Soorten sterven uit, maar het nieuwe Naturalis helpt dit te stoppen

Wie aan Naturalis denkt, denkt aan fossielen en dinosaurus Trix. Maar het museum is veel meer dan dat. Nu de verbouwing bijna klaar is, bereiden de medewerkers zich voor op hun nieuwe rol. Nederland moet zo leidend worden in biodiversiteitsonderzoek.

In een van de werkruimtes van Naturalis zitten twee medewerkers naast dozen vol met kleine papieren zakjes. Het zijn zogenoemde papillotten: papieren zakjes waar tropische vlinders in worden bewaard die nog niet zijn opgezet. Naturalis heeft maar liefst 500 duizend papillotten in bezit, met voornamelijk tropische vlinders.

Vlinders in oude kranten

Rob de Vos, beheerder van de vlindercollectie van Naturalis, vindt dit bezit prachtig. "Deze zakjes maken onderdeel uit van een collectie die in de jaren 30 en 40 is aangelegd door een hele fanatieke verzamelaar, de heer Van Groenendael."

"Van Groenendael was arts in voormalig Nederlands-Indië, het huidige Indonesië", vertelt De Vos. De vlinders werden nooit opgezet en de collectie, nog steeds verpakt in het originele papier (voornamelijk kranten uit die tijd), is ooit in handen gekomen van Naturalis.

Vlinder na vlinder gedigitaliseerd

De medewerkers halen de vlinders uit de zakjes, fotograferen en meten ze en beschrijven ze volgens een door Naturalis ontwikkeld protocol. Zo wordt vlinder na vlinder gedigitaliseerd. Alle informatie is opvraagbaar voor professionals en voor leken via een speciale website. Inmiddels zijn op dit 'bioportal' al zo'n 8 miljoen van in totaal 42 miljoen exemplaren uit de Naturalis-collectie opvraagbaar.

"Men wil zien hoe de vlinderstand was, toen en vroeger", zegt De Vos. "We weten dat die achteruit gaat. Veel gebieden worden ontbost en gecultiveerd, daar vliegen niet meer de vlinders rond die daar vroeger vlogen. Je wil die geschiedenis vastleggen. Dat wordt gedigitaliseerd en online gezet. Specialisten kunnen hun mening geven en determineren. Desnoods halen we de betreffende vlinder weer uit het archief en nemen we DNA af. Op die manier kunnen we veel onderzoek naar zo'n collectie doen."

Het haakwerkje mag niet uiteenvallen

De onderzoeken naar deze vlinders, en alle andere soorten in het archief, is voor museumdirecteur Edwin van Huis belangrijk. Het zoeken van oplossingen kan hem niet snel genoeg gaan. Hij maakt zich grote zorgen over het tempo waarin soorten momenteel uitsterven. "In de afgelopen 30 jaar is de hoeveelheid insecten erg afgenomen. Je ziet ze niet meer, op de voorruit op de auto, maar ook niet meer in het wild. En wat is het effect ervan? Dat de vogels verdwijnen." Zo is het aantal mussen de afgelopen 20 jaar gehalveerd.

"Je kunt je afvragen waarom het erg is dat sommige dieren verdwijnen, zeker als het soorten zijn die we niet eens kennen. Maar alles hangt met elkaar samen. Geen appels zonder bijen, geen apen zonder bomen. Het zijn enorme voedselpiramides. Als er steeds meer soorten wegvallen, dan valt ook het haakwerkje uit elkaar. En dat moeten we echt zien te voorkomen."

De rijkscollectie als tijdmachine

"Wetenschappers hebben tegenwoordig geen tijd meer om naar het depot te komen," legt directeur Edwin van Huis uit. "Maar nu is al onze kennis digitaal én we hebben ervoor gezorgd dat er koppelingen zijn met alle andere collecties ter wereld. Vanuit Leiden werken we samen met 114 musea en onderzoeksinstellingen in 21 landen."

De rijkscollectie is als een soort tijdmachine voor wetenschappers waarmee ze de biologische en geologische diversiteit van verleden, heden én toekomst in kaart kunnen brengen. "Dat is belangrijke informatie voor wetenschappers in hun zoektocht naar oplossingen voor wereldproblemen als voedselvoorziening, geneeskunde en klimaat."