De landelijke opvanglocatie in Utrecht voor Oekraïense ontheemden ziet dat meer alleenreizende mannen naar Nederland komen. De meesten geven aan dat ze voor werk komen, in combinatie met gratis huisvesting en de goede omstandigheden hier.

De Oekraïeners die hier zijn voor werk, zijn eigenlijk arbeidsmigranten. Maar ze maken nu dus gebruik van de faciliteiten die voor Oekraïense vluchtelingen bedoeld zijn.

Doorstroom lukt niet

De 'Hub' in de Jaarbeurs in Utrecht is het landelijk punt waar Oekraïeners zich voor de eerste opvang kunnen melden. Ongeveer 90 procent van de Oekraïense nieuwkomers meldt zich hier.

Ze verblijven in principe zo kort mogelijk in de Hub, het streven is dat ze binnen 24 uur naar een gemeente in het land gaan voor langduriger opvang en voor inschrijving in de Basisregistratie Personen. Maar dat lukt vaak niet.

75 aanmelders per dag

Gemiddeld melden zich elke dag zo'n 75 personen in de hub voor hun eerste overnachting op Nederlandse bodem. De capaciteit van de locatie is 140 bedden. In oktober piekte het aantal nieuwkomers 8 maal boven de 120. De laatste week van januari zijn er weer enkele malen nachten geweest met ruim 100 Oekraïners.

"Vooral in het begin, kort na het uitbreken van de oorlog, zagen we heel veel mensen komen vanuit de oorlog. Mensen die hun hele hebben en houwen hebben verloren, mensen die niks meer hebben", vertelt Jaap Donker, directeur van de Veiligheidsregio Utrecht, waar de opvanglocatie onder valt. "We zagen voornamelijk vrouwen en kinderen, mensen met een plastic tasje met een paar spullen. Maar we zien nu dat er een andere populatie binnen komt, meer mannen, op zoek naar arbeidskansen. En mensen die niet uit Oekraïne komen maar ook uit andere delen van Europa. We zien nu vooral heel veel mannen, het is ongeveer 50/50, terwijl het eerst alleen maar vrouwen waren."

Werk als belangrijkste reden

Bij aankomst in de Jaarbeurs worden nieuwkomers gevraagd naar hun beweegredenen om naar Nederland te komen. Daarbij gaven Oekraïeners tot voor kort aan vooral te komen vanwege hereniging met familie en vrienden die zich in Nederland bevinden, of voor het vinden van veiligheid of medische zorg.

De laatste maanden signaleren de medewerkers in de Jaarbeurs een kentering. Als belangrijkste reden om naar Nederland te komen wordt nu werk opgegeven, het zien van werkgelegenheidskansen en carrièremogelijkheden. Veiligheid is inmiddels gezakt naar plek 5.

Mensen die al een baan hebben

"Soms komen ze omdat ze al een baan hebben, dan vragen ze ons om een plek in de buurt", zegt Donker. "En soms geven ze aan dat ze via mond tot mond reclame gehoord hebben dat er heel veel werk is hier in Nederland. En ze geven aan dat de voorzieningen hier heel goed zijn. De zorg is goed, gratis opvang, ja, dat maakt ons aantrekkelijk."

Het merendeel van de Oekraïeners laat weten rechtstreeks uit Oekraïne te komen. Maar ook zeggen Oekraïeners vanuit Polen en Duitsland te reizen, en in mindere mate uit landen als Litouwen, Moldavië, Finland, Noorwegen, Hongarije, Slowakije en Tsjechië. En zelfs België, Spanje of Cyprus.

'Het schuurt'

Van de circa 100.000 Oekraïeners nu in Nederland verblijft ongeveer 80 procent in opvangplekken die door gemeenten zijn verzorgd. "Maar waarom, als mensen komen voor werk, kunnen de werkgevers dan niet voor huisvesting zorgen?", zegt Donker. "Het schuurt dat de plekken opraken. Wij willen dat er plekken overblijven voor kwetsbaren."

Het komt ook voor dat Oekraïeners nadat ze hun huisvesting bij een werkgever zijn kwijtgeraakt weer terugkeren naar de Jaarbeurs. Dat is niet de bedoeling. De opvang zegt geen 'nee', maar dat vormt een extra belasting.

Onderscheid maken tussen werkenden en vluchtelingen

De Veiligheidsregio Utrecht wil daarom onderscheid mogen maken tussen mensen die voor werk komen en echte vluchtelingen. Maar in het kader van de Richtlijn Tijdelijke Bescherming van de Europese Unie hebben alle mensen met een Oekraïens paspoort, ongeacht hun motief om naar Nederland te komen, recht op onderdak, levensonderhoud, medische zorg en onderwijs. "In de EU-richtlijn staat dat we iedereen die zich meldt moeten opvangen. Dus dat doen we", zegt Donker.

Door al deze categorieën aanmelders in de opvanglocatie in Utrecht lukt het niet om mensen steeds na een dag al te plaatsen bij een gemeente, omdat er bij gemeenten niet meer voldoende plekken zijn. In de Jaarbeurs verblijven nu diverse mensen al wekenlang, soms zelfs langer dan een maand. Daar is de opvanglocatie niet op ingericht: het is een grote hal met bedden, zonder scheidingswandjes.

Werkenden in de Jaarbeurs

De opvang heeft de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) herhaaldelijk verzocht om aan 'de voorkant', bij wijze van spreken aan de deur van de opvanglocatie, steun te verlenen zodat mensen uit andere landen gelijk kunnen worden tegengehouden. Nu komt de IND pas veel later in het opvangtraject in beeld. Pas nadat een Oekraïener zich in een gemeente heeft ingeschreven in de Basisregistratie Personen toetst de IND of deze persoon onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming valt. Als dat zo is dan wordt bij het IND-loket een bewijs van verblijf verstrekt; een sticker in het paspoort of een O-document.

Volgende week is er overleg met een delegatie van de IND in de Hub, om te kijken hoe de intake van Oekraïeners kan worden verbeterd.