Vertrouwelijk RIVM-rapport bevestigt gevaar verspreiding coronavirus via ventilatie: 'Dit is het missende puzzelstukje'

Een oorzaak van een corona-uitbraak in een verpleeghuis in Maassluis, waarbij zes bewoners overleden, is mogelijk verkeerde ventilatie. Dat blijkt uit een RIVM-notitie, in handen van EenVandaag. In het ventilatiesysteem zijn delen van het virus ontdekt.

Hoewel er streng bezoekbeleid was, het personeel chirurgische mondkapjes droeg en er gebruik wordt gemaakt van een modern ventilatiesysteem, werd verpleeghuis De Tweemaster in Maassluis hard getroffen door een corona-uitbraak. Op één afdeling werden 17 bewoners en 18 medewerkers ziek. Het virus kostte aan zes bewoners het leven.

Coronavirus in filters ventilatiesysteem

GGD Rotterdam-Rijnmond onderzocht het ventilatiesysteem na de grote uitbraak eind juni en rapporteerde daarover aan het RIVM. Uit dat onderzoek kwam naar voren dat er op het gaas van het ventilatiesysteem en de airco in een huiskamer van het verpleeghuis deeltjes van het coronavirus (SARS-CoV-2 RNA) zaten, blijkt uit een vertrouwelijke update van het RIVM, in handen van EenVandaag.

Longarts Hans in 't Veen verdenkt ventilatiesystemen al langer als mogelijke verspreider van het virus en hoopt dat nu de laatste twijfel verdwijnt. "Dit is het missende puzzelstukje. Dit aangetoonde verband is hetzelfde als het vinden van DNA bij een misdrijf. Het bewijs is geleverd. Je moet wel heel krom redeneren als je nu nog denkt dat ventilatiesystemen geen rol spelen."

'Het is nog beter om gewoon de ramen open te zetten'

Volgens het RIVM is er in dit verpleeghuis sprake van recirculatie van de lucht in één ruimte. "Er is via het ventilatiesysteem geen verbinding met andere kamers. (...) Zowel de ingaande als de uitgaande lucht wordt door filters gezuiverd."

Ventilatiedeskundige Peter Uges noemt dat onzin. "Die ruimtes zouden moeten worden geventileerd met 100 procent buitenlucht." De filters houden het virus volgens hem niet tegen. "Het is nog beter om gewoon de ramen open te zetten."

RIVM houdt poot stijf

Na renovatie kreeg de afdeling waar het om gaat een energiezuinig ventilatiesysteem waarbij de lucht wordt gerecirculeerd in één ruimte. Zo wordt de vieze viruslucht gewoon weer teruggepompt in de kamers, zegt ventilatie-deskundige Peter Uges. "En ondertussen houdt het RIVM z'n poot stijf."

Artsen-microbiologen van het Franciscus Gasthuis en Vlietland brachten andere zorginstellingen al op de hoogte van de bevindingen. Het verpleeghuis in Maassluis wil zelf niet op de huidige situatie reageren. En het RIVM zegt te wachten op het vervolgonderzoek van GGD Rotterdam-Rijnmond.

Blinde vlek

Het gaat Hans in 't Veen, allemaal niet snel genoeg. Hij maakt zich al maanden grote zorgen over de invloed van luchtverversing op besmettingen.

Haast is nu geboden, zegt de longarts. "De herfst is al in aantocht. Als dit nu niet daadkrachtig wordt aangepakt ben ik bang dat er meer uitbraken komen in verpleeghuizen." Volgens In 't Veen mag dit belangrijke signaal niet genegeerd worden.

Onduidelijkheid over ventilatiesystemen

Er zijn in Nederland 2350 verpleeghuislocaties, maar onduidelijk is hoeveel installaties lucht recirculeren (hergebruiken) omdat er tientallen verschillende ventilatie- en klimaatsystemen in gebruik zijn.

Brancheorganisatie ActiZ heeft een nieuwe RIVM-richtlijn rond ventilatie direct gedeeld met de leden. Maar zorgorganisaties inventariseren zelf per locatie welke maatregelen mogelijk of nodig zijn.

Drie manieren van besmetting

Volgens longarts In 't Veen zijn er drie manieren om het virus te verspreiden en besmet te raken. "Via oppervlaktes, daarom wassen we onze handen. Via de grote druppels, daarom houden we anderhalve meter afstand. Maar dus ook via aerosolen, kleine druppels die je kunt bestrijden met goede ventilatie en voldoende buitenlucht." Voor dat laatste is te weinig aandacht. Maar daar hoorden we het RIVM niet over, zegt In 't Veen. "Het is echt een blinde vlek."

Al in mei schreven 237 internationale wetenschappers een brandbrief aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). De boodschap was: neem de verspreiding van het virus via aerosolen, die derde manier, nu eindelijk eens serieus.

'Er wordt veel te weinig geluisterd naar de praktijk'

Ventilatie-deskundige Peter Uges lag er weken geleden al wakker van. "Je hoort al die mensen die overlijden, dan wordt er gediscussieerd over mondkapjes, maar er móést toch meer zijn?" Hij wist zeker dat het ook aan de ventilatiesystemen moest liggen. "Het was vreselijk dat dat niet serieus genomen werd."

"Waarom kan het RIVM niet zeggen: 'Sorry we hebben het verkeerd gezien'? Ze houden hun poot stijf tot ze niet verder kunnen, en dan moeten ze schoorvoetend toegeven. De regering had volgens mij nog niet eens gehoord van het woord 'ventilatie'. Er wordt veel te weinig geluisterd naar de praktijk."

Luchten, luchten, luchten

De oplossing zou volgens Peter Uges heel simpel zijn. "Kijk eens of je de bestaande installatie kunt ombouwen om volledig te ventileren met buitenlucht. Het RIVM zou dit gewoon moeten verplichten in verzorgingshuizen."

Het is nog niet bekend wanneer de GGD aanvullend onderzoek publiceert, tot die tijd is de boodschap van de ventilatie-expert is duidelijk: "Luchten, luchten, luchten, die troep moet het pand uit."