Olie- en gasbedrijf Shell heeft afgelopen kwartaal veel geld binnengeharkt met hun 'core business': fossiele brandstoffen. Het bedrijf had juist beloofd zich meer te focussen op groene energie, maar door die plannen wordt nu een streep getrokken.

In 2021 kwam Shell met een doel: in 2030 moest de CO2-uitstoot met 20 procent teruggeschroefd zijn. Maar in maart van dit jaar werd dit doel al teruggebracht naar 15 procent. Uiteindelijk gaat er minder geld naar de energietransitie.

Tijdens de pandemie

En dat is logisch, vertelt universitair docent energie en klimaatpolitiek Mathieu Blondeel van het Instituut voor Milieuvraagstukken. Om het duidelijk op een rijtje te krijgen moeten we even terug naar 2021, toen de doelen in eerste instantie werden gemaakt. "Die beloftes zijn natuurlijk gemaakt in de context van de pandemie, waarbij de vraag naar olie en gas op een heel laag pitje stond, omdat de economische activiteiten op wereldniveau heel laag waren."

Daardoor waren er bij Shell ook lagere winsten. "Dus dan hebben zij die calculatie op dat moment gemaakt: misschien moeten we wel wat meer inzetten op hernieuwbaar, omdat daar dan toch de grote vraag vandaan zal komen wanneer de economie zich begint te herstellen."

Green deal

Daarnaast had het bedrijf, vooral in Europa, te maken met de Green Deal om broeikasgassen terug te dringen. "Een context waarin er heel wat politieke 'goodwill' is, wat betreft die energietransitie en het klimaatbeleid. Dus die olie- en gasbedrijven voelen op dat moment ook wel een beetje: misschien is er hier wel een fundamentele shift gaande, weg van fossiel naar hernieuwbaar."

Maar de situatie veranderde snel, wat ook de doelen beïnvloedde. "De inval van Oekraïne bracht een mondiale energiecrisis teweeg die ervoor zorgt dat die olie- en gasprijzen weer explodeerden en die winsten weer veel groter werden. En dat zorgde ervoor dat die bedrijven zich opnieuw realiseerden: misschien zit er toch wat meer muziek in die fossiele activiteiten dan we gedacht hebben." Dat veroorzaakte volgens Blondeel een strategische ommekeer.

'Return of investment'

Dat het bedrijf meer geld verdient met fossiele activiteiten, is volgens Blondeel ook makkelijk uit te leggen. Dit heeft te maken met de 'return of investment', de gemaakte winst op een investering. "Als je investeert in een conventioneel olie- en gasveld, dan heb je een return on investment van boven de 10 procent."

"Maar", vervolgt hij, "als je investeert in een hernieuwbaar project, zoals windmolenparken op zee, zit je aan een winst van 6 à 8 procent. Dus dat is eigenlijk een hele simpele rekensom die aantoont dat er vandaag simpelweg opnieuw veel meer geld te verdienen valt met fossiele investeringen dan met hernieuwbare investeringen." Het heeft er dus vooral mee te maken dat het bedrijf met fossiele brandstoffen het meeste verdient.

Activistische aandeelhouders

Maar niet iedereen is blij met de stappen van Shell. Een groep aandeelhouders heeft een brief gestuurd waarin ze het bedrijf aansporen om hun activiteiten in lijn te brengen met het klimaatakkoord van Parijs. Deze brief kwam vanuit Follow This, een groep beleggers die vindt dat de olie-industrie sneller moet vergroenen. "De Shell-top wil zo lang mogelijk doorgaan met fossiel en niet investeren in schone energie", zegt Mark van Baal, van Follow This.

"De aandeelhouders moeten dan ingrijpen, die hebben namelijk een veel groter belang dan Shell: de wereldeconomie die in gevaar komt door klimaatverandering." Shell heeft volgens Van Baal al gereageerd op de brief aan de hand van de agenda van de aandeelhoudersvergadering. "Shell zegt zoals elk jaar: aandeelhouders, hier moet je tegenstemmen. En daarmee zeggen ze dat ze niet in lijn willen werken met Parijs."

Moties voor verduurzaming

Op 21 mei is er een jaarlijkse aandeelhoudersvergadering waarin aandeelhouders ook resoluties voor het bedrijf naar voren mogen brengen, die weer door andere aandeelhouders aangenomen kunnen worden. "Nu heb je de afgelopen jaren heel wat van die resoluties die door aandeelhouders naar voren zijn geschoven om het bedrijf te dwingen meer te gaan werken rond verduurzaming, vergroening en die energietransitie."

Maar nu er zo'n grote winst te behalen is met fossiele brandstof, is er te zien dat de niet-activistische aandeelhouders minder snel meegaan in de moties, vertelt de universitair docent. "Vandaar dat het management van het bedrijf oproept: laten we wat op de rem gaan staan wat betreft die moties rond vergroening en verduurzaming."

Terugkeer naar 'core business'

Hoe de directe toekomst eruit ziet, is volgens Blondeel helder. "Het is nu op een heel korte termijn heel duidelijk dat de ambitie inderdaad een terugkeer naar de 'core business' is, een terugkeer naar inzetten op fossiele activiteiten, omdat die het grootste winstpercentage kunnen garanderen en genereren." Maar op de lange termijn zouden er best weleens vraagtekens gezet kunnen worden bij de huidige strategie van het bedrijf, vertelt de universitair docent.

Daarbij kijkt hij ook naar de klimaatrechtszaak die in Nederland op dit moment speelt tegen Shell. "Dat kan wel eens een grote impact hebben op westerse olie- en gasbedrijven, niet alleen Shell, maar ook BP, Total Energy, en misschien op termijn ook de Amerikanen. En dus zit je inderdaad op lange termijn, middellange termijn, met een politieke context, met klimaatbeleid en met een energietransitie die aan het versnellen is."

Langetermijnvisie

Op de korte termijn hoeven olie- en gasbedrijven zoals Shell zich dus geen zorgen te maken, vertelt hij. "Maar op de langere termijn moeten die bedrijven echt wel eens fundamenteel nadenken: wat gaan we doen, welke richting gaan we uit? Want nu hebben ze om de 2, 3 jaar tijd, echt strategische bokkensprongen gemaakt. Ik kan mij ook inbeelden dat investeerders dat ook niet zo heel graag zien."

Er zou dus een duidelijk plan moeten komen. "Ze moeten op een bepaald moment echt een langetermijnvisie uittekenen waar aan ze zich vasthouden. En het wordt belangrijk voor hen om dat effectief ook uit te tekenen de komende tijd."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."