Op de spoedeisende hulp staan artsen voor hete vuren. Niet alleen in de behandelkamer, maar ook daarbuiten: ze krijgen namelijk vaak te maken met agressie. In zulke mate dat sommige ziekenhuizen nu beveiligers met steekwerende vesten en camera's inzetten.

In het Slingeland Ziekenhuis in Doetinchem zijn beveiligers voortaan uitgerust met steekwerende vesten en camera's, omdat de agressie richting het ziekenhuispersoneel toeneemt.

'Nog steeds een groot probleem'

Dat artsen op de spoedeisende hulp (SEH) te maken krijgen met agressie vanuit patiënten of bezoekers is geen nieuw gegeven, zegt bestuurslid David Baden van de Nederlandse Vereniging van Spoedeisende Hulp Artsen. "11 jaar geleden was dit een onderwerp waar veel aandacht voor was. We zien dat het nog steeds net zo'n groot probleem is, alleen is er nu minder aandacht voor."

In het Utrechtse Diakonessenhuis, waar Baden zelf als arts op de SEH werkt, zijn nog geen maatregelen genomen tegen agressie. "Ik denk dat wij proberen te voorkomen dat je dat soort geweldsvoorkomende attributen nodig hebt." Maar ook daar hebben de artsen er zeker mee te maken, weet Baden uit ervaring.

Bedreigingen en vechtpartijen

"Van verwensingen - 'Het duurt te lang. Als het niet sneller gaat, dan komen wij eraan' - tot bedreigingen - 'Als je me nu niet helpt, dan doe ik je wat aan' - tot echt gevallen waarbij de mensen geslagen worden of we echt in een vechtpartij raken met patiënten", vertelt de arts. "Helaas is dat niet iets wat zelden is, het is eigenlijk wel wekelijks of misschien wel dagelijks."

Dat mensen op de spoedeisende hulp soms agressief zijn, is volgens hem wel te verklaren: "Ik denk dat het sowieso in de acute zorg gaat over mensen die met heftige emoties te maken hebben, veel pijn. Maar het gaat er misschien ook om dat we het met z'n allen moeilijk vinden om te accepteren dat zorg niet altijd gaat op het tempo dat jij wilt en dat zorgt ook wel voor agressie."

Veranderende maatschappij

Eva Cordemeyer is verpleegkundig specialist op de SEH en merkt dit ook: ze werkt al 15 jaar in het Diakonessenhuis en ziet dat de agressie is toegenomen. Ook zij denkt dat de veranderende samenleving hier een rol in speelt. "Ik denk dat de maatschappij sneller is geworden in de afgelopen 15 jaar, waarbij het liefst alles nu zo snel mogelijk gaat."

"Als je moet wachten en je ziet niet waarom je wacht, dat doet iets met mensen. Als jij ziet dat je partner of je kind pijn heeft, denk je op een gegeven moment ook: nou, doe eens wat", legt Cordemeyer uit. "Het eerste wat wegvalt bij stress en frustratie is je gehoor. Dus ja, dan kan je praten, maar dat is misschien helemaal niet geland."

Bewust omgaan met patiënten

Volgens Baden ligt de oplossing voor de agressie zowel bij de artsen als bij de patiënten. Zo gebruiken ze bij het Diakonessenhuis geen 'Zweedse banden' meer om de patiënt vast te leggen op een bed, vertelt de SEH-arts.

"We zorgen er ook voor dat we heel bewust omgaan en kijken: is deze patiënt rustig genoeg om mee te kunnen praten, of is hij zo onrustig - en is er bijvoorbeeld sprake van een drugs of drank - dat we even een slaapmiddel moeten geven", legt hij uit. "Als dat middel na 2 tot 3 uur weer is uitgewerkt, wordt de patiënt vaak veel beter wakker."

'Nu zijn de grenzen bereikt'

Maar helemaal alleen kan het ziekenhuis het niet, benadrukt Baden. "We willen toch ook wel hulp van de politie en de politiek om in bepaalde patiëntencategorieën, die maar agressie blijven vertonen, toch echt te kunnen zeggen: 'Oké, nu zijn de grenzen bereikt.'"

De SEH-arts legt uit dat artsen patiënten soms niet meer willen behandelen: "Het is natuurlijk ook heel vreemd dat je mensen moet blijven zien terwijl ze bij wijze van spreken die ochtend medewerkers hebben geslagen. En dat je ze 's avonds gewoon weer terug moet zien op een poli of op een afdeling, om hulp te bieden. Dat geeft ook wel een hele moeilijke spagaat waarin je in zit."

Met politie naar de patiënt toe

Hoe hij het dan voor zich ziet? "Dat we bijvoorbeeld zeggen: 'Nou, u bent zo agressief geweest, kom niet meer naar het ziekenhuis.' Dan gaan we bijvoorbeeld met teams naar iemand toe, met de politie meteen erbij en kijken we alleen het hoogstnoodzakelijke na en voor de rest heeft diegene even een time-out."

Dat is zowel voor de artsen als voor de patiënten prettiger, zegt Baden. "De impact van zulke maten van agressie op de afdeling is enorm groot. Die is denk ik niet in verhouding tot de hulp die we ook wel willen leveren aan mensen, ondanks hun agressie."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."