Polen sjoemelen op grote schaal met werkloosheidsuitkeringen, zo meldt Nieuwsuur. Met valse handtekeningen, nepsollicitaties en adresfraude weten ze enorme bedragen aan WW te ontvangen. Malafide tussenpersonen helpen hen om het UWV om de tuin te leiden. Tegen betaling doen zij alles om te verhullen dat Poolse uitkeringsontvangers niet in Nederland zitten, maar gewoon in Polen. Volgens Nieuwsuur weet het UWV weet al sinds 2012 van deze fraude, maar houden zij de informatie binnenskamers.

"Als er meer dan zestig Polen op hetzelfde adres ingeschreven, die allemaal WW incasseren, dan moet er toch een lampje gaan branden?", verzucht Brandpunt-presentator Aart Zeeman. Vijf jaar geleden was het land te klein toen bleek dat Bulgaren misbruik maakten van toeslagen. Brandpunt en RTL Nieuws brachten deze Bulgarenfraude destijds aan het licht. De kwestie wekte brede maatschappelijke verontwaardiging en droeg bij aan het latere vertrek van staatssecretaris Weekers van Financiën.

Gratis geld uit Holland

"Ik had een enorm déjà vu-gevoel", zegt Zeeman. "Daar gaan we weer." Onder de kop 'Gratis geld uit Holland' kopte hij het verhaal over de Bulgaren in Brandpunt. Hij vertelt hoe de fraude zie zij pleegden in zijn werk ging. "In Bulgarije werden mensen geronseld, met busjes naar ons land gebracht en vervolgens ingeschreven op een adres in Nederland. Daarna werd een burgerservicenummer aangevraagd en een bankrekening. Daarmee vroegen ze allerlei toeslagen aan." Het verbaasde Zeeman met hoeveel gemak de Bulgaren voor duizenden euro’s konden frauderen. "Er zaten zulke grote gaten in het systeem, het leek bijna op uitlokking."

De overheid zag veel dingen over het hoofd. "Er werd geen rekening gehouden met diensten die mensen ook kunnen gebruiken binnen de EU, maar buiten Nederland. De Bulgaren konden belastingtoeslag opeisen, en die ook krijgen." RTL Nieuws belichtte de Nederlandse kant, terwijl Brandpunt het verhaal vanuit Bulgarije bracht. "We zagen daar mensen met oranje betaalkaarten lopen. Ze waren zich van geen kwaad bewust. Nieuwsuur moest nu met verborgen camera beelden opnemen, maar wij liepen gewoon openlijk rond." Hun communistische verleden had daar volgens Zeeman mee te maken. "Na dat systeem waren ze ook gewend om ver voor hun toeslagen te rijden. Nu moesten ze alleen naar Nederland."

Te weinig besef bij overheid

Zeeman won in 2014, samen met Siebe Sietsma van RTL Nieuws, De Loep voor het Bulgaren-verhaal, de prijs die de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ) uitreikt voor de beste onderzoeksjournalistieke producties.

Ondanks de grote aandacht toen, is er volgens hem niet veel veranderd bij de overheid, zoals nu weer blijkt. "Het besef bij overheidsinstanties is onvoldoende ontwikkeld. De basisadministratie blijft blijkbaar liever bovenop hun informatie zitten." Bijvoorbeeld het delen van adresgegevens zou fraude al aan het licht moeten brengen. "Iedereen zit op zijn eigen informatie en die willen ze niet uitwisselen. Het zou me ook niet verbazen als over een paar maanden, of een jaar, weer zoiets gebeurt."

6 jaar na de geruchtmakende 'stikstofuitspraak' van de Raad van State ligt er sinds een kleine week eindelijk een pakket aan plannen op tafel. Maar onder juristen, milieuactivisten én boeren zijn er twijfels. "Nederland komende 5 jaar nog niet van slot."

"Het is een enorme draai en een mooie stap", zegt boerin Chantal Farjon. Haar melkveebedrijf met 160 koeien in het Overijsselse Bruchterveld zou gered zijn als de stikstofregels worden opgerekt zoals landbouwminister Femke Wiersma nu voorstelt. "Maar ik denk dat het venijn in de details zit."

'Rechtszaken beangstigend'

Chantal is een van de 2.500 zogeheten PAS-melders. Dat zijn boeren die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen natuurvergunning hoefden aan te vragen voor activiteiten met een beperkte stikstofuitsoot. Chantal breidde haar boerderij in 2015 uit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 werd haar bedrijf in één klap illegaal.

De overheid zoekt al jaren naar een manier om de PAS-melders te 'legaliseren', omdat het buiten hun schuld gebeurde. Maar milieuorganisaties als Mobilisation for the Environment (MOB) denken daar anders over en proberen via de rechter boeren als Chantal te laten stoppen. "Beangstigend", noemt ze de dreiging die nog altijd boven haar hoofd hangt.

Minister wil regels oprekken

Minister Wiersma presenteerde eind vorige maand haar langverwachte stikstofbeleid. In 2035 moet de hoeveelheid stikstof die boeren, bedrijven en het verkeer uitstoten zijn gehalveerd ten opzichte van 2019. Er komen vrijwillige regelingen voor boeren, een nieuw vergunningstelsel en verduurzaming in de industrie en het verkeer.

Ook wil ze de stikstofregels oprekken, de zogeheten rekenkundige ondergrens. Daarmee zijn veel PAS-melders in één keer geholpen. Strenger wordt Wiersma bij kwetsbare natuurgebieden zoals de Veluwe en De Peel. Daar komt een regionale aanpak, met onder meer een regeling voor boeren om vrijwillig te stoppen en 'extensivering', oftewel minder dieren per hectare.

Stikstofexpert is kritisch

Ralph Frins is universitair hoofddocent omgevingsrecht aan Tilburg University en een van de stikstofexperts in Nederland. Hij is kritisch: "De recente uitspraken van de Raad van State en de rechtbank in de Greenpeace-zaak maken duidelijk dat er nu stappen gezet moeten worden. We weten al decennia dat er maatregelen nodig zijn, maar de stappen tot nu toe zijn veel te klein."

Volgens hem lijkt het erop dat Wiersma het laat aankomen op nieuwe rechtszaken. En dan moet je, zo zegt Frins, kunnen aantonen dat je als overheid voldoende stappen zet. "De landsadvocaat zegt zelf dat dit pakket hooguit in een paar gebieden kan werken. Nota bene de landsadvocaat, die de overheid ook heeft verdedigd in de recente Greenpeace-zaak, waartegen het kabinet in beroep gaat."

'Dit is nieuw kleuterplan'

Milieuactivist Johan Vollenbroek oordeelt vernietigend over de plannen. Het was zijn organisatie MOB die de zaak aanspande tegen het PAS-systeem, waarin de Raad van State de ingrijpende 'stikstofuitspraak' deed. "Ook dit nieuwe kleuterplan is in strijd met de habitatrichtlijn. De eerstkomende 5 jaar gaat Nederland niet van het slot, omdat er gewoon geen stikstofruimte is om vergunningen te verstrekken."

Hij noemt het 'bizar' dat het kabinet de eisen van de rechter negeert. De rechtbank heeft volgens hem duidelijk gemaakt dat Nederland in 2030 de helft minder stikstof moet uitstoten, en niet pas in 2035. Minister Wiersma laat hem geen andere keuze dan een juridische weg te bewandelen, vindt Vollenbroek. "Onze intentie is simpel: we willen de natuur redden."

'Chantage door MOB'

Maar volgens melkveehouder Chantal gaat de wens om de natuur te redden ten koste van bedrijven zoals die van haar. "We hebben het idee dat wij heel goed bezig zijn. We hebben extra land per koe en we doen aan natuurbeheer, met drones vliegen we over het land om nesten te beschermen."

De boerin vindt het daarom onbegrijpelijk dat Vollenbroek en zijn milieuorganisatie via de rechter probeert af te dwingen dat zij moet stoppen haar bedrijf. "Ze zijn niet tevreden over het pakket van de minister. En dan chanteren ze de minister door boeren aan te pakken. En de natuur is er nog steeds helemaal niks mee opgeschoten."

Bij kabinet aankloppen?

"Zij moet met haar zorgen bij zowel de provincie als het kabinet aankloppen", reageert Vollenbroek. "Ik hoop dat zij gaat inspreken in de Tweede Kamer, laat weten dat dit plan het niet gaat redden. Ik hoop dat ze dat gaan doen, want dat betekent dat als er echt een goede oplossing komt, wij kunnen stoppen met al onze procedures."

Hij zegt dat MOB jaren geleden al een plan heeft ingediend voor 'een complete herstructurering van de landbouw, waarbij de stikstofuitstoot fors omlaag gaat'. Dat zou volgens hem 24 tot 30 miljard euro kosten. "Economisch gezien levert het winst op. Nederland zou volgens een economische studie welvarender zijn met een veel kleinere veestapel. Je moet eventjes flink investeren, maar dan hebben we ook wat. En dan komen we van het stikstofslot."

Friese verzetstrijders brachten tijdens de Tweede Wereldoorlog talloze, vaak Amsterdamse, Joden naar de dorpen Bontebok en De Knipe. 80 jaar later leeft de geschiedenis daar nog enorm, vooral bij mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt.