Na de vuurwerkramp in Enschede zijn onschuldige mensen ten onrechte veroordeeld, zodat de overheid zelf buiten schot bleef. Die harde conclusie trekt klokkenluider Paul van Buitenen na jarenlang onderzoek. In de Tweede Kamer groeit de roep om antwoorden.

Bijna 20 jaar na dato is er opnieuw twijfel ontstaan over de oorzaak van de vuurwerkramp in Enschede, die op 13 mei 2000 aan 23 mensen het leven kostte. Aanleiding: een meer dan 1.300 pagina's tellend rapport van klokkenluider Paul van Buitenen dat de basis vormt voor een reconstructie in De Groene Amsterdammer. Hij beet zich de afgelopen 4 jaar vast in het dossier en is overtuigd dat er sprake is van 'één grote doofpotaffaire'.

Onschuldige mensen veroordeeld

Van Buitenen komt in 2014 in contact met Jan Paalman, een oud-rechercheur die deel uitmaakte van het team dat onderzoek deed naar de toedracht van de ramp. Paalmans stelling: er is gerommeld met bewijs, de overheid heeft zaken toegedekt en mede daardoor zijn onschuldige mensen veroordeeld.

Van Buitenen, die in 1999 bekendheid kreeg door als klokkenluider een grote fraude in de Europese Commissie bloot te leggen, gelooft Paalman in eerste instantie niet. Maar naarmate zijn onderzoek vordert vindt hij steeds meer bewijs voor zijn beweringen.

André de Vries

Paalman heeft vanaf het begin van zijn hart geen moordkuil gemaakt. Als lid van het Tolteam (het onderzoeksteam van de politie vernoemd naar de Tollensstraat, waar de vuurwerkopslag gevestigd was) verbaast hij zich over zaken die voorvallen. Zo komt André de Vries in het vizier door een compositietekening die niet op hem lijkt en omdat een mobiele telefoon die zich ten tijde van de ontploffing in het gebied bevond, ten onrechte, aan hem wordt gelinkt.

De Vries wordt door de rechtbank tot 15 jaar cel veroordeeld wegens brandstichting, maar in hoger beroep vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs. "Maar hij is nooit gerehabiliteerd", zegt Paalman. De Vries overleed in 2013. "Op zijn sterfbed heb ik beloofd dat we zouden blijven vechten om zijn onschuld aan te tonen."

Tijdens het onderzoek maken Paalman en een collega al melding van de misstanden die ze aantreffen. Het leidt in 2003 tot een intern onderzoek bij de politie, dat later wordt voortgezet door de Rijksrecherche. Die concludeert echter dat het Tolteam prima heeft gefunctioneerd en ontdekt geen onrechtmatigheden. De twee rechercheurs die de melding maakten worden ontslagen.

'Rijksrecherche leverde broddelwerk'

Het rapport zelf is nooit vrijgegeven, maar Paul van Buitenen krijgt het in 2014 toegespeeld. En niet alleen het rapport zelf, maar ook duizenden pagina's aan onderliggende documenten, getuigenverhoren en processen-verbaal. Op basis daarvan concludeert Van Buitenen dat de rechercheurs gelijk hadden.

"Het onderzoek van de Rijksrecherche was broddelwerk. Ze waren er nooit op uit om gerommel met bewijsstukken te onderzoeken. Het onderzoek richtte zich vooral op de vraag of twee rechercheurs hadden zitten liegen." Volgens de klokkenluider is er sprake geweest van 'tunnelvisie' in alle lagen van het opsporingsapparaat. "Er moest en zou een veroordeling komen."

Directie S.E. Fireworks vrijgepleit

Van Buitenen komt ook tot andere opmerkelijke conclusies, die de veroordeelde directieleden van S.E. Fireworks vrijpleiten. De explosie in de vuurwerkopslag was op zichzelf al bewijs dat er te veel en te zwaar vuurwerk lag opgeslagen, zo redeneerden het OM en de rechters. Uit proeven die TNO in 2005 in Polen deed blijkt echter dat ook licht vuurwerk in een gesloten container voor een enorme explosie kan zorgen.

Volgens TNO is er bij de bewuste tests vuurwerk van een zwaardere categorie gebruikt. Maar, een brandweerofficier die bij de proeven aanwezig was verklaart tegenover De Groene Amsterdammer dat er wel degelijk sprake was van licht vuurwerk. TNO zou zich volgens Van Buitenen schuldig hebben gemaakt aan wetenschapsfraude door de ware conclusies te verhullen.

Heropening van het onderzoek

De directieleden van S.E. Fireworks probeerden al twee keer een heropening van hun zaak af te dwingen bij de Hoge Raad. Tevergeefs. Eén van de directeuren, Rudi Bakker, put hoop uit de bevindingen van Van Buitenen. Hij bereidt nu een derde herzieningsverzoek voor.

Ook in de Tweede Kamer vinden de conclusies van Van Buitenen gehoor. Kamerleden van de SP, 50PLUS en de SGP raakten zo onder de indruk dat ze de Onderzoeksraad voor Veiligheid vroegen zich over het rapport te buigen. Die liet echter begin vorige maand weten dat de ramp te lang geleden is voor nieuw onderzoek. Daarmee is de kous voor de drie Kamerfracties alleen nog niet af. Zij willen op zoek naar externe experts die de zaak opnieuw tegen het licht kunnen houden.

Het Amerikaanse bedrijf Uber wil vanaf 2026 zelfrijdende taxi's aanbieden in Europa. Het bedrijf werkt nu samen met de Chinese ontwikkelaar Momenta om dit voor elkaar te krijgen. Maar is Nederland daar klaar voor? "Infrastructuur is goed geregeld."

Ruim 180 Surinamers hebben een verblijfsvergunning gekregen die ze na de onafhankelijkheid in 1975 zijn kwijtgeraakt. Maar door strenge eisen zijn er ook afwijzingen. Dat moet anders, vindt gemeente Amsterdam. "Het leidt tot schrijnende situaties."

Naast de verblijfsvergunningen die zijn afgegeven, zijn er nog ongeveer 25 in behandeling. Een van de mensen die nu al succesvol gebruik heeft kunnen maken van de regeling is Jayant Ganesh uit Den Haag. Hij woonde bijna 25 jaar zonder papieren in Nederland, maar krijgt nu een verblijfsvergunning.

'Ik kon die beslissing niet zelf nemen'

"Ik ben er heel erg blij mee, het neemt alle angst en stress weg. Ik hoef niet meer op de straat te lopen en bang te zijn dat ik word opgepakt en uitgezet", vertelt hij. "Het is een opluchting en het geeft ons ook de erkenning die wij verdienen, gezien het feit dat wij ons Nederlandschap nooit hebben afgestaan."

Ganesh was nog een kind toen Suriname onafhankelijk werd. "Ik kon dus niet de beslissing nemen of ik Nederlander wilde blijven of Surinamers wilde worden."

25 jaar ongedocumenteerd

In 2000 komt hij op zijn 29ste naar Nederland, maar papieren krijgt hij niet. "Gelukkig had ik hier een netwerk van familie en vrienden die mij opvingen. Ik heb meerdere keren bij de IND aangeklopt de afgelopen 25 jaar, maar steeds zonder succes."

Nu Ganesh wel een verblijfsvergunning heeft, voelt hij zich weer een vrij mens: "Ik kan nu legaal werk zoeken, ik kan in aanmerking komen voor een huurwoning en het belangrijkste, ik kan nu gewoon over straat lopen zonder dat ik bang ben dat er iets gebeurt."

Eenmalige speciale regeling

Om Surinamers als Ganesh tegemoet te komen, kwam voormalig staatssecretaris Van der Burg afgelopen jaar met een eenmalige, speciale regeling, waar Surinaamse oud-Nederlanders tussen 1 januari en 1 juli van dit jaar gebruik van kunnen maken.

Iedereen die geboren is voor 25 november 1975, de dag dat Suriname onafhankelijk werd, en die kan aantonen dat hij of zij langer dan 10 jaar in Nederland woont, komt in aanmerking voor een verblijfsvergunning.

500 zaken afgewezen

Maar die laatste eis, 10 jaar onafgebroken in Nederland wonen, zorgt er nu voor dat ruim 500 zaken van Surinaamse oud-Nederlanders zijn afgewezen. Zij konden niet bewijzen dat ze meer dan 10 jaar in Nederland woonden.

"Veel mensen vallen hierdoor buiten de boot", merkt wethouder van Amsterdam Rutger Groot Wassink. Zijn gemeente is verantwoordelijk voor de uitvoering van de regeling.

'Historisch onrecht'

Om deze groep mensen toch te helpen, pleit hij voor het verkorten van de eis, van 10 naar 5 jaar: "Zodat meer mensen gebruik kunnen maken van deze regeling."

"We hebben het hier over Nederlanders die ten onrechte niet de Nederlandse status hebben gekregen", gaat de wethouder verder. "Ik vind dat historisch onrecht en dat kunnen we nu rechtzetten."

Schrijnende situaties

Hij voorziet grote problemen voor deze groep als ze ongedocumenteerd blijven. "Het is voor die mensen buitengewoon vervelend en het leidt ook tot schrijnende situaties."

"Ze moeten dan illegaal wonen, illegaal werken en ze hebben geen toegang tot zorg. Het is een buitengewoon ingewikkeld bestaan voor deze mensen", aldus Groot Wassink.