Het National British Museum is opnieuw gevraagd om de Steen van Rosetta terug te geven aan Egypte. Hoewel de kans van slagen klein is, ziet senior onderzoeker Jos van Beurden wel dat teruggave van kunstroof bespreekbaar wordt in Europa.

De oproep komt van de bekende Egyptische archeoloog Zahi Hawass, die al jaren bezig is om objecten terug in Egyptische handen te krijgen.

'Het is hun geschiedenis'

"Voor landen als Egypte is het natuurlijk heel belangrijk dat objecten die het land uit gesmokkeld zijn, terugkomen", vertelt senior onderzoeker koloniale collecties en teruggavekwesties Jos van Beurden. "Het is hun geschiedenis en ze hebben daar recht op."

Maar in het geval van de Steen van Rosetta is dat nog niet zo makkelijk, vertelt hij. "Het National British Museum wil nog wel eens dingen uitlenen, maar teruggeven niet. Het wordt een lange weg, maar het is heel goed dat Hawass gebruikmaakt van het huidige tijdsbestek omdat er nu veel discussie is over teruggave."

Onafhankelijkheid en economische macht

Die plotselinge draai in Europa komt ten eerste door de globalisering, vertelt Van Beurden. "We hebben veel meer contact met elkaar en weten veel meer van elkaar af. Conservatoren en bezoekers zien dus wat we hier wel hebben en wat in die landen ontbreekt. Dat gaat schuren, dat voelt ongemakkelijk."

"Daarnaast zijn landen als Egypte, Nigeria en Indonesië klaar met hun onafhankelijkheid", legt hij uit. "Die beginnen aan een nieuwe fase. Ze worden machtiger, ook op economisch vlak. Ze willen gewoon hun eigen erfgoed terughebben. Dat soort factoren speelt een belangrijke rol in dit hele spel."

Diversere medewerkers

Maar ook de houding van museummedewerkers verandert. "Medewerkers van 20-30 jaar geleden waren er vooral mee bezig om hun eigen collectie te beschermen en behouden. Er is deze eeuw een verandering gekomen, en dat heeft er ook mee te maken dat onderzoekers mensen van kleur worden", zegt de onderzoeker.

"Als er mensen zijn die hun wortels hebben in voormalige koloniën, dat zij anders naar die problematiek kijken dan witte kaaskoppen", vervolgt hij. "Dat maakt écht uit. Heel langzaam is die sfeer veranderd en verbeterd ten gunste van de voormalige koloniën."

Bereid te onderhandelen

Nigeria vecht er al jaren voor om Benin-objecten terug te krijgen, die in 1897 meegenomen zijn door Britse soldaten en over de hele wereld verspreid raakten. "Die hebben succes, want een paar weken geleden besloot een groot museum in Londen om 72 van die objecten over te dragen aan Nigeria. Andere musea hebben dat ook gedaan", vertelt Van Beurden.

Het Nationaal Museum van Wereldculturen in Nederland inventariseerde hoeveel Benin-objecten er in Nederland zijn. "Ze hebben er tenminste 114 geïnventariseerd in Nederland, die je ook direct kunt linken aan die roof uit 1897. Zij zijn bereid daarover met Nigeria te onderhandelen."

Meer gelijkheid

"Eind 2019 kwam er een advies van de Raad van Cultuur: geef terug wat gestolen is als het land van herkomst daarom vraagt", zegt de onderzoeker. "Dat is overgenomen door het ministerie, maar nog niet goedgekeurd door het parlement. Maar alles is al in werking gezet. Er komt coördinatie over al het onderzoek en een restitutiecommissie."

"Indonesië heeft als reactie op dat beleid een eigen restitutiecommissie opgericht. Dat betekent dat zij zelf willen gaan bepalen welke objecten ze terug willen hebben. Dan zie je dat de verhouding tussen de oude kolonisator en de oud-kolonie gelijkwaardiger wordt. Dat is ook een van de doelen van het teruggave-proces."

Het ministerie van Landbouw publiceerde onlangs het Actieplan Biodiversiteit. Eerdere doelen worden in dat plan afgezwakt, ondanks dat het slecht gaat met de biodiversiteit in Nederland. Maar ondertussen kunnen burgers wel zelf aan de slag.

Het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) presenteerde eind maart het nieuwe Nationaal Biodiversiteit Strategie & Actieplan Nederland. Staatssecretaris Jean Rummenie (BBB) schreef in een begeleidende brief aan de Tweede Kamer dat het doel om de ecologische voetafdruk van Nederland vóór 2050 te halveren, wordt losgelaten.

Veel soorten al verdwenen

Een zorgelijke ontwikkeling, vindt programmaleider biodiversiteit Jeanne Nel van de Wageningen University & Research (WUR). "Nederland is al een van de slechtst scorende landen van Europa als het gaat om biodiversiteit. Veel dier- en plantensoorten zijn bedreigd of al verdwenen."

"Er zijn enkele geïsoleerde succesverhalen, waarbij de hoeveelheid en diversiteit van planten en dieren weer toeneemt", vervolgt de onderzoeker. "Maar over de hele breedte blijven we de natuur aantasten, het water vervuilen, de bodemgezondheid schaden en dus de biodiversiteit verminderen."

'Biodiversiteit is een levensvoorwaarde'

De grootste boosdoeners zijn intensieve landbouw en verstedelijking, waardoor natuurlijke leefgebieden verdwijnen. "Biodiversiteit is geen luxe", zegt Nel. "Het is een levensvoorwaarde."

"Omdat we er als mensen letterlijk afhankelijk van zijn. Voor schoon drinkwater en een vruchtbare bodem, maar ook voor de bestuiving van gewassen en zelfs voor ons mentale welzijn."

'Ook voor boeren belangrijk'

GroenLinks-PvdA-Tweede Kamerlid Laura Bromet noemt het nieuwe biodiversiteitsplan van het ministerie 'een gemiste kans'. "We waren goed bezig in Nederland om de natuur weer een beetje op weg te helpen", zegt ze.

"Maar nu is er een kabinet met twee bewindspersonen op het ministerie van LVVN, die er alleen maar voor de kortetermijnbelangen van de landbouw zitten", vindt het Kamerlid. "De natuur lijkt hen heel vaak in de weg te zitten. Biodiversiteit is maar een lastpak voor dit kabinet. Terwijl ik denk dat het juist voor de boeren ontzettend belangrijk is."

Curve ombuigen

Biodiversiteitsexpert Nel beaamt dat een sturende rol van de overheid essentieel is. "Er moet echt opgeschaald worden. We moeten de curve van de afnemende biodiversiteit ombuigen."

Buiten de overheid om kunnen burgers zelf ook actie ondernemen, benadrukt Paulien van der Geest. Zij is expert duurzaam tuinieren bij voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal. "Mensen kunnen de natuur op allerlei manieren een handje helpen."

Dertien Hoge Veluwes

Volgens haar is er veel winst te behalen in particuliere tuinen. "70 procent van de Nederlandse huishoudens heeft een tuin, met een gemiddelde grootte van zo'n 130 vierkante meter. Bij elkaar opgeteld is dat een oppervlakte die gelijkstaat aan dertien keer het Nationaal Park De Hoge Veluwe."

"Stel dat al die tuinbezitters tien vierkante meter extra vergroenen," berekent Van der Geest, "bijvoorbeeld door bloemen te planten waar nu nog tegels liggen. Dan creëren ze samen direct een nieuw natuurgebied ter grootte van De Hoge Veluwe. Dat is meer dan symboliek, dat is echte winst voor insecten, vogels, planten en bodemleven."

Driekwart wil insecten graag helpen

Milieu Centraal zet zich samen met natuurorganisaties en tuinbrancheverenigingen in voor meer biodiversiteit, onder meer tijdens de zogeheten Maand van de Groene Tuin. De hele maand april werden er workshops en activiteiten georganiseerd rondom het vergroenen van tuin en terras.

"We hebben onderzoek gedaan waaruit blijkt dat driekwart van de respondenten heel graag bijen en vlinders en andere insecten wil helpen met een goede omgeving", vertelt Van der Geest. "Maar vaak weten tuin-, terras- en balkonbezitters niet zo goed hoe dat moet."

Inheemse plantensoorten

Het begint met simpele keuzes, volgens de expert. "Zet een regenton neer. Laat een hoekje rommelig voor egels en bijen. Maar vooral: verruil die hortensia of die vlinderstruik voor een inheemse plantensoort, zoals een Gelderse roos of een wilde liguster. Dit soort inheemse planten zijn erg belangrijk, want daar komen bedreigde inheemse insectensoorten op af."

Juist die insecten hebben hulp nodig: in de afgelopen 25 jaar is zo'n 75 procent van alle vliegende insecten in Nederland uitgestorven. "Dat is best schokkend, want niet alleen vogels en andere dieren hebben deze vliegende insecten nodig. Ook wij hebben ze hard nodig voor onze voedselgewassen", waarschuwt Van der Geest.

Plantjes zonder pesticiden

De expert heeft nog een belangrijke tip: "Let op dat je een biologische plant koopt. Dat maakt heel veel uit. Voor biologische planten zijn namelijk geen bestrijdingsmiddelen gebruikt die giftig zijn voor bijen. Als een bij afkomt op een mooie en aantrekkelijke plant die wel gekweekt is met gif, dan gaat ze daarvan eten en sterft ze vervolgens misschien alsnog. Dat is het tegenovergestelde van wat je wil bereiken."

"Burgers kunnen zeker een bijdrage leveren", vindt ook onderzoeker Jeanne Nel. "Maar het is de verantwoordelijkheid van de overheid om het makkelijker te maken voor mensen om dat daadwerkelijk te doen, om de natuur terug in ons leven te brengen."

President Trump verkoopt sinds kort petjes, bekers en shirts bedrukt met 'Trump 2028'. Velen denken dat hij hiermee hint naar de volgende presidentsverkiezingen. Hij zou zijn zinnen hebben gezet op een derde termijn. Iets wat niet mag volgens de grondwet.