AVROTROSBron: ANP
Coronavirus

Toch maar weer handen schudden en 3 zoenen geven? Dit is waarom we coronagewoontes loslaten

Esther Lamers
Pim Pauwels

In je elleboog niezen, geen handen meer schudden en afstand houden. Van alle gewoontes die we onszelf tijdens de coronacrisis hebben aangeleerd, lijken de meeste tot het verleden te behoren.

Gedragsexperts weten wel waarom. Bepaalde gedragingen worden namelijk niet een gewoonte door het simpelweg vaak te doen, zeggen gedragswetenschappers Inge Merkelbach en Andrea Evers. Daar komt meer bij kijken.

Onnatuurlijk gedrag

Bij het aanleren van nieuw gedrag is het volgens de gedragsdeskundige Inge Merkelbach van de Erasmus Universiteit vooral van belang of een gewoonte prettig aanvoelt. "Een gewoonte moet makkelijk, aantrekkelijk en natuurlijk zijn", zegt ze.

Wie bijvoorbeeld vaker wil fietsen, moet dit zo aantrekkelijk en makkelijk mogelijk maken. "Koop een mooie fiets of leg de fietssleutel van tevoren klaar. Maar hoe leuk we iets ook maken, niet alles kan een gewoonte worden. Altijd op handen en voeten lopen zou nooit lukken, omdat dat niet natuurlijk is."

Uitlegvideo: corona maar ook nu gewoon muteren, maar is dat erg?

Sociale wezens

Juist daardoor is het zo moeilijk om van de 'coronagewoontes' vaste gewoontes te maken, zegt Merkelbach. "De gedragsregels hadden een groot effect op ons sociale leven. Maar mensen ontlenen juist een groot stuk van hun identiteit aan sociale interactie."

Logisch dat we veel gewoontes ook weer snel hebben losgelaten, zegt ze. "Het sociale element is zo onderdeel van het menszijn, dat een gewoonte maken van iets dat hier tegenin gaat heel moeilijk is."

Omgeving speelt een rol

Ook hoe de omgeving reageert en is ingericht op gedrag, speelt een belangrijke rol bij het aannemen van gewoontes, legt Andrea Evers uit. Zij is hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden.

Niks herinnert ons meer aan de gewoontes die we in de coronatijd onszelf aanleerden, zegt ze. "De gedragsregels worden niet meer gecommuniceerd. Het centrale coronabeleid is losgelaten. Het is nu je eigen verantwoordelijkheid."

Bron: EenVandaag
Andrea Evers

Dierlijk instinct

We worden dus niet meer op de gewoontes gewezen. Dat betekent overigens niet automatisch dat mensen hun eerder aangeleerde gewoontes laten varen. "Maar dat gebeurt wel als je dat doet bij gedragingen die mensen intrinsiek niet leuk vinden."

"Niemand vindt het dragen van een mondkapje leuk. Als daar geen beloning of regel tegenover staat, laten mensen het los", aldus de gezondheidspsychologe, die spreekt van een 'biologisch principe of dierlijk instinct in de mens'.

Ongeschreven regels

Er is nog een andere belangrijke voorwaarde waardoor mensen handelingen die ze niet leuk vinden toch eigen maken. Dan gaat het om de rol van ongeschreven regels. Evers wijst op de Aziatische cultuur, waar het dragen van een mondkapje als normaler wordt gezien dan in de westerse cultuur.

"Een mondkapje is in de Aziatische cultuur een middel om anderen te beschermen. Ben je verkouden, dan draag je een mondkapje, vindt men daar. Die ongeschreven regel ken je bij ons niet. Dus als het niet hoeft, dragen we het ook niet."

Niet alle gewoontes weg

Niet alle gewoontes uit de coronatijd zijn verdwenen. Zo werken veel Nederlanders nog altijd regelmatig thuis en voelt niet iedereen zich even gemakkelijk bij het schudden van handen of het geven van drie zoenen.

"En bij de huisarts heb je nu vaak de mogelijkheid om een videoconsult in te plannen", voegt Evers toe. "Dat soort veranderingen hadden zonder de coronacrisis jaren geduurd." Volgens haar zijn deze gewoontes wél blijven hangen, omdat men er voordeel aan heeft, zoals een betere toegankelijkheid van de zorg.

Urgentie

Eigenlijk kunnen we niet spreken over nieuwe gewoontes, vindt Merkelbach. "Een crisis is natuurlijk een groot moment voor gedragsverandering. Zeker als er urgentie gevoeld wordt, wordt gedrag makkelijk veranderd. Maar dat zegt nog niks over onze gewoontes."

Zodra de urgentie vervalt, vallen mensen in hun gedrag snel weer terug. "Dan kun je eigenlijk zeggen dat sommige gedragingen nooit echt een gewoonte zijn geweest."

Snel afleren

Dit merkt de gedragsexpert ook aan haar eigen gedrag. "Op het afstand houden let ik eerlijk gezegd niet meer," bekent ze.

"Ik was laatst in Duitsland. Daar moet je nog wel een mondkapje op in openbare ruimtes. Dan merk je hoe snel je iets afleert. Ik moest mijn mondkapje echt zoeken."

Bron: EenVandaag
Inge Merkelbach

Oppakken van coronagewoontes

Zowel Merkelbach als Evers verwachten dat het bij een eventuele lockdown moeilijker wordt om de coronagewoontes weer op te pakken. "De urgentie en de saamhorigheid die we eerst sterk voelden, zijn nu voor een groot deel verdwenen", zegt Merkelbach.

De opdracht om de mensen hun coronagewoontes bij een eventuele nieuwe coronagolf opnieuw aan te leren, ligt volgens haar bij de politiek. "Maar dat kan nog wel eens problemen opleveren", voegt Evers toe. "Want het beleid is nu gericht op de eigen verantwoordelijkheid. Het is echter een illusie dat je daarmee gedragsverandering op gang brengt."

Cor en Odile van Aanholt zijn vader en dochter, en allebei succesvol in de zeilsportBron: EenVandaag
Cor en Odile van Aanholt zijn vader en dochter, en allebei succesvol in de zeilsport

Is het aanleg op opvoeding? Er zijn veel Nederlandse families waarin topsport wordt 'doorgegeven'

In de topsport zijn voorbeelden genoeg van families waarin kinderen in de voetsporen van hun ouders treden. Denk aan coureurs Jos en Max Verstappen, voetballer Patrick Kluivert en zijn zonen of de zeilfamilie Van Aanholt.

Zeilster Odile van Aanholt won vorig jaar samen met Annette Duetz goud op de Olympische Spelen in Parijs. Ze trad als jongste van de familie in de voetsporen van haar vader Cor, die op de Spelen van 2000 in Sydney zeilde, en van haar zus Philipine, die er in Londen en Rio de Janeiro bij was. Ook haar broers Ard en Just zeilen, en niet zonder succes. Een zeker talent voor zeilen zit in de familie, kun je wel zeggen. Maar hoe zit dat eigenlijk?

50-50

"Topsport wordt mede bepaald door je genenpakket", bevestigt Hidde Haisma. Hij is medisch bioloog en geneticus en verdiept zich al jaren in die vraag. "De ene helft is genetisch bepaald, de andere helft komt door je omgeving."

Zonder het goede DNA zal iemand nooit een topsporter worden, daar is Haisma van overtuigd. "We hebben ongeveer 20.000 genen en we weten dat er zo'n 200 bij topsporters anders zijn dan bij gewone mensen."

00:00
/
00:00
Nederland kent veel families waar topsport wordt 'doorgegeven', maar zit dat in de genen?

Genenpakket

Het verbaast Haisma dan ook niets dat de familie Van Aanholt zulke goede zeilers heeft voortgebracht. "Als jij in een zeilfamilie opgroeit, word je sowieso vertrouwd met de zeilsport. Maar daarnaast denk ik dat ze allemaal een bepaald genenpakket hebben dat ze heel geschikt maakt voor, in dit geval, de zeilsport."

Dat heeft met meer te maken dan kracht en uithoudingsvermogen, denkt hij. "Zeker zo belangrijk is hun mentale vorming, waardoor ze een goed inzicht hebben in hoe ze die baan het beste kunnen bezeilen om uiteindelijk kampioen te worden."

'Schaken op het water'

Odile van Aanholt gelooft ook dat haar talent genetisch is bepaald, zegt ze. "Het is fysiek én mentaal. Zeilen wordt ook wel schaken op het water genoemd. Ik denk dat ik het doorzettingsvermogen heb meegekregen van mijn vader, maar ook het analytisch denken."

Ze ziet het als een groot voordeel dat anderen haar voorgingen in de familie. "Het heeft sowieso geholpen dat ik er door hen in kan geloven. Ik zag bij mijn vader, zus en broers dat het kon, dat zoiets als de Spelen denkbaar is. Dat maakt een droom realistisch."

Zeilbaby

Ze is getrouwd met een andere topzeiler, Bart Lambriex. Samen hebben ze net een dochter gekregen, die in theorie een nog betere zeilster moet kunnen worden. Maar, zeggen de kersverse ouders: je moet het ook willen.

"Wat zij wil gaan doen, wil ze gaan doen. Of dat sport wordt, of muziek, of koken of fysicus, dat mag allemaal. Maar we beginnen al vroeg met de zwemlessen, zodat het allemaal veilig kan. En dan vinden we het natuurlijk heel leuk om haar mee de boot in te nemen."