De arbeidsongeschiktheidsbeoordelingen door uitkeringsinstantie UWV zijn in de helft van de gevallen onzorgvuldig. Met als gevolg dat mensen mogelijk een verkeerde, geen of juist te hoge uitkering krijgen. EenVandaag sprak met tientallen betrokkenen.

'De kwaliteit van onze dienstverlening is niet op orde', schrijft het UWV zelf in maart van dit jaar in een interne memo die in handen is van EenVandaag. De uitkeringsinstantie kampt met grote achterstanden bij het wegwerken van dossiers, dat is bekend. Maar er worden in de beoordelingen ook heel veel fouten gemaakt.

'Schadelijk voor klanten'

De overheidsorganisatie noemt dat zelf 'verontrustend'. "Een slechte kwaliteit van dienstverlening is uiteindelijk altijd schadelijk voor onze cliënten."

Het kan overigens ook dat de Staat daardoor veel te veel betaalt, omdat sommige mensen juist onterecht arbeidsongeschikt worden verklaard.

UWV-klokkenluider

Een paar maanden geleden meldt een klokkenluider zich bij EenVandaag. Deze persoon is zelf werkzaam als arbeidsdeskundige bij uitkeringsinstantie UWV.

De klokkenluider zet grote vraagtekens bij de manier waarop het UWV arbeidsongeschiktheidsbeoordelingen uitvoert. "Het is van begin tot het eind een schatting. Vaak zie je dat de wegingen op alle aspecten niet correct zijn. Het heeft verstrekkende gevolgen voor de klant. Heel veel mensen verliezen hierdoor hun huis en gezinnen vallen uit elkaar."

Fouten of gebrekkige onderbouwing in dossiers

Dat er veel fout gaat, blijkt ook uit een steekproef van het UWV zelf van het tweede kwartaal vorig jaar. Daarbij zijn 114 dossiers tegen het licht gehouden, waarbij in 48 procent van de dossiers een of meerdere gebreken werden vastgesteld die gemaakt waren door de procesbegeleider (fouten in 24 procent van de dossiers), verzekeringsarts (30 procent) en arbeidsdeskundige (20 procent).

De vastgestelde fouten van de procesbegeleider hebben direct gevolgen voor de uitkering van arbeidsongeschikten, want die hebben onder meer gevolgen voor het berekenen van recht, duur, hoogte van de uitkering en de registratie daarvan. 'De beoordeling is dan fundamenteel onjuist', zo is te lezen in het rapport. De beoordelingen van verzekeringsartsen en arbeidsdeskundigen blijken regelmatig oncontroleerbaar en slecht onderbouwd.

Systeem onwetenschappelijk

Het zijn niet alleen de beoordelingen, maar ook het systeem dat wordt gebruikt waar het volgens de klokkenluiders en diverse deskundigen misgaat. Arbeidsongeschikten kunnen volgens het computersysteem theoretisch functies uitoefenen, die voor hen fysiek niet eens mogelijk zijn. Op basis daarvan wordt wel bepaald in welke mate ze arbeidsongeschikt zijn.

Er is bovendien volgens de betrokkenen sprake van willekeur. Het kan afhankelijk zijn van de UWV-medewerker en de regio waarin je woont, wat de uitkomst is en hoeveel procent je arbeidsongeschikt wordt verklaard. Dat terwijl het besluit voor mensen grote impact heeft.

'Beoordelingsmethode is onwetenschappelijk'

"Ik snap dat de klant zich niet gehoord en gezien voelt, en zich ook niet herkent in wat er met hem gebeurt", vertelt de klokkenluider. Volgens hem is de methode waarmee mensen worden beoordeeld onwetenschappelijk. "Mensen worden niet altijd fysiek gezien en alleen beoordeeld op de aanwezige dossiers."

Er wordt nauwelijks getest wat mensen kunnen tillen, duwen, dragen en cognitief aankunnen. "Of het nou om een mentaal aspect of een fysiek aspect gaat, je zou getest moeten worden."

Fysiek testen

Bewegingswetenschapper van het Amsterdam UMC Paul Kuijer pleit al langere tijd voor het belang van fysiek testen van arbeidsongeschikten. Het UWV werkt met een 'functionele mogelijkhedenlijst', een FML, daarmee wordt ingeschat wat iemand wel of niet kan. Maar de normen van deze lijst kloppen volgens Kuijer niet.

"Dan krijgen mensen soms beroepen en functies te horen die zelfs niet voor gezonde werkenden gezond zijn. Dus dan krijg je uit het computersysteem een aantal functies, waarvan we weten dat ook gezonde mensen dat niet volhouden. Dus dat is natuurlijk volstrekt onwenselijk." Kuijer pleit voor de zogenoemde FCE-test, waarbij mensen worden blootgesteld aan lichamelijke testen.

Stijgend aantal WIA-rechtszaken

Zo'n test voorkomt ook de bezwaren en rechtszaken die bakken geld kosten en mensen die al ziek zijn heel veel stress geven. Dit ziet ook Lieke Wajon van stichting Belangenbehartiging Sociale Zekerheid in Nijmegen. Die stichting staat UWV-slachtoffers die bezwaar willen maken bij.

"We krijgen heel veel hulpvragen. Ik denk dat ik er misschien wel een beetje te veel mee te maken heb gehad om er echt van te schrikken. Het is zeker wel zo dat inderdaad sommige zaken je heel erg aangrijpen", vertelt Wajon.

Honderden zaken per jaar

Uit een selectie van de WIA-uitspraken op Rechtspraak.nl blijkt dat sinds de invoering van de WIA in 2005 het aantal zaken stijgt naar honderden per jaar.

"Vaak wordt het excuuszinnetje gebruikt in de spreekkamer, dat je er tegen in bezwaar mag gaan. Maar mensen verzanden dan vaak en weten niet goed hoe ze bezwaar moeten maken", vertelt de klokkenluider. Dat is de ervaring die arbeidsongeschikten ook aan ons vertellen.

Interne discussies

Wajon heeft zelf ook bij het UWV gewerkt. Waar ze destijds intern tegenaan liep, dat verschillende afdelingen anders denken over hoe mensen moeten worden beoordeeld, ziet ze nu ook in haar praktijk terug.

"Wat ik bijvoorbeeld heb meegemaakt, is dat afdelingen onderling ook aan het discussiëren zijn van hoe het moet worden opgelost. Dat ze het onderling ook niet eens zijn met elkaar. De een vindt dat de ander het werk moet doen, de ander vindt dat de een het werk moet doen. Ik begrijp dat ze het druk hebben, maar ik vind het nog steeds niet goed dat het zo gebeurt."

'Stop per direct met dit systeem'

De klokkenluider pleit voor het volledig stoppen met beoordelingen tot het UWV het lek boven heeft en het systeem klopt. "Ik snap dat mensen er wanhopig van worden. Ik vind het ook heel pijnlijk."

Hij vult aan: "Ik hoop dat er spoedig iets verandert, zowel voor mijn collega's in de uitvoering als voor de burger. Want er wordt veel onrecht aangedaan. Ik lig hier wel wakker van. Ik vind dat je als overheid de gouden standaard moet leveren en ik ben van mening dat die nu niet wordt geleverd."

'Niet verkeerd beoordeeld'

Chantal Gielen, directeur Arbeid en Gezondheid van het UWV, reageert op de bevindingen en kritiek. Volgens haar hoeft het feit dat de steekproef uitwijst dat bijna de helft van de dossiers fouten of slechte onderbouwingen bevatten niet te betekenen dat arbeidsongeschikten ook verkeerd zijn beoordeeld.

"De beoordeling hoeft niet onnauwkeurig te zijn als het niet nauwkeurig op papier staat. En diezelfde persoon die probeert eigenlijk zijn tijd zo efficiënt mogelijk te verdelen tussen het zien van mensen, het spreken van mensen en het zo goed mogelijk opschrijven." De werkdruk is hoog, zo legt ze uit.

Afgehandelde dossiers niet herzien

Opnieuw de al afgehandelde dossiers gaan beoordelen, ziet ze dan ook niets in. "Alles van de afgelopen jaren opnieuw gaan doen levert, denk ik in alle eerlijkheid, weinig op. Daarmee doen we ook de hele grote groep, die nu op dit moment ons nodig heeft, tekort. Wetende dat hoe sneller je mensen helpt, hoe groter het effect is."

Bovendien laat de directeur weten dat het altijd mogelijk is om bezwaar te maken en beroep aan te tekenen.

Afhankelijk van wetswijziging

Gielen is wel kritisch op het systeem en zou dat graag aangepast zien. "Wij zien dat dit niet de ideale manier is om de vertaling te maken van beperkingen naar wat iemand kan. Vooral omdat de aansluiting met de cliënt gewoon lastig is. Mensen die horen het en die begrijpen niet per definitie hoe dat aan elkaar hangt en wat er van ze verwacht wordt. Dan zou ik zeggen: kom met iets wat daar beter op aansluit, wat niet meer theoretisch is."

Het UWV is daarbij volgens haar wel afhankelijk van een wetswijziging. Begin dit jaar is er een onderzoek gepresenteerd met daarin drie richtingen om het WIA-stelsel te verbeteren. Daar zal een nieuw kabinet mee aan de slag moeten. De komende jaren zal het huidige systeem nog gebruikt blijven om arbeidsongeschikten te beoordelen. Volgens Gielen wordt er binnen het UWV hard gewerkt aan verbeteringen.