mens, dier en natuur.

Opnieuw goedgekeurd

Ondanks alle bezwaren staan de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) en het Nederlandse College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) op het punt om opnieuw positief te adviseren over de toelating van glyfosaat op de Europese en Nederlandse markt.

De stof glyfosaat is 5 jaar geleden herbeoordeeld in Europa, vertelt Ctgb-directeur Ingrid Becks. "Toen was de conclusie van de EFSA dat de stof goedgekeurd kon worden. De afgelopen 5 jaar is het dossier aangevuld met de meest recente informatie. Die informatie is opnieuw beoordeeld en de conclusie van de EFSA is hetzelfde als 5 jaar geleden."

Grotere opbrengst

Boeren gebruiken glyfosaat vlak voordat ze gewassen inzaaien, zodat die niet direct hoeven te concurreren met onkruid. Daarnaast wordt het middel net voor de oogst ingezet, om zo een grotere opbrengst te creëren.

Vooral dat laatste is volgens deskundigen een probleem: de kans is namelijk groot dat er dan resten achterblijven op de gewassen. En daarvan komt een aanzienlijk deel letterlijk op het bord van de consument terecht. Zo wordt de stof onder andere teruggevonden in brood, ontbijtgranen, peulvruchten en in bier.

Slecht voor biodiversiteit

Glyfosaat is niet goed voor de biodiversiteit. Zo is aangetoond dat bijen er sneller dood door kunnen gaan. En verschillende studies, onder meer in opdracht van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), tonen aan dat glyfosaat in bepaalde hoeveelheden kankerverwekkend is.

Ook wordt er een link gelegd tussen het bestrijdingsmiddel en verschillende ouderdomsziekten, zoals de ziekte van Parkinson.

Goedkeuring voor 15 jaar

Toch ziet de Europese toezichthouder EFSA tot nu toe geen obstakels om glyfosaat in ieder geval voor de komende 15 jaar opnieuw toe te laten op de Europese markt.

Dat komt volgens toxicoloog aan de Radboud Universiteit Paul Scheepers omdat de EFSA zich baseert op andere data dan de WHO doet.

Verschillen in beoordeling

Er is een groot verschil in de wijze waarop deze twee instanties beoordelingen van bestrijdingsmiddelen aanpakken, vertelt Scheepers. "De WHO bekijkt álle gegevens die op tafel komen en betrekt bij de beoordeling alleen mensen die van tevoren goed zijn doorgelicht."

Zo moeten wetenschappers verklaren dat ze onafhankelijk zijn als het gaat om de beoordeling van het middel, legt hij uit. "We weten dat er bij de WHO tientallen deskundigen uit verschillende vakgebieden betrokken zijn bij dit soort beoordelingen."

'EFSA is niet transparant'

"Bij de EFSA daarentegen is niet duidelijk wie de beoordeling uitvoert, daar zijn ze niet transparant over", vervolgt hij. En dat zou de toezichthouder volgens hem wél moeten zijn: "Het gaat hier om een wetenschappelijke beoordeling. Je wil dat die procedure geloofwaardig is."

Daar moet je als instantie hard voor werken, benadrukt de toxicoloog. "Je moet zorgen dat zo'n beoordeling niet achter gesloten deuren gebeurt. En dat mensen die toegelaten worden tot de beoordeling niet zelf een belang hebben bij de uitkomst."

'Bewijs is overduidelijk'

Voorzitter Jobien Wind van de Parkinsonvereniging is 'verbijsterd' over het voornemen van de EFSA om glyfosaat ook de komende 15 jaar toe te laten op de Europese markt.

"Ik vind het belachelijk", zegt ze. "De gevolgen van het middel zijn zo ernstig voor onze gezondheid, voor de biodiversiteit, de waterkwaliteit. De Wereldgezondheidsorganisatie zegt dat glyfosaat wel degelijk mogelijk kankerverwekkend en neurotoxisch kan zijn. Het bewijs is overduidelijk."

Wij van wc-eend?

De enige verklaring voor het mogelijk toch toelaten van glyfosaat door de EFSA is volgens haar dat er 'een enorme grote lobby onderhuids gaande is'.

De EFSA laat zich te veel leiden door gunstige rapporten vanuit de industrie, zegt ze. "De EFSA baseert zich op wetenschappelijk onderzoek van zichzelf, en op onderzoek dat wordt aangeleverd door de industrie. Onderzoek dat bovendien niet openbaar is. Dan krijg je toch een beetje een 'Wij van wc-eend-effect'."

'Alles wordt meegenomen'

Volgens Ctgb-directeur Becks komen de onderzoeken waar de Europese toezichthouder zich op baseert niet alleen van de industrie.

"De industrie levert inderdaad een omvangrijk dossier aan, maar daarnaast kan alle beschikbare literatuur en informatie worden ingediend. Dat wordt allemaal meegenomen", zegt ze.

Veelgestelde vraag

Maar is het niet vreemd dat een groot deel van de informatie waar de beoordelaars zich op baseren, van de industrie komt die het product verkoopt? "Die vraag krijgen we vaak", beaamt Becks. "En die begrijp ik ook."

"Maar het proces is heel zorgvuldig opgebouwd. Ook de studies van de industrie worden uitgevoerd in onafhankelijke laboratoria. Die studies worden uitgevoerd met protocollen die wereldwijd met elkaar zijn afgesproken", legt ze uit. "Wij beoordelen vervolgens heel kritisch of die studies inderdaad goed volgens die protocollen zijn uitgevoerd en ook in de laboratoria die inderdaad daarvoor gecertificeerd zijn."

Verouderde informatie

Dat er iets anders uit de beoordeling van de EFSA komt dan uit die van de WHO wijt Becks aan het feit dat de informatie waar de WHO zich op baseert uit 2015 komt. "Toen is geconcludeerd dat de stof mogelijke kankerverwekkende eigenschappen heeft."

"Maar de rol van de Wereldgezondheidsorganisatie en de informatie die zij toen tot hun beschikking hadden, is anders dan de rol die wij als lidstaten hebben", zegt ze. "Wij hebben alle beschikbare informatie opnieuw tegen het licht houden. En op basis daarvan is de conclusie dat glyfosaat geen kankerverwekkende eigenschappen heeft. Die conclusie wordt heel breed gedeeld."

Stemming in oktober

De Ctgb-directeur is ervan overtuigd dat de WHO dezelfde conclusies over glyfosaat zou trekken als ze een herbeoordeling zou doen op basis van de informatie die de EFSA heeft beoordeeld.

Of het omstreden middel daadwerkelijk wordt goedgekeurd voor de komende 15 jaar hangt af van de stemming van de 27 EU-landen in oktober. Als een meerderheid van de lidstaten voor goedkeuring stemt, wordt er vervolgens per lidstaat per product gekeken of deze nog gebruikt mag worden.